Konwój HX-84

Konwój HX-84

II wojna światowa, bitwa o Atlantyk
Czas	5 listopada 1940
Miejsce	Atlantyk
Strony konfliktu
Wielka Brytania  III Rzesza
Dowódcy
kmdr. Edward Fegen adm. Theodor Krancke
Siły
38 statków handlowych, 1 krążownik pomocniczy 1 ciężki krążownik
Straty
5 statków, 1 krążownik pomocniczy
Położenie na mapie Oceanu Atlantyckiego miejsce bitwy
50°30′N 32°00′W/50,500000 -32,000000

HX-84 − konwój transatlantycki składający się z 38 statków handlowych, płynący pod koniec 1940 roku na wschód z Halifaxu w Kanadzie do Liverpoolu w Anglii. Stosowanie konwojów było normalną taktyką w czasie trwania bitwy o Atlantyk (1939-1945) podczas II wojny światowej dla obrony przed atakami U-Bootów i niemieckich rajderów.

Trzydzieści osiem statków osłanianych przez krążownik pomocniczy AMC HMS „Jervis Bay”^[a] opuściło port Halifax w Nowej Szkocji 28 października 1940 roku^[1]. Na wodach przybrzeżnych statkom towarzyszyły dwa kanadyjskie niszczyciele, ale po wyjściu konwoju na otwarty Atlantyk zawróciły^[2].

5 listopada konwój został odkryty przez niemiecki „pancernik kieszonkowy” „Admiral Scheer”, który natychmiast zaatakował. Komandor Edward S.F. Fegen, dowódca „Jervis Bay”, odpowiedział zdecydowanym atakiem, choć jego okręt nie miał szans w boju z tak silnym napastnikiem, chcąc opóźnić akcję rajdera i pozwolić statkom konwoju na ucieczkę. „Jervis Bay” został po około 20 minutach nierównej walki zatopiony pociągając ze sobą na dno 190 członków załogi, za co Fegen otrzymał pośmiertnie Krzyż Wiktorii^[3]. Jego poświęcenie dało konwojowi czas na rozproszenie się i ucieczkę wszystkich − prócz sześciu o łącznym tonażu 38 720 BRT − statków^[4].

Frachtowce SS „Maidan”, MS „Trewellard”, SS „Kenbane Head”, SS „Beaverford” i SS „Fresno City” zostały zatopione, a trzy, w tym zbiornikowiec MV „San Demetrio”, uszkodzone, ale czas, jaki w zapadających ciemnościach „Admial Scheer” poświęcił na zatopienie swych sześciu ofiar, pozwolił uciec reszcie statków. „San Demetrio” został opuszczony przez załogę, ale dwa dni później jej część zobaczyła ze swej łodzi ratunkowej wciąż płonący, ale utrzymujący się na wodzie statek. Marynarze wspięli się na pokład, ugasili pożar, uruchomili silnik i doprowadzili zbiornikowiec z ładunkiem do portu. Incydent ten posłużył w roku 1943 za kanwę scenariusza filmu „San Demetrio London”.

Atak niemieckiego okrętu na konwój HX-84 był jego jedyną akcją w roku 1940, bo poinformowany, że Royal Navy zaczyna gromadzić swe okręty z zamiarem rozpoczęcia obławy, zawrócił pospiesznie do bazy^[4].

Jednostki konwoju^[5]

Nazwa	Bandera	Typ	Tonaż (BRT)	Uwagi
SS Andalusian (1918)	Wielka Brytania	masowiec	3082
SS Anna Bulgaris (1912)	Grecja	tankowiec	4603
SS Athelempress (1930)	Wielka Brytania	tankowiec	8941	Dołączył z konwojem BHX-84
SS Atheltemplar (1930)	Wielka Brytania	tankowiec	8992	Dołączył z konwojem BHX-84
SS Beaverford (1928)	Wielka Brytania	tankowiec	10 042	Zatopiony przez „Admiral Scheer”
SS Briarwood (1930)	Wielka Brytania	masowiec	4019
SS Castilian (1919)	Wielka Brytania	masowiec	3067
SS Cetus (1920)	Norwegia	drobnicowiec	2614
HMCS Columbia (I49)	Royal Canadian Navy	niszczyciel		W eskorcie 28-29 października
SS Cordelia (1932)	Wielka Brytania	masowiec	8190	Dołączył z konwojem BHX-84; zawrócił po rozproszeniu do Halifaxu
SS Cornish City (1936)	Wielka Brytania	masowiec	4952
SS Dan-Y-Bryn (1940)	Wielka Brytania	masowiec	5117
SS Danae Ii (1936)	Wielka Brytania	drobnicowiec	2660
SS Delhi (1925)	Szwecja	masowiec	4561	Dołączył z konwojem BHX-84
MS Delphinula (1939)	Wielka Brytania	masowiec	8120
SS Emile Francqui (1929)	Belgia	masowiec	5859
SS Empire Penguin (1919)	Wielka Brytania	masowiec	6399
MS Erodona (1937)	Wielka Brytania	masowiec	6207
SS Fresno City (1929)	Wielka Brytania	masowiec	4955	Zatopiony przez „Admiral Scheer”
SS Hjalmar Wessel (1935)	Norwegia	drobnicowiec	1742
MS James J Maguire (1939)	Wielka Brytania	tankowiec	10 525
HMS Jervis Bay	Royal Navy	krążownik pomocniczy		W eskorcie od 28 października do 5 listopada, zatopiony przez „Admiral Scheer”
SS Kenbane Head (1919)	Wielka Brytania	drobnicowiec	5225	Zatopiony przez „Admiral Scheer”
MS Lancaster Castle (1937)	Wielka Brytania	drobnicowiec	5172
SS Maidan (1925)	Wielka Brytania	masowiec	7908	Zatopiony przez „Admiral Scheer”
MS Morska Wola (1924)	Polska	drobnicowiec	3376[6]
SS Oilreliance (1929)	Wielka Brytania	tankowiec	5666	Dołączył z konwojem BHX-84
SS Pacific Enterprise (1927)	Wielka Brytania	masowiec	6736	Dołączył z konwojem BHX-84
SS Persier (1918)	Belgia	drobnicowiec	5382
SS Puck (1935)	Polska	drobnicowiec	1055	Najmniejszy statek konwoju[7]
SS Rangitiki (1929)	Wielka Brytania	zbiornikowiec	16 698
SS Saint Gobain (1936)	Szwecja	masowiec	9959	Dołączył z konwojem BHX-84
MV San Demetrio (1938)	Wielka Brytania	zbiornikowiec	8073
MS Solfonn (1939)	Norwegia	zbiornikowiec	9925	Dołączył z konwojem BHX-84
MS Sovac (1938)	Wielka Brytania	handlowy	6724
HMCS St Francis	Royal Canadian Navy	niszczyciel		W eskorcie 28-29 października
SS Stureholm (1919)	Szwecja	drobnicowiec	4575	Po rozproszeniu zawrócił do Halifaxu
SS Trefusis (1918)	Wielka Brytania	masowiec	5299
MS Trewellard (1936)	Wielka Brytania	masowiec	5201	Zatopiony przez „Admiral Scheer”
SS Varoy (1892)	Norwegia	drobnicowiec	1531
MS Vingaland (1935)	Szwecja	drobnicowiec	2734	Po rozproszeniu zatopiony przez samoloty Luftwaffe na zachód od Irlandii

Zobacz też

• MV San Demetrio
• HMS Jervis Bay

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Arnold Hague: The Allied Convoy System 1939-1945: its organization, defence, and operation. Annapolis, MD: Naval Institute Press, 2000. ISBN 1-55750-019-3.
• Merchantmen at War: The Official Story of the Merchant Navy 1939-44. Ministry of Information (United Kingdom). London: His Majesty's Stationery Office, 1944.
• Janusz Piekałkiewicz: Kalendarium wydarzeń II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Morex, 1996. ISBN 83-86510-78-1.
• Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 978-83-100-8902-1.

Linki zewnętrzne

• HMS Jervis Bay
• "The Ballad of Convoy HX84"