Kopalnia Węgla Kamiennego Karol

Kopalnia Węgla Kamiennego Karol Gotthardschacht
Kopalnia i koksownia Gotthard przed 1924 rokiem
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Siedziba	Ruda Śląska-Orzegów
Adres	ul. Kopalnia Karol
Data założenia	1873
Data likwidacji	po 1970
Położenie na mapie Rudy Śląskiej Kopalnia Węgla Kamiennego Karol
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kopalnia Węgla Kamiennego Karol
Położenie na mapie województwa śląskiego Kopalnia Węgla Kamiennego Karol
50°19′25,4″N 18°52′54,7″E/50,323722 18,881861

Kopalnia Węgla Kamiennego Karol (pierwotnie niem. Gotthardschacht^[1][2], w latach 1922—1935 oraz 1939—1945 Gotthard, w latach 1935—1936 Gotard) – kopalnia węgla kamiennego w Rudzie Śląskiej-Orzegowie^[3], założona w 1873 roku, w 1970 roku połączona z kopalnią Szombierki, a następnie zlikwidowana.

Historia

Wieża wyciągowa szybu Wiejskiego kopalni Gotthard w 1929 roku

Kopalnia została założona w 1873 roku^[4][3], była położona w Orzegowie^[2]. W latach 1873–1877 powstawała nowa kopalnia^[5][6] i szyb Gotthard^[2] (w 1936 roku formalnie zmieniono jego nazwę na Pułaski^[7]) zgłębiony do 303 m^[5][6] (później przemianowany na Jurand^[2]), a w 1878 roku zgłębiono szyb Kynast^[4] (później przemianowany na szyb Krzysztof^[7][6]). W późniejszym czasie powstał szyb Stollberg (przemianowany na Sobiesław^[7])^[6], który pogłębiono w 1908 roku i około 1970 roku^[8]. Działał także szyb Georg (przemianowany w 1936 roku na Jerzy^[7]). Kopalnia dysponowała własną elektrownią, tartakiem i cegielnią^[8]. Wydobycie prowadzono pod osiedlowymi zabudowaniami mieszkalnymi z wykorzystaniem podsadzki płynnej^[9].

Zakład był częścią skonsolidowanej kopalni Paulus-Hohenzollern^[2][10], a wcześniej należał do kopalni Paulus^[11], którą założono w 1882 roku z połączenia kilku pól górniczych i kopalń, obejmowała ona także kopalnię Hohenzollern w Szombierkach^[12]. 18 lipca 1898 roku w polu Gotthard kopalni Paulus-Hohenzollern doszło do katastrofy^[13]. Klatka szybowa z załogą na skutek zepsutych łapaczy runęła na dno szybu Jurand, zginęło 25 górników^[5], przeżył tylko jeden^[8]. Ofiary wypadku zostały pochowane na starym cmentarzu w Orzegowie^[14].

Od 1922 roku zakład należał do Towarzystwa Akcyjnego Godulla^[15] (niem. Godulla, Aktien-Gesselshaft) założonego 19 stycznia 1922 roku, z siedzibą w Chebziu^[15], spółki filialnej koncernu Schaffgotschów^[2], części koncernu Robur oraz Górnośląskiego Towarzystwa Akcyjnego dla Przemysłu Drzewnego^[15]. Kopalnia Gotthard składała się z trzech podwójnych szybów^[15] i była częścią kopalni Graf Schaffgotsch, do której należały pola szybowe Gotthard i Godulla^[16] (szyb Godula w Chebziu^[15]).

13 lutego 1932 roku około godziny 15 doszło do zapłonu i wybuchu pyłu węglowego w pokładzie Pochhammer – ogień i dym uchodził szybem Sobiesław, nikt nie zginął^[5][8]. Od 1 października 1936 roku kopalnia nosiła nazwę Karol^[2] (Zarząd Spółki Akcyjnej Godula uchwałą z dnia 29 sierpnia 1936 roku formalnie zmienił nazwę kopalni z Gotard na Pułaski^[7]). 31 sierpnia oddział Freikorpsu zaatakował kopalnię, polscy górnicy stanęli w obronie zakładu, sztygar zmianowy Antoni Szulc zdjął z wieży szybowej hitlerowską flagę podczas ostrzału^[5].

1 lutego 1945 roku kopalnia została zajęta przez Armię Radziecką^[17]; następnie władze polskie przejęły kopalnię^[18]. Od 1945 do 1957 roku zakład należał do Rudzkiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego, a od 1 kwietnia 1957 wszedł w skład Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego^[2]. 4 grudnia 1948 kopalnia jako pierwsza w przemyśle węglowym wykonała plan trzyletni i tegoż dnia została odznaczona Orderem Sztandaru Pracy II klasy^[19]. W 1949 roku zakład zwiedzili Bolesław Bierut i Józef Cyrankiewicz^[17]. W 1950 oraz 1956 roku rozpoczęto budowy nowych poziomów^[17] wydobywczych.

Była to najmniejsza kopalnia Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego^[3], wydobycie wyniosło 806 226 t w 1938 roku, a w 1965 roku – 651 349 t^[2]. 1 stycznia 1970 roku Kopalnia Karol została połączona z bytomską kopalnią Szombierki^[2] z którą miała być połączona podziemnym przekopem^[20][18].

W pobliżu kopalni w Orzegowie, na potrzeby zużytkowania drobnego węgla tłustego^[8] właściciel zakładu wzniósł koksownię Gotthardschacht^[21] na podstawie umowy z firmą Oberschlesische Kokswerke und Chemische Fabrik A.G. z 19 czerwca 1900 roku^[8]; zarządzało nią przedsiębiorstwo Gräflich Schaffgotsch’sche Werke^[22] (Gotthard^[15]); w latach 20. XX wieku należała do spółki Oberschlesische Kokswerke und Chemische Fabrik A.G. z siedzibą w Berlinie^[23] oraz do Towarzystwa Akcyjnego Godulla^[15]. Na skutek wyczerpywania się złóż węgla, podjęto eksploatację w filarze ochronnym tejże koksowni nazwanej później Orzegów^[3].

Budynek maszyny parowej szybu Jurand z końca XIX wieku został wpisany 12 grudnia 1969 roku do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego, nr rejestru 1095/69^[24].

Zaplecze socjalne

Do kopalni należały następujące obiekty:

• hala sportowa przy ul. Bytomskiej 13 w Rudzie Śląskiej-Orzegowie, wzniesiono ją w 1966 roku^[25]
• kopalniany dom kultury^[26] przy skrzyżowaniu ulic Bytomskiej i Grunwaldzkiej w Rudzie Śląskiej (początkowo świetlica, założona w 1946 roku^[17], budynek nieistniejący)^[27], działało w nim kilka zespołów artystycznych^[26]
• dom wypoczynkowy w Bystrej^[26]

Zakład utrzymywał 265 budynków mieszkalnych, wzniósł 8 takich obiektów i 5 domów jednorodzinnych^[28], wybudował żłobek, przedszkole^[17] i założył ogródki działkowe^[26]. Kopalnia ponadto założyła oświetlenie jarzeniowe wzdłuż głównych ulic Orzegowa^[17].

Galeria

Przypisy

Bibliografia

• Informator historyczny Kopalń Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego. Katowice: circa 1958.
• Artur Jach: Turystyczno – edukacyjna ścieżka piesza lub rowerowa o charakterze przyrodniczo – historycznym „Ze Starego Orzegowa przez Franielowe, Fazaniec Orzegowski do Stawów Niemieckich i Fazańca Szombierskiego” w dzielnicach Orzegów i Godula miasta Rudy Śląskiej oraz w dzielnicy Szombierki miasta Bytomia. Ruda Śląska: 2010.
• Marian Niewiarowski: XV lat Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego: 1945–1960. Bytom: Komitet Obchodu XV-lecia Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego w Bytomiu, 1960.
• Antoni Zuziak: Sylwetki kopalń i zakładów Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego. W: Tradycje górnictwa ziemi bytomskiej. Maroszek Henryk (red.). Katowice: 1967.