Kopalnia Węgla Kamiennego Rozbark

Kopalnia Węgla Kamiennego Rozbark

Heinitzgrube

Zabudowania kopalni Heinitz, widok z lotu ptaka (przed 1927)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Siedziba	Bytom
Adres	ul. Chorzowska 12
Data założenia	1870
Data likwidacji	2004
Forma prawna	spółka akcyjna
Położenie na mapie Bytomia KWK Rozbark
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de KWK Rozbark
Położenie na mapie województwa śląskiego KWK Rozbark
50°20′34″N 18°55′45″E/50,342778 18,929167

Kopalnia Węgla Kamiennego Rozbark (niem. Heinitzgrube, Zakład Górniczy Bytom II^[1]) − zlikwidowana kopalnia węgla kamiennego w Bytomiu, położona w dzielnicy Rozbark, powstała w 1870 roku, wydobycie prowadzono do lipca 2004 roku.

Obszar kopalni przed połączeniem z Kopalnią Węgla Kamiennego Łagiewniki wynosił 7,69 km², pola eksploatacyjne miały powierzchnię 5,1 km^2[2]. W 2014 roku w budynku cechowni dawnej kopalni otwarto Teatr Tańca i Ruchu Rozbark.

Budowa geologiczna obszaru górniczego

Historia kopalni

Zabudowania kopalni Heinitz, niemiecka pocztówka (przed 1916)

Wieża wyciągowa szybu Barbara I kopalni Rozbark (2008)

Maszynownia szybu Bończyk (2019)

Pierwsza nieprecyzyjna wzmianka o eksploatacji górniczej na terenie późniejszej kopalni Rozbark z 1839 roku wskazuje na rok 1828 jako czas pierwszych prób drążenia szybu, być może przez okolicznych mieszkańców^[3].
23 czerwca 1855 roku Hugo I Henckel von Donnersmarck zgłosił do Urzędu Górniczego we Wrocławiu zakup pola górniczego Rossberg (wcześniej Elise), które zostało powiększone 29 czerwca 1867 roku. 4 lutego 1856 roku zostało zgłoszone pole Heinitz, powiększone 29 marca 1867 roku^[3]. Przyszłe tereny kopalni to również pola Moritz, Emil i Hugo, kupione w 1864 roku przez braci Friedlaenderów, właścicieli huty "Moritz" w Bobrku. Na tych polach rozpoczęto drążenie szybów "Prittwitz" (późniejszy "Stalmach") i "Mauve" (późniejszy "Bończyk")^[3]. Przy drążeniu szybu "Mauve" natknięto się na kurzawkę, przez co nastąpiło zalanie wykonanego odcinka wraz ze sprzętem^[3]. Po usunięciu przeszkód, "Mauve" został pogłębiony do 190 m, a "Prittwitz" do 182 m^[4]. Eksploatacja w tym czasie sięgała ponad 10 tys. ton węgla koksującego rocznie. Friedlaenderowie zadecydowali o zakupie pól Rossberg i Heinitz od H. Donnersmarcka w 1870 roku. Następny zakup w 1871 roku obejmował 2 parcele rozbarczanina Józefa Lampki o łącznej powierzchni przeszło 46 mórg^[4].

W 1874 roku zainstalowano pompę odwadniającą typu Wolff na głębokości 300 m^[5]. U schyłku lat 70. XIX wieku zbudowano sortownię, początkowo o sitach nieruchomych, później w oparciu o ruchome przesuwacze Briarta^[4].

W 1878 roku zastosowano w kopalni oświetlenie elektryczne^[5]. Kolejne unowocześnienie to montaż taśm Corneta na szybie "Dechen" w 1879 roku. Były to przenośne przebieracze do grubego asortymentu węgla, z których ręcznie wybierano skałę płonną^[5]. Poniesione nakłady finansowe na modernizację okazały się niewspółmierne do osiąganych zysków, na co wpływ miał zarówno spadek ceny węgla jak i przede wszystkim mylnie oszacowane zasoby tego surowca. Doprowadziło to w konsekwencji do sprzedaży kopalni bankierowi Friedmannowi^[6]. Nowy właściciel postanowił rozpocząć eksploatację na poziomie 350 m, czyli 100 m głębiej, niż dotychczas, z uwagi na przewidywane grube pokłady węgla. W 1883 roku kopalni nadano nazwę "Heinitz" na cześć ministra górnictwa Friedricha Antona von Heynitza^[6].

Wydobycie węgla w tonach^[7]:

• 1883 – 125 192
• 1884 – 129 813
• 1885 – 134 057
• 1886 – 162 806
• 1887 – 190 481
• 1888 – 275 713
• 1889 – 338 439

Maszynownia szybu Bończyk i kopalniana kotłownia (2011)

Cechownia kopalni Rozbark (2018)

Maszynownia szybu Bończyk, pod nią zabytkowy mur oporowy okalający zabudowania kopalni (2018)

Pomnik upamiętniający kopalnie Rozbark i Łagiewniki w Bytomiu (2019)

Ustabilizowanie cen węgla umożliwiło Towarzystwu udostępnienie pokładów na poziomach 450 i 540 m, a także powrót do eksploatacji pokładów pola wschodniego, zarzuconego z powodu trudności związanych z natknięciem się na duży uskok. Inwestycje obejmowały wybicie nowego szybu wentylacyjnego, przystosowanie maszyn do obsługi dużych głębokości a także zastosowanie w 1892 roku ręcznych kołowrotów i wiertarek.

Pomimo dotarcia do bogatych pokładów kopalnia znalazła się w trudnej sytuacji, z uwagi na pożar, który spowodował duże straty, jak również przez niedoinwestowanie, uniemożliwiające eksploatację przynoszącą duże zyski. W konsekwencji, w 1890 roku Friedmann sprzedał kopalnię Towarzystwu Górniczemu Georg von Giesches Erben za 4,5 mln marek^[7].

Na tej kopalni w 1923 zdarzył się największy wypadek w Bytomiu spowodowany pożarem.

Przy szybie Barbara od 1945 roku istniał obóz pracy przymusowej dla więźniów, internowanych i jeńców. Pod koniec listopada 1945 roku przebywało w nim przeszło 1200 osób. Obóz został zlikwidowany wiosną 1949 roku^[8].

4 grudnia 1981 roku, podczas uroczystości barbórkowych z udziałem ks. prymasa Józefa Glempa poświęcono sztandar NSZZ „Solidarność” kopalni "Rozbark". Ks. prymas w tymże dniu zwiedzał również podziemia kopalni^[9]. Przed 1991 rokiem stary budynek maszyny wyciągowej szybu "Bończyk" został zaadaptowany na potrzeby warsztatów szkolnych^[10].

Wydobycie zakończono w lipcu 2004 roku^[1][11], pozostałe po kopalni "Rozbark" złoże „Rozbark” przygotowano do eksploatacji, którą prowadziła Kopalnia Węgla Kamiennego Piekary^[12] z wykorzystaniem wydrążonych w tym celu przekopów^[1].

Zespół zabudowy rejonu głównego dawnej kopalni Rozbark został wpisany 8 października 2007 roku do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego (nr rej.: A/213/07). Zespół tworzą następujące obiekty oraz ich najbliższe otoczenie: budynek dawnej cechowni, budynek kotłowni, budynek maszynowni szybu Bończyk (później warsztaty szkolne), mur oporowy. Wpis do rejestru zabytków obejmuje zespół, w skład którego wchodzą wymienione budynki, obiekty oraz ich najbliższe otoczenie^[13].

7 marca 2014 roku w budynku cechowni dawnej kopalni otwarto Teatr Tańca i Ruchu Rozbark^[14]. 4 lipca 2019 roku runął kopalniany komin^[15], który początkowo zamierzano częściowo rozebrać (obniżyć wysokość)^[16], a w środku komina miała znaleźć się ścianka wspinaczkowa^[17][18] (ostatecznie, przed zawaleniem komina, wydano nakaz rozbiórki tegoż z uwagi na zły stan techniczny^[19]).

Przypisy

Bibliografia

• Helena Witecka: Kopalnia Węgla Kamiennego Rozbark: Zarys dziejów 1824-1984. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1985. ISBN 83-7008-004-9.