Koompassia

Koompassia
Ilustracja
Photo by CEphoto, Uwe Aranas or alternatively © CEphoto, Uwe Aranas, CC BY-SA 3.0

Koompassia excelsa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

Dialioideae

Rodzaj

Koompassia

Nazwa systematyczna
Koompassia Maingay ex Bentham
Hooker's Icon. Pl. 12: t. 1164 (1873)[3]
Typ nomenklatoryczny

Koompassia malaccensis Maingay[4]

Synonimy

Abauria Becc.[3]

Koompassia Maingay ex Benth. – rodzaj roślin z rodziny bobowatych. Obejmuje trzy gatunki, występujące na obszarze od Tajlandii do Nowej Gwinei[3]. Gatunek Koompassia excelsa, osiągający blisko 90 m wysokości, jest najwyższym drzewem lasów tropikalnych[5].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od nazwy zwyczajowej kumpas[6].

Morfologia

Pokrój
Potężne drzewa[6]. Koompassia excelsa osiąga wysokość 85[7]–88[5] metrów i średnicę pnia 290 cm, K. malaccensis rośnie do 50 m i osiąga średnicę pnia 210 cm[7].
Pień
Do wysokości 3–4 metrów pnia drzewa podparte są stromymi korzeniami szkarpowymi. Rozgałęzienie pnia następuje na wysokości 24–77 metrów (Koompassia malaccensis) lub powyżej 30 metrów (K. excelsa). U K. excelsa kora gładka, błyszcząca, fioletowo-szara, często z zielonym odcieniem, u K. malaccensis kora szara do niemal czarnej, krucha, z wąskimi podłużnymi szczelinami[7].
Liście
Ulistnienie dwurzędowe lub skrętoległe. Blaszki liściowe nieparzystopierzaste, o 5–14(–17) listkach, mniej więcej naprzemianległych[8]. U K. excelsa ogonki liściowe krótkie, listki niewielkie, eliptyczne, o wymiarach 3–4,2×1–1,7 cm, ciemnozielone, nagie doosiowo, omszone odosiowo[7]. U K. malaccensis ogonki o długości 12–20 cm, listki jajowate do eliptycznych, o wymiarach 5,5–12,5×2–4 cm, omszone odosiowo[7]. Przylistki wolne, bardzo małe, szybko odpadające[9].
Kwiaty
Obupłciowe[7], zebrane w wiechę wyrastającą z kątów liści lub wierzchołkowo. Liście przykwiatowe drobne, niepozorne, zwykle szybko odpadające. Szypułki bardzo krótkie lub nieobecne. Korona kwiatu pięciopłatkowa. Płatki mniej więcej jednakowe pod względem kształtu i wielkości. Pręcików pięć, wolnych, mniej więcej równej długości, o nitkach bardzo krótkich i nagich. Pylniki osadzone u nasady, otwierające się przez otworki przy wierzchołku i u nasady, połączone cienką, niemal rozwarstwiającą się obwódką, dlatego wydają się pękać wzdłużnie. Zalążnia siedząca lub niemal siedząca, jednozalążkowa. Szyjka słupka raczej krótka, znamię małe[9].
Owoce
Płaski, podługowaty, oskrzydlony strąk[7] zawierający silnie spłaszczone bocznie nasiono[9].

Biologia i ekologia

Gniazda pszczoły olbrzymiej w koronie Koompassia excelsa
Rozwój
Koompassia excelsa i K. malaccensis zrzucają liście między lutym a czerwcem i pozostają bezlistne przez okres od kilku dni (K. malaccensis) do kilku tygodni (K. excelsa). Kwitną w maju-czerwcu, tuż po wypuszczeniu nowych liści, aczkolwiek kwitnienie następuje w nieregularnych interwałach co 5–6 lat. Owocują w sierpniu-wrześniu. Nasiona roznoszone są przez wiatr[7].
Siedlisko
Zasiedlają tropikalne wilgotne lasy nizinne, nadbrzeżne pogórze, doliny rzeczne i zbocza górskie, rzadziej słodkowodne mokradła[6]. Występują na wysokości do 650 m n.p.m.[8]
Interakcje z innymi gatunkami
Korony drzew z rodzaju Koompassia stanowią bezpieczne siedlisko dla pszczół, w szczególności dla pszczoły olbrzymiej, której plastry osiągają wielkość 2 metrów. Z uwagi na wysokość drzew oraz śliskość kory są one niedostępne dla drapieżników, takich jak biruang malajski. Na pojedynczym drzewie może znajdować się nawet 100 pszczelich kolonii[7]. Produkowany przez te pszczoły miód wielokwiatowy nosi nazwę „tualang”, pochodzącą od zwyczajowej nazwy gatunku K. excelsa w języku malajskim[10]. Badania miodu tualang wykazują, że ma on właściwości przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, przeciwutleniające, przeciwmutagenne, przeciwnowotworowe i przeciwcukrzycowe oraz przyspieszające gojenie ran. Jego właściwości są zbliżone do miodu manuka, jednak zawiera on więcej fenoli, flawonoidów i hydroksymetylofurfuralu. W porównaniu z miodem manuka jest on też bardziej skuteczny przeciwko niektórym szczepom bakterii Gram-ujemnych w ranach oparzeniowych[11].

Systematyka

Pozycja systematyczna
Należy do podrodziny Dialioideae w rodzinie bobowatych (Fabaceae)[12].
Wykaz gatunków[3]
  • Koompassia excelsa (Becc.) Taub.
  • Koompassia grandiflora Kosterm.
  • Koompassia malaccensis Maingay

Zagrożenie i ochrona

Koompassia grandiflora jest ujęta w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN ze statusem gatunek narażony (VU). Jest zagrożona przez pozyskiwanie jego drewna[13].

Znaczenie użytkowe

Koompassia excelsa
Surowiec drzewny
Drzewa Koompassia są źródłem drewna do zastosowań budowlanych, takich jak podkłady kolejowe, słupy telegraficzne i transmisyjne, belki, legary, krokwie, pale, kolumny nośne, wsporniki, a także ramy i parapety drzwi i okien i konstrukcje morskie. Nie poddany obróbce może być stosowany do produkcji parkietu, klepki, paneli i mebli. Z drewna produkuje się też wysokiej jakości węgiel drzewny[8].
Drewno jest twarde i ma tendencję do rozwarstwiania się w czasie upadku drzewa, dlatego jego pozyskiwanie jest utrudnione[7]. Ponadto drzewa, z uwagi na zasiedlane ich przez pszczoły, podlegają ochronie lokalnej ludności[8].
W przypadku K. excelsa drewno bielaste ma barwę żółtobrązową, a drewno twardzielowe czerwonawobrązową do czekoladowobrązowej. Przy wilgotności 15% gęstość drewna tego gatunku wynosi ok. 800–865 kg/m³[7]. U K. malaccensis biel jest barwy jasnożółtej, a twardzina pomarańczowoczerwonej do czerwonobrązowej. Gęstość drewna wynosi od 670 do 1290 kg/m³ przy wilgotności 15%[7].
Rośliny lecznicze
Na Borneo wywar z korzeni Koompassia excelsa, Agelaea macrophylla i Eusideroxylon zwageri podawany jest dzieciom w przypadku wątłości[14].
Na Półwyspie Malajskim i w Indonezji wywar z kory K. malaccensis, Pometia pinnata i Ochanostachys amentacea dodawany jest do kąpieli w przypadku gorączki[14]. W roślinie z tego gatunku stwierdzono obecność taksyfoliny i ramnozydów flawonolowych, wykazujących działanie przeciwbakteryjne przeciwko Streptococcus sobrinus oraz hamujące aktywność glukozylotransferaz[15].
Rośliny spożywcze
Nasiona Koompassia excelsa są jadane na surowo[16].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-05-01] (ang.).
  3. ↑ a b c d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-02-22]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2022-02-22]. (ang.).
  5. ↑ a b Julian Evans, John A. Youngquist: Encyclopedia of forest sciences. Oxford: Academic Press, 2004. ISBN 978-0-08-054801-2.
  6. ↑ a b c Legumes of the world. Richmond, UK: Royal Botanic Gardens, Kew, 2005, s. 117. ISBN 1-900347-80-6.
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l The CABI encyclopedia of forest trees. Wallingford, Oxfordshire, United Kingdom: CABI, 2013, s. 259-261. ISBN 978-1-78064-236-9.
  8. ↑ a b c d Wan Razali Wan Mohd. i Sudo S.: Soerianegara I. i Lemmens R.H.M.J. (ed.): Plant Resources of South East Asia. T. 5: Timber trees. Major commercial timbers. PROSEA Foundation.
  9. ↑ a b c Koompassia. Flora Malesiana. [dostęp 2022-02-22].
  10. ↑ The Tualang tree or Koompassia excelsa. Rainforest Journal. [dostęp 2022-02-23].
  11. ↑ S. Ahmed, N.H. Othman. Review of the medicinal effects of tualang honey and a comparison with manuka honey.. „The Malaysian journal of medical sciences : MJMS”. 20 (3), s. 6-13, 2013-05. PMID: 23966819. 
  12. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2022-02-22]. (ang.).
  13. ↑ Koompassia grandiflora, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2022-02-22] (ang.).
  14. ↑ a b Umberto Quattrocchi: CRC world dictionary of medicinal and poisonous plants : common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. Boca Raton: CRC Press, 2016, s. 2185. ISBN 978-1-4822-5064-0.
  15. ↑ Harlinda Kuspradini, Tohru Mitsunaga, Hideo Ohashi. Antimicrobial activity against Streptococcus sobrinus and glucosyltransferase inhibitory activity of taxifolin and some flavanonol rhamnosides from kempas (Koompassia malaccensis) extracts. „Journal of Wood Science”. 55 (4), s. 308–313, 2009-08. DOI: 10.1007/s10086-009-1026-4. 
  16. ↑ Ken Fern: Koompassia excelsa. Tropical Plants Database. [dostęp 2022-02-22].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Koompassia excelsa (14499138045).jpg
Autor: Dick Culbert from Gibsons, B.C., Canada, Licencja: CC BY 2.0
The large size and smooth trunk make this species ideal to protect hives of Apis Dorsata, the giant asian honeybee. Photo from central Sumatra.
Tapang Tree (Koompassia excelsa) (15339788079).jpg
Autor: Bernard DUPONT from FRANCE, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mulu Canopy Skywalk Trail, Mulu NP, Sarawak, MALAYSIA
Kalabakan Sabah Haunted-Menggaris-tree-at-Sapulut-Kalabakan-Road-01.jpg
Photo by CEphoto, Uwe Aranas or alternatively © CEphoto, Uwe Aranas, CC BY-SA 3.0
District Tawau, Sabah: A haunted Menggaris Tree (Koompassia excelsa) along the Sapulut-Kalabakan-Road. As locals believe this tree to be haunted, it was spared from logging when converting virgin jungle into a palm oil estate.