Kopalnia Gipsu i Anhydrytu Nowy Ląd

Nowy Ląd S.A.

Brama główna kopalni w 2017 roku
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Siedziba	Niwnice
Data założenia	XIX wiek; 8 stycznia 1955[1] (data oficjalnego utworzenia przedsiębiorstwa państwowego)
Forma prawna	spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Prezes	Stanisław Małek[2]
Udziałowcy	Grupa Atlas
Zatrudnienie	120 (2015)[3]
Położenie na mapie gminy Lwówek Śląski Nowy Ląd S.A.
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Nowy Ląd S.A.
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Nowy Ląd S.A.
Położenie na mapie powiatu lwóweckiego Nowy Ląd S.A.
51°08′09,8″N 15°29′43,7″E/51,136056 15,495472
Strona internetowa

Kopalnia Gipsu i Anhydrytu Nowy Ląd – głębinowa kopalnia gipsu i anhydrytu w Niwnicach, której większościowym udziałowcem jest Grupa Atlas^[4][5]; jedyny podziemny zakład wydobywczy tych minerałów w Polsce^[3], najważniejszy krajowy producent gipsów specjalistycznych^[5].

Geologia

Złoża anhydrytu i gipsu leżące w Niecce Lwóweckiej (część Pogórza Izerskiego) należą do serii skalnej permskiego cechsztynu^[6][7][5]. Są one przykryte czwartorzędowymi piaskami, żwirami i iłami oraz piaskowcem^[8].

Gips z Niecki Lwóweckiej cechuje się niską zawartością strontu, która nie przekracza 0,05%^[8]. Jedną z występujących w Niwnicach odmian gipsu jest alabaster, który był wykorzystywany do celów dekoracyjnych: rzeźb, drobnej galanterii kamiennej, płytek okładzinowych itp.^[6]

Na obszarze Niwnic udokumentowano trzy złoża: „Nowy Ląd”, „Nowy Ląd – Pole Radłówka” oraz „Nawojów Śląski”^[9]. Zasoby geologiczne bilansowe złoża „Nowy Ląd” udokumentowanego do głębokości 400 metrów^[8] oszacowano na 23,1 mln ton, z czego 15,2 mln ton to zasoby przemysłowe. Zasoby geologiczne bilansowe złoża „Nowy Ląd – Pole Radłówka” wynoszą 13,9 mln ton, a złoża „Nawojów Śląski” około 2,1 mln ton^[10].

Złoże eksploatowane w kopalni Nowy Ląd stanowi soczewkową wychodnię pokładu mającego grubość około 30 metrów^[11], miejscami dochodzącego do 65 metrów^[8].

Gips był eksploatowany z odkrywki co najmniej do 2008 roku, później eksploatacja została prowadzona metodą podziemną, podobnie jak podziemne wydobycie anhydrytu osiągające głębokość około 150-160 metrów^[5][8]. Kopalnia ma charakter niemetanowy^[12].

Historia

Zabudowania kopalni w 2017 roku

Pałac w Niwnicach, siedziba dawnych właścicieli kopalni, fot. 2013 r.

Obelisk z godłem górniczym upamiętniający zwycięstwo nad faszyzmem w Niwnicach

Wzmianki o wydobyciu gipsu i anhydrytu pochodzą z I połowy XIX wieku^[1]; eksploatację na większą skalę, która objęła obręb trzech odkrywkowych wyrobisk rozpoczęto w 1832 roku^[13].

Pierwszym właścicielem kamieniołomu była rodzina Nostitz-Rieneck. W 1860 roku kopalnia została sprzedana niderlandzkim książętom, który z kolei zbyli ją w 1888 roku Alfredowi von Wietersheimowi^[1].

W 1870 roku postawiono piece szybowe, które służyły do wypalania skały gipsowej oraz wybudowano młyny wodne do mielenia wypalonego w piecach kamienia^[14].

Pozyskiwany wówczas surowiec służył do wytwarzania kwasu siarkowego, był wykorzystywany jako gips chirurgiczny i budowlany^[15].

W 1904 roku Niwnice zyskały połączenie kolejowe z Zebrzydową i Lwówkiem Śląskim, co dało kopalni większe możliwości rozwoju^[16].

W czasie I wojny światowej Niemcy zatrudniali jeńców wojennych do pracy w kopalni, co przełożyło się na wzrost wydobycia^[16].

W okresie międzywojennym produkcja w szczytowym okresie wynosiła około 26 tysięcy ton rocznie^[15].

W czasie II wojny światowej w kopalni pracowali jeńcy wojenni, m.in. radzieccy i francuscy^[1].

W 1945 roku odkrywkową kopalnię przejęło państwo polskie^[15] i w tym samym roku wznowiono wydobycie ^[16]. W tym czasie funkcjonował także zakład produkcji gipsów prażonych^[15].

Kopalnia została oficjalnie utworzona 8 stycznia 1955 roku pod nazwą Kopalnia Anhydrytu i Gipsu Nowy Ląd^[1] i początkowo należała do Centralnego Zarządu Kopalnictwa Surowców Chemicznych, powołanego 1 stycznia 1955 roku^[17], który został przekształcony w Zjednoczenie Kopalnictwa Surowców Chemicznych w 1958 roku^[18]. Zjednoczenie zostało rozwiązane 1 stycznia 1970 roku, a kopalnia nowy Ląd weszła w skład Zjednoczenia Przemysłu nieorganicznego^[19].

Pierwotnie kopalnia Nowy Ląd prowadziła wydobycie anhydrytu i gipsu metodą odkrywkową^[20] w kopalni nr 1 i numer 2, ta ostatnia funkcjonowała do 1980 roku^[15]. Anhydryt był wydobywany odkrywkowo od 1950 do 1960 roku^[15].

Jednym z istotniejszych produktów kopalni był gips ceramiczny Beta, który wykorzystywano zakładach ceramicznych w całej Polsce, również przy odtwarzaniu sztukaterii w Zamku Królewskim w Warszawie^[15].

Głównym odbiorcą anhydrytu były Zakłady Chemiczne Wizów w Łące, które wykorzystywały go do uzyskiwania kwasu siarkowego^[21]. W latach 1954–1960 uzyskiwano rocznie około 200 tysięcy ton anhydrytu. Przekładało się to na 30–39 tysięcy ton siarki, co równało się zawartości tego pierwiastka na poziomie 17–20%^[20]. Wydobycie gipsu w tym okresie wynosiło około 16 tysięcy ton rocznie. Był on wykorzystywany na cele ceramiczne, sztukatorskie i modelowe^[22][20].

Anhydryt z Niwnic wykorzystywały także zakłady Cementowo-Wapiennicze Górażdże w Górażdżach jako regulator czasu wiązania przy produkcji cementu^[23].

Od 1958 roku rozważano przejście na wydobycie podziemne. Rok później opracowano projekt techniczno-roboczy, a same roboty górnicze ruszyły w 1960 roku^[20]. W 1961 roku oddano podziemny zakład wydobycia anhydrytu do eksploatacji^[15]. Wydobycie jest prowadzone systemem komorowym^[12] w polach Nowy Ląd i Radłówka. Urobek i materiał są transportowane upadowymi za pomocą przenośników oraz wozów odstawczych^[5]. Wcześniej był to ciągnik Ursus 4115 dostosowany do pracy w wyrobiskach podziemnych, a od 2013 roku wykorzystywano wóz MK-A20.1 firmy Mine Master^[24].

W 1962 roku uruchomiono przemiałownię anhydrytu, dzięki której rozpoczęto uzyskiwanie mączki anhydrytowej, stosowanej jako wypełniacz wykorzystywany przy produkcji tworzyw sztucznych, opon, mas bitumicznych, klejów czy opon^[15].

W latach 1971–1973 kopalnia przeszła modernizację i rozbudowę^[25], co wiązało się z poszerzeniem asortymentu^[15].

Po przemianach ustrojowych właścicielem kopalni Nowy Ląd została Dolnośląska Spółka Inwestycyjna S.A.^[26].

1 stycznia 1997 roku połączono kopalnię Nowy Ląd z oddaloną o około 30 kilometrów Kopalnią Anhydrytu Lubichów w Lubkowie^[27], od tego roku obowiązuje obecna nazwa kopalni^[5][26].

16 stycznia 1998 roku Grupa Atlas nabyła całość udziałów Dolnośląskiej Spółki Inwestycyjnej S.A., przez co stała się nowym właścicielem kopalni^[26].

Zakład zatrudniał 120 osób w 2015 roku^[3], a łączne wydobycie gipsu i anhydrytu w 2015 roku wyniosło 157,8 tys. ton^[3].

W 2015 roku postanowiono o zlikwidowaniu i zatopieniu kopalni w Lubichowie z przyczyn ekonomicznych^[27].

Wydobycie anhydrytu

Wydobycie anhydrytu w latach 1954-1960^[23] oraz 1985–2004 (wybór) w tysiącach ton (1985^[22], 1996, 1998-2004^[4]):

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Bolewski, Mieczysław Budkiewicz, Piotr Wyszomirski: Surowce ceramiczne. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1991. ISBN 978-83-220-0412-8.
• Sławomir Chłądzyński: Spoiwa gipsowe w budownictwie. Warszawa: Dom Wydawniczy Medium, 2008. ISBN 978-83-919132-7-7.
• Wiesław Heflik: Kamienie ozdobne w Polsce. Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1978, s. 32, seria: Nauka dla Wszystkich. Nr 287.
• Stanisław Hwałek: Kopalnictwo soli i pozostałych surowców (bez siarki). W: Historia polskiego przemysłu kopalnictwa surowców chemicznych. Warszawa: Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego, 2000, seria: Karty z historii polskiego przemysłu chemicznego. T. 13. ISBN 83-908323-9-9.
• Jedyna taka kopalnia. Przegląd Lubański, 2014-05-22. [dostęp 2017-03-08].
• Kopalnia Nowy Ląd kupiła nowy wóz odstawczy. WNP.pl, 2013-08-03. [dostęp 2017-03-08].
• Kazimierz Marczewski: Oddział Lubichów zostanie zlikwidowany. Bolesławiec dla Ciebie - Bolec.Info, 2015-05-08. [dostęp 2017-03-08].
• Kazimierz Miśkiewicz, Antoni Wojaczek, Dariusz Wójcik. Zintegrowany system łączności telefonicznej i alarmowo-rozgłoszeniowej dla małych kopalń na przykładzie Kopalni Gipsu i Anhydrytu w Niwnicach. „Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa”. 48 (1 (467)), 2010. Instytut Technik Innowacyjnych EMAG. ISSN 02087448. 
• Nadzorowane zakłady. Zakłady objęte nadzorem urzędów górniczych wg stanu na 31.12.2015 r.. Wyższy Urząd Górniczy. [dostęp 2017-02-20].
• O firmie. Kopalnia Gipsu i Anhydrytu Nowy Ląd Sp. z o.o. w Niwnicach. [dostęp 2017-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-16)].
• Jan Paździora: Historia budowy kompleksu górniczo-hutniczego na terenie powiatu bolesławickiego. W: Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury. Paweł P. Zagożdżon (red.), Maciej Madziarz (red.). T. 1. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2008, s. 248. ISBN 978-83-7493-384-1.
• Robert Primke, Maciej Szczerepa, Wojciech Szczerepa: Dzieje Kopalni Gipsu i Anhydrytu „Nowy Ląd” w Niwnicach. Jelenia Góra: Archiwum-System, 2012. ISBN 978-83-62809-04-2.

Linki zewnętrzne

• Skaning laserowy wyrobisk kopalni Lubichów. Fundacja Revimine, 2016-10-05. [dostęp 2017-03-08].