Kopalnia Węgla Kamiennego Bytom

Kopalnia Węgla Kamiennego Bytom

Kopalnia Beuthen na niemieckiej pocztówce, przed 1945 r.
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Siedziba	Bytom
Data założenia	1923
Data likwidacji	31 grudnia 1974
Forma prawna	część firmy The Henckel von Donnersmarck-Beuthen Estates Limited, po 1945 roku składowa Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego
Udziałowcy	Łazarz Henckel von Donnersmarck[1][2][3]
Zatrudnienie	2170 (1929 r.)
Położenie na mapie Bytomia Kopalnia Węgla Kamiennego Bytom
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kopalnia Węgla Kamiennego Bytom
Położenie na mapie województwa śląskiego Kopalnia Węgla Kamiennego Bytom
50°22′58,1″N 18°52′42,0″E/50,382806 18,878333

Kopalnia Węgla Kamiennego Bytom (do 1945 r. niem. Beuthengrube^[4]) – nieistniejąca kopalnia węgla kamiennego, działająca od 1923 r. (budowa ukończona w 1928 r.) do 31 grudnia 1974^[5] w Bytomiu. Zabudowania kopalni znajdowały się na północ od Dąbrowy Miejskiej (obecnie część dzielnicy Stroszek-Dąbrowa Miejska), na terenie której prowadzone było wydobycie^[2][6][5]. 1 stycznia 1975 została połączona z Kopalnią Węgla Kamiennego Radzionków, od tego czasu funkcjonując jako całość pod nazwą Kopalnia Węgla Kamiennego Powstańców Śląskich^[5].

Historia

Szyb Kopernik w 2013 r.

Teren górniczy kopalni z lotu ptaka, z lewej staw Brandka

Idea powstania kopalni Beuthen przy granicy polsko-niemieckiej związana była ze znalezieniem się kopalni węgla kamiennego Radzionkaugrube w Radzionkowie decyzją Rady Ambasadorów^[2] po stronie polskiej w 1922 r. Poprzez budowę nowej kopalni możliwa była eksploatacja tych samych pokładów węgla po stronie niemieckiej^[4]. Stało się to tym istotniejsze po 1925 r., gdy rząd niemiecki zadecydował o wstrzymaniu importu węgla z Polski, co określono mianem wojny celnej między Polską a Niemcami^[7]. Prace przygotowawcze do powstania nowego zakładu górniczego prowadzono na terenach dawnego nadania kopalni Radzionkau^[6] z wykorzystaniem jej szybu wentylacyjnego^[3][8]. Budowa kopalni z równoczesnym rozpoczęciem wydobycia węgla sięga 1923 r.^[5]. Oficjalne zakończenie prac i uruchomienie zakładu miało miejsce w 1928 r.^[1][9][4]. Założycielem i pierwszym właścicielem zakładu była firma The Henckel von Donnersmarck-Beuthen Estates Limited^[5][4]. Zarząd kopalni mieścił się w Bytomiu przy Parkstrasse 1^[10] (obecnie ulica Ignacego Chrzanowskiego). W 1929 roku głównym odbiorcą węgla z kopalni Beuthen była firma Caesar Wollheim^[11], działająca głównie w przemyśle stoczniowym i maszynowym. Dynamiczny wzrost popytu wpłynął również na istotne zwiększenie zatrudnienia kopalni: z 1500 na początku 1929 r. do 2170 pracowników pod koniec roku^[12]. Przewidziano postawienie w związku z tym domów dla kadry i robotników przy ówczesnej Tarnowitzer Chaussee (obecnie ul. Strzelców Bytomskich) w Bytomiu^[13], które wybudowano, tworząc zaczątek przygranicznej kolonii Bergmannsglück (niem. Szczęście Górnika, pot. śl. Bojtnerka)^[8][14]. Wydobycie początkowo odbywało się z głębokości 311 metrów^[4]. Wyposażenie maszynowe było od początku w całości zelektryfikowane^[4]. Wieża wyciągowa Glückauf-Schacht^[13] miała wysokość 40 metrów^[4]. W 1938 r. zatrudnienie wyniosło około 2300 robotników przy rocznej wydajności przekraczającej milion ton węgla^[1].

Po II wojnie światowej, 1945 r. kopalnia została znacjonalizowana i przekazana pod zarząd Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego^[5], z siedzibą w Bytomiu. Główny szyb wydobywczy przemianowano po wojnie na Kopernik^[15]. Przy kopalni od lipca 1945 r. istniał obóz pracy przymusowej dla więźniów, internowanych i jeńców. Pod koniec listopada 1945 r. przebywało w nim przeszło 700 osób. Obóz został zlikwidowany prawdopodobnie w 1947 roku^[16]. Najważniejsze powojenne inwestycje to: budowa nowego urządzenia skipowego, urządzeń podsadzkowych, podziemnego rurociągu przeciwpożarowego, zakładu prefabrykatów^[17] oraz zgłębienie dwóch szybów pomocniczych i rozbudowa zakładu przeróbki mechanicznej węgla^[6]. Powstała ponadto nowa łaźnia na szybie wentylacyjno-podsadzkowym^[18].

1 stycznia 1975 kopalnia Bytom wraz z kopalnią Radzionków utworzyła Kopalnię Węgla Kamiennego Powstańców Śląskich^[5][19]. W wyniku prowadzonych prac wydobywczych, na terenie górniczym kopalni Bytom teren obniżył się miejscami do 30 metrów. Utworzyła się także niecka osiadania, którą zajmuje bezodpływowy akwen Brandka^[20]. Eksploatację w rejonie szybu Kopernik dawnej kopalni Bytom od 2011 r. prowadzi Ekoplus Sp. z o.o. z Sosnowca^[21].

Wydobycie

Pomimo zalegania węgla w bardzo stromych pokładach, kopalnia osiągała dobre wyniki^[6], co przedstawia poniższy wykres wielkości wydobycia węgla kamiennego w latach 1923–1970 (w tonach) [1923-1924,1938, 1970]^[5][1929]^[22][1945-1959]^[23]:

Zaplecze socjalne

Poza przedwojennymi domami mieszkalnymi dla robotników i urzędników, do 1960 r. kopalnia Bytom wybudowała przedszkole dla dzieci górników, Dom Górnika^[6], szkołę górniczą w pobliżu zakładu, 3 bloki mieszkalne, 12 domów jednorodzinnych i 6 budynków dwurodzinnych, a także kino^[6] na osiedlu Radzionków III^[24]. Powstał również Park Gier Sportowych przy kopalni oraz basen kąpielowy. Funkcjonował także Górniczy Klub Sportowy^[24].

Przypisy

Bibliografia

• Georg Behaghel. Der Aufbau der Industrie Oberschlesiens im Wechsel der Zeiten und Wirtschaftsräume. „Stahl und Eisen”. 60 (5), s. 93, 1940-02-01. Verein Deutscher Eisenhüttenleute (niem.). 
• Bericht über das Geschäftsjahr 1929 bei "The Henckel von Donnersmarck-Beuthen Estates Limited" London. 1929, s. 4. (niem.)
• Jerzy Jaros: Górnictwo węglowe ziemi bytomskiej. W: Tradycje górnictwa ziemi bytomskiej. Maroszek Henryk (red.). Katowice: 1967, s. 69.
• Jerzy Jaros: Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984, s. 33. ISBN 978-83-00-00648-9.
• Jarosław A. Krawczyk: Rozwój przestrzenny i zmiany terytorialne Radzionkowa. W: Jarosław A. Krawczyk, Marek Minas, Piotr Tyczka, Jarosław Wroński: Dzieje Radzionkowa. Radzionków: Rococo / Jarosław Krawczyk i Urząd Miasta Radzionków, 2002, s. 46. ISBN 83-86293-34-9.
• Miroszewski Kazimierz: Obozy pracy przymusowej w Bytomskim Zjednoczeniu Przemysłu Węglowego w latach 1945-1949. W: Bytomskie martyrologium powojennych lat 1945-1956. Ofiary komunistycznego terroru i ich pomnik. Jan Drabina (red.). Bytom: Urząd Miejski w Bytomiu, 2009, s. 84, 88, 90. ISBN 978-83-922322-9-2.
• Alfons Mrowiec: Dzieje Kopalni Węgla Kamiennego „Radzionków” w Radzionkowie (1871–1971). Radzionków: 1972, s. 55.
• Przemysław Nadolski. „Radzińczanin”, s. 10, 1999. 
• Marian Niewiarowski: XV lat Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego: 1945-1960. Bytom: Komitet Obchodu XV-lecia Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego w Bytomiu, 1960.
• Nowa kopalnia w powiecie bytomskim. „Katolik Codzienny”. Rok 31 (168), s. 1, 1928-07-24. 
• Odpowiedzialność społeczna. Ekoplus. [dostęp 2016-11-29].
• Maksymilian Solarski, Alicja Pradela. Przebieg zjawisk lodowych w zbiorniku wodnym w niecce osiadania w sezonie zimowym 2008/2009. „Kształtowanie Środowiska Geograficznego i Ochrona Przyrody na Obszarach Uprzemysłowionych i Zurbanizowanych”, s. 71-72, 2010. Uniwersytet Śląski. ISSN 12320838. 
• Uchwała Nr XXXVI/503/14 Rady Miejskiej W Bytomiu z dnia 22 września 2014 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu byłej KWK „Powstańców Śląskich” w Bytomiu. Urząd Miasta Bytom, 2014-09-22. [dostęp 2016-11-29].
• Antoni Zuziak: Sylwetki kopalń i zakładów Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego. W: Tradycje górnictwa ziemi bytomskiej. Maroszek Henryk (red.). Katowice: 1967, s. 149.
• Adam Frużyński: Kopalnie węgla kamiennego w Polsce. Łódź: Księży Młyn, 2012, s. 198-199. ISBN 978-83-7729-139-9.