Kontyngenty w okupowanej przez Niemców Polsce

(c) Bundesarchiv, Bild 183-L25365 / CC-BY-SA 3.0

Kontrola chłopskiego zaprzęgu przez patrol niemiecki w dystrykcie lubelskim. Policyjna akcja mająca na celu przeciwdziałanie nielegalnemu ubojowi zwierząt.

Ściąganie przymusowych kontyngentów w Okręgu Białystok.

Rozporządzenie obowiązku służby rolnej, robót ziemnych i polnych z dnia 30 września 1939 roku przewidujące karę śmierci za uchylanie się od pracy.

Obwieszczenie gubernatora dystryktu Lublin z dnia 25 listopada 1941, informujące o skazaniu na śmierć 9 polskich rolników z Brzezin za niedostarczenie kontyngentów.

Odezwa gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera wzywającego „polskich wieśniaków” do terminowego dostarczania kontyngentów.

Niemiecki żołnierz konfiskuje cielę na polskiej wsi.

Ogłoszenie starosty sokołowskiego o osadzeniu grupy polskich rolników w obozie pracy Treblinka I

Karta kontygentowa.

Kontyngenty w okupowanej przez Niemców Polsce – obowiązkowe dostawy produktów rolnych oraz hodowlanych (m.in. zboże, mięso i mleko) nakładane przez władze III Rzeszy w okresie II wojny światowej na terenie okupowanej Polski.

Historia

Kontyngenty zostały nałożone zarówno na gospodarstwa leżące na zaanektowanych ziemiach wcielonych w granice III Rzeszy przejętych przez niemieckich zarządców, jak również znajdujących się w polskich rękach na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Ich wysokość sumarycznie ustalał namiestnik Rzeszy w porozumieniu z centralnymi władzami w Berlinie, a potem rozdzielano je na rejencje oraz powiaty. Władze powiatowe z kolei dzieliły je na dwie części w zależności od areału. Były one również zróżnicowane w zależności od obszaru i większe były w Gubernatorstwie niż w Rzeszy.

Chociaż władze III Rzeszy po raz pierwszy urzędowo wprowadziły kontyngenty w połowie roku 1940 to z inicjatyw lokalnych władz okupacyjnych pobierano je już w 1939 roku. Dla przykładu na mocy zarządzenia powiatu Busko wydanego 15 grudnia 1939 roku lokalni rolnicy zobowiązani zostali do dostarczenia do końca miesiąca 834,2 ton czterech podstawowych zbóż, 775 t ziemniaków oraz 866 świń i 749 sztuk bydła^[1][2]. Początkowo w latach 1940–1941 przymusowe kontyngenty były stosunkowo niewielkie. Gwałtowny ich wzrost wysokości nastąpił od roku 1942. W latach 1942–1943 w dystrykcie krakowskim wyniosły 35%, a w dystrykcie warszawskim 60% zbiorów.

Kontyngenty ściągane były przez Niemców siłą, a za ich niedostarczenie w terminie stosowano surowe kary jak bicie, areszty i zsyłki do obozów koncentracyjnych oraz różnorakie represje, włącznie z karą śmierci. Na podstawie rozporządzenia generalnego gubernatora Hansa Franka z 31 października 1939 „w sprawie zwalczania czynów gwałtu w Generalnym Gubernatorstwie”; „wytyczne do walki z bandytyzmem na wschodzie” z 18 sierpnia 1942 oraz rozporządzenie Hansa Franka z 2 października 1943 „o zwalczaniu zamachów na niemieckie dzieło odbudowy GG” wsie, które nie dostarczały kontyngentów pacyfikowano. Do pacyfikacji tych dochodziło na podstawie rozporządzeń wydawanych w trybie roboczym, związanych z akcjami ujęcia zbiorów oraz ściąganiem kontyngentów^[3]. W akcji ściągania kontyngentów stosowano oddziały policyjne jak Sonderdienst oraz niejednokrotnie siły wojskowe.

Oprócz pacyfikacji stosowano również przymusowe wysiedlenie z miejsca zamieszkania połączone z konfiskatą gospodarstw rolnych. Od lata 1942 wprowadzono nawet stan wyjątkowy w okresie żniw (niem. Ernteausnahmezustand) trwający od połowy lipca do drugiej dekady grudnia, do których zatrudniono pochwyconych robotników z łapanek w majątkach ziemskich zarządzanych przez Niemców (niem. Liegenschaft). Rozporządzenie o stanie wyjątkowym z okazji żniw przewidywały od 1943 roku karę śmierci w czasie jego trwania dla osób złośliwie uchylających się od oddawania kontyngentów, dokonujących nielegalnego uboju zwierząt hodowlanych, niszczących produkty rolne i hodowlane oraz nawołujących do tych czynów.

Obrót rynkowy artykułami żywnościowymi podlegał ścisłej kontroli – karano przemyt towarów rolno-spożywczych (nawet śmiercią). Zakazany był handel, zwłaszcza tłuszczami i mięsem. Restrykcje te i rabunkowa eksploatacja sektora rolniczego powodowały ciągłe niedożywienie dużych grup ludności i pozbawienie ich materialnych podstaw rozwoju biologicznego (średni przydział żywności wynosił 2600 kalorii dla Niemców, 700 dla Polaków i tylko 400 dla Żydów). Dodatkowo brak lekarstw, niejednokrotnie odzieży i opału w okresach zimowych przyczyniały się do powstawania chorób i ognisk głodu, zwłaszcza wśród ludności żydowskiej odizolowanej w gettach na terenie Generalnego Gubernatorstwa.

Szacunek rekwizycji dokonanych w ramach kontyngentów

Narzucone normy kontyngentowe spowodowały złą sytuację aprowizacyjną ludności i niedożywienie, zwłaszcza w miastach (oficjalne niemieckie przydziały żywności nie zapewniały jej minimum egzystencji) – rabunek produktów rolnych przekraczał ich przedwojenny polski eksport, w latach 1940–1941 z Generalnego Gubernatorstwa wywieziono do Rzeszy 40 000 ton zboża, w 1942–1943 aż 633 470 ton, a pomiędzy 1942–1943 571 000^[2] ton. W okresie 1940 do 1944 podobnie kształtowały się narzucone kontyngentami ilości wywiezionego bydła (7 510 ton w stosunku do 53 768 ton), cukru (4 500 ton w stosunku do 27 546 ton), kartofli (121 000 ton i 387 741 ton na koniec 1944) oraz tłuszczów (800 ton i 1355 ton w 1944)^[2].

Zobacz też

• straty materialne Polski w czasie II wojny światowej

Przypisy

Bibliografia

• Czesław Łuczak, Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1979, ​ISBN 83-210-0010-X​.
• Stanisław Durlej, Janusz Gmitruk, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej w latach 1939–1945, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Warszawa 2008, ​ISBN 978-83-60093-50-4​.
• J. Kostrowicka, Z. Landau, J. Tomaszewski, Historia gospodarcza Polski XIX i XX wieku, PWN, Warszawa 1984.

Linki zewnętrzne

• Dariusz Pawłoś, Eksploatacja wsi 1939-1945.