Kopalnia Węgla Kamiennego Sosnowiec

KWK Sosnowiec

Szyb Anna, fot. 2013 r.
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Siedziba	Sosnowiec
Data założenia	1876
Data likwidacji	2001
Położenie na mapie Sosnowca KWK Sosnowiec
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de KWK Sosnowiec
Położenie na mapie województwa śląskiego KWK Sosnowiec
50°16′58″N 19°09′09″E/50,282778 19,152500

Kopalnia Węgla Kamiennego Sosnowiec (powstała pod nazwą „Fanny”, następnie nosiła nazwę „Renard”) − kopalnia istniejąca na terenie dzisiejszego Sosnowca. Zlikwidowana 31 grudnia 1997, po 140 latach istnienia.

Kopalnia „Sosnowiec” powstała w 1876 roku w Sielcu pod nazwą „Fanny”. Ostatnią tonę węgla wydobyto 3 stycznia 1998 roku. Na terenach pokopalnianych powstają obecnie zakłady przemysłowe i usługowe. Pamiątką z czasów, w których kopalnia prowadziła eksploatację węgla pozostaje zachowana konstrukcja wieży wyciągowej. We wrześniu 2010 rozpoczęły się prace nad jej przebudową. Budynki byłej kopalni zostały wyburzone a na wieży szybowej „Anna” planowano budowę ścianki wspinaczkowej przez prywatnego inwestora, którą otwarto 18 grudnia 2012^[1].

Historia (kalendarium)

XIX wiek

Budynek kopalnianej elektrowni Hrabia Renard podczas adaptacji na hotel w 2017 roku

• 1856 dobra sieleckie, na których terenie powstała kopalnia „Renard” kupił od siostrzenicy księcia Ludwika zu Anhalt-Koethen-Pless, Szarlotty von Stolberg-Wernigerode hrabia Jan Renard, syn hrabiego Andrzeja Marii Renarda ze Śląska Opolskiego.
• 1856 do 1875 plenipotentem i głównym inżynierem w dobrach Renarda był pochodzący ze Śląska Herman Moebius.
• 1863 na Dębowej Górze w dobrach Renarda powstała pierwsza głębinowa kopalnia Ludmiła. Nazywano ją w późniejszym okresie kopalnią „stary Renard”. Miała dwa szyby wydobywcze: Moebius i Jan o głębokości 80 m, wyposażone w parowe maszyny odwadniające i wyciągowe oraz własną kotłownię. Szybami tymi eksploatowano pokłady 501 i 510. W 1873 w kopalni „Ludmiła” wydobyto 90 tys. t węgla kamiennego.
• 1874 Po śmierci hrabiego Jana, od 1875 dyrektorem dóbr jego spadkobierców był inżynier górniczy ze Śląska Ludwik Mauve.
• 1877 Rosja wprowadziła wysokie cła produkcyjne na granicy z Niemcami spadkobiercy Renarda sprzedali w latach 1879 – 1885 dwanaście parcel gruntowych różnym przedsiębiorcom niemieckim, którzy chcąc się utrzymać na chłonnym rynku rosyjskim zaczęli w Zagłębiu Dąbrowskim lokować filie swoich zakładów.
• 1881 w kopalni Ludmiła doszło do wielkiej katastrofy: wyrobiska zalała kurzawka. Zginęło około 200 górników. Trwające w następnych latach próby odwodnienia zakończyły się fiaskiem, co doprowadziło do podjęcia decyzji o rozbudowie kopalni „Fanny” w Sielcu, którą początkowo nazywano „Nowy Renard”.
• 1884 spadkobiercy hrabiego Renarda za radą wrocławskiego bankiera, barona Gedeona von Wallenberg-Pachaly sprzedali majątki Sielec, Modrzejów, Góra Siewierska i Strzyżowice wraz z kopalniami i zakładami przemysłowymi niewielkiemu gwarectwu węglowemu „Chełm” z Górnego Śląska (reprezentowanemu przez Wallenberga-Pachaly) za co otrzymali kuksy, czyli udziały w nowym przedsiębiorstwie, które otrzymało nazwę Gwarectwo „Hrabia Renard”.
• 1892 70 górników z kopalni „Renard” i 50 z należącej do Gwarectwa kopalni „Andrzej” zastrajkowało, żądając podwyżki płac. Dyrekcja zwolniła wprawdzie z pracy 30 przywódców strajku, ale na dyrektora Mauve ktoś przeprowadził zamach: przed jego willą wybuchł ładunek dynamitu.

XX wiek

Zdzisław Grudzień, I sekretarz KW PZPR w Katowicach na spotkaniu z pracownikami kopalni Sosnowiec w 1973 roku

• 1905 podczas rewolucji już 9 lutego w trakcie wiecu na terenie kopalni „Renard” przyjęto 32 postulaty strajkowe górników całego Zagłębia Dąbrowskiego. Strajkujący wdarli się na teren huty „Katarzyna”, gdzie zostali ostrzelani przez wojsko z polecenia dyrektora huty, Skawińskiego. Zginęło 38 robotników, a stu kilkudziesięciu zostało rannych. Na przełomie czerwca i lipca w kopalni „Renard” górnicy próbowali sami narzucić 8 godzinny dzień pracy, jednak po kilkunastu dniach akcja ta załamała się.
• 1913 wydobycie węgla w kopalni „Renard” wzrosło do 662 tys. t. Po odzyskaniu niepodległości w kopalni „Hrabia Renard” powstał robotniczy komitet kopalniany, który współpracował z Komitetem Wykonawczym Rad Delegatów Robotniczych Okręgu Sosnowieckiego, opierającego swą siłę uzbrojonych robotnikach skupionych w Czerwonej Gwardii. Ów komitet kopalniany zbierał się dwa razy w tygodniu, jego członkowie codziennie dyżurowali w sekretariacie od godziny 6 do 20, a robotnik urzędujący w sekretariacie otrzymywał wynagrodzenie z kasy kopalni. Podobnie delegaci do Rad delegatów Robotniczych i członkowie Czerwonej Gwardii. Dyrekcja kopalni została zmuszona zastosować wiele decyzji komitetu w zakresie organizacji pracy i opieki lekarskiej.
• 1918, 21 grudnia wojsko rozbroiło Czerwoną Gwardię, a wpływ komitetu został stopniowo ograniczony.
• 1921 kopalnia „Hrabia Renard” z załogą liczącą 4295 pracowników była największym zakładem przemysłowym w Sosnowcu. Podczas wielkiego strajku górniczego w lutym i marcu 1932 r. załoga kopalni była jedną z najdłużej strajkujących. W kwietniu 1936 r. na wieść o krwawych wydarzeniach w Krakowie i Częstochowie m.in. załoga kopalni „Renard” próbowała poderwać Zagłębie Dąbrowskie do strajku protestacyjnego.
• 1938 po latach kryzysu gospodarczego kopalnia zatrudniała 1974 pracowników, a jej wydobycie dochodziło do 942 tys. t. Była wówczas własnością kapitału francuskiego Towarzystwo „Huta Bankowa”. W latach międzywojennych i po wojnie siedzibą administracji Towarzystwa „Hrabia Renard” (a potem kopalni „Sosnowiec”) był Zamek Sielecki. Podczas okupacji hitlerowskiej kopalnia została z dniem 1 stycznia 1942 r. zagrabiona przez pruski koncern państwowy „Preussag”.
• 1945 kopalnia „Renard” zatrudniała 1720 robotników i – jako przedsiębiorstwo państwowe – weszła w skład Dąbrowskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego.
• 1946 jej nazwę zmieniono na kopalnia „Sosnowiec”. Miała ona w okresie powojennym najwyższą wydajność spośród kopalń sosnowieckich.
• Zarządzeniem prezydenta Bolesława Bieruta z 29 listopada 1949 kopalnia „Sosnowiec” została odznaczona Orderem Sztandaru Pracy II klasy^[2].
• 14 grudnia 1949 narzucono kopalni nazwę „Stalin”.
• 1977 oddano do eksploatacji nowy poziom – 450 i zgłębiono trzy nowe szyby: „Szczepan”, „Ostatek” i „Stanisław”.
• 1981 strajk (z górnikami spotkał się Lech Wałęsa)^[3].
• 3 stycznia 1998 zakończenie wydobycia – ostatnia tona.
• 10 stycznia 2001 ostateczne zakończenie likwidacji dołu kopalni, rozpoczęcie zatapiania wyrobisk – koniec kopalni „Sosnowiec”.

Przypisy

Bibliografia

• S. W. Bielecki, Kopalnia „Sosnowiec”. Dzieje zakładu górniczego (1876–1997) oraz Sielca, dzielnicy miasta Sosnowca, Sosnowiec 2017.
• J. Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, wyd. 2 popr. i zaktualiz., Katowice 1984.
• Kopalnia „Sosnowiec”. Dzieje zakładu i załogi (1876–1976), praca zbior. pod red. Henryka Rechowicza, Katowice 1976.
• K. Piesowicz, Zakłady górnicze w Sielcach. (Monografia przemysłu dworskiego w XIX w.), [w:] Ekonomika górnictwa i hutnictwa w Królestwie Polskim 1840–1919, Warszawa 1961, s. 55–187.
• Sosnowiec. Zarys rozwoju miasta, praca zbior. pod red. H. Rechowicza, Warszawa – Kraków 1977.