Kopalnia węgla brunatnego Handlová

Zabudowania sortowni, fot. 2014 r.

Kopalnia węgla brunatnego Handlová (słow. Baňa Handlová) – najstarsza czynna głębinowa kopalnia węgla brunatnego w Handlovej w Słowacji[1], istniejąca od 1 lipca 1909 roku[2], obecnie w rękach spółki akcyjnej Hornonitrianske bane Prievidza(słow.)[3].

Warunki geologiczne

Złoże węgla brunatnego eksploatowanego w Handlovej obejmuje wschodnią część Handlovsko-novackiego basenu sedymentacyjnego[4]. Zachodnia część jest wydobywana przez kopalnię Cigeľ. Spąg pokładu stanowią wapienie, margle basenu veporicum oraz dolomity basenu fatrikum (kriżniańska płaszczowina reglowa dolna[5]) przykryte triasowo-permskimi utworami basenu hronikum (choczańska płaszczowina reglowa górna[5]) w postaci melafiru[4].

W północno-zachodniej części obszaru złoża Handlová występują również utwory paleogenu: iłowce, iły, margle, piaskowce[4]. Najstarsze utwory neogenu tworzy tzw. schlier - ił piaszczysty. Na nim niezgodnie leżą utwory badenu, składające się z redeponowanych andezytów, tufitów oraz iłów[6].

Warstwy produktywne tworzą utwory piaszczysto-ilaste, pomiędzy nimi znajduje się jeden, miejscami dwa bilansowe pokłady węgla brunatnego. Miąższość pokładów waha się od 2,5 do 16 metrów. Kąt nachylenia pokładów wynosi przeciętnie od 2° do 10° w kierunku południowo-wschodnim, w miejscach uskoków dochodzi jednak nawet do 30-40°.

Węgiel brunatny w Handlovej składa się przeciętnie w 86,6% z macerałów z grupy huminitu, w skład których wchodzą:

  • atrynit - 2,4%
  • densynit - 34%
  • tekstynit - 7,4%
  • ulminit - 37,2%
  • żelinit - 2,4%
  • korpohuminit - 3,2%

Pozostałe składniki to liptynit – 11,3%, inertynit – 0,7%, iły – 1,4%, śladowo dwutlenek siarki[7].

Nadkład składa się głównie z badeńskich pelitów, na nich znajdują się utwory detrytyczno-wulkaniczne. Grubość nadkładu jest bardzo zróżnicowana: od 5 do 250 metrów. W jego skład wchodzą ponadto: iły, zlepieńce, brekcja andezytowa. Całość przykrywają utwory wulkaniczne Ptacznika: andezyty oraz skały piroklastyczne[6].

Górotwór jest poprzecinany licznymi uskokami tektonicznymi. Wielkość uskoku, ograniczającego łożysko od wschodu, przekracza 1000 metrów[6]. W kopalni występują przez to trudne warunki geologiczne, obecny jest także metan[8].

Zagrożeniem jest także porowatość skał wulkanicznych tworzących nadkład, z uwagi na ich wysoką przepuszczalność wody[6].

Tło historyczne

Badania archeologiczne wykazały, że węgiel brunatny w Kotlinie Górnonitrzańskiej wydobywano i spalano już we wczesnym średniowieczu[1]. Dalsze poszukiwania i późniejsze wydobycie węgla brunatnego w okolicach Handlovej wiążą się z koniecznością dostarczenia wydajnego paliwa zastępującego drewno dla rozwijającego się od początku XVIII wieku górnictwa i hutnictwa w Kotlinie Górnonitrzańskiej[9].

Zarówno w XVIII (wzmianka o poszukiwaniach z 1751 roku [10]), jak i XIX wieku zaobserwowano wychodnie węgla, co skłoniło hrabiego Jána Pálffy'ego do przeprowadzenia górniczych badań poszukiwawczych, eksploatacji węgla na małą skalę w sztolni Karol od 1854 roku[11], podpisania porozumienia z radą miasta zapewniającego Pálffy'emu monopol na wydobycie węgla w Handlovej, a w efekcie sprowadziło się to do wykupienia gruntów pod przyszłą kopalnię od 1907 roku[12].

Po śmierci Jána Pálffy'ego w 1908 roku projektowaniem przyszłej kopalni zajął się inżynier Richard Hoffman z Budapesztu, przyszły pierwszy zarządca kopalni[13].

Historia kopalni

Elektrownia Nováky – odbiorca węgla z kopalni Handlovej, fot. 2008 r.

Kopalnia Handlová została formalnie utworzona 1 lipca 1909 roku przez firmę Západouhorská kamenouhoľná účastinna spoločnosť (słow. Zachodniowęgierska Akcyjna Spółka Węglowa) z siedzibą w Budapeszcie[14][15].

Pierwszą inwestycją było wydrążenie szybu głębokiego na 132,7 m, nazwanego Hlavná šachta[16] oraz wydrążenie trzech szybów wentylacyjnych: Západná (słow. Zachodnia), Južná (słow. Południowa) i Východná (słow. Południowa, najdłuższa upadowa kopalni [450 m][11]), z czego dwa pierwsze szybko przestały być wykorzystywane, a ostatni służył do 1967 roku[16].

W latach 1909-1917 powstała Banícka kolónia (słow. Kolonia górnicza) dla pracowników[17].

Wydobycie na skalę przemysłową rozpoczęto po wybudowaniu linii kolejowej łączącej Handlovą z Prievidzą[2][17], co miało miejsce 15 lutego 1913 roku[18].

W 1914 roku postawiono przy kopalni elektrownię[16].

Po I wojnie światowej wcześniejsza węgierska spółka przeszła w ręce Słowaków, 15 sierpnia 1919 roku zmieniono jej nazwę na Handlovské uhoľné bane, účastinná spoločnosť[14].

W czasie II wojny światowej kopalnia Handlová była jedynym istotnym zakładem górniczym na Słowacji. Inną kopalnię w niedalekich Novákach zaczęto wówczas budować i w 1940 r. dała ona pierwsze, niewielkie wydobycie[3].

Warunki pracy w kopalni były trudne, a płace stosunkowo niskie. Latem 1940 r., w związku z zapowiedzią wprowadzenia od jesieni nowej umowy zbiorowej, pracownicy zaczęli się domagać podwyżki płac rzędu 30%, natomiast rząd zgadzał się jedynie na 7-8%. W tej sytuacji pracownicy kopalni pod przewodnictwem działaczy Komunistycznej Partii Słowacji rozpoczęli przygotowania do strajku. Strajk rozpoczął się 30 września. Gdy zawiodły perswazje, groźby, a nawet próby rozbicia strajku przez poróżnienie górników narodowości słowackiej i niemieckiej (Niemcy stanowili wówczas w Handlovéj ponad 50% ludności), do miasta skierowano wojsko (400 żołnierzy, 4 czołgi, 4 samochody pancerne), 215 żandarmów oraz 22 agentów centrali bezpieczeństwa państwowego. W celu łatwiejszego spacyfikowania strajku wprowadzono w rejonie stan wyjątkowy. 37 górników zostało uwięzionych i wysłanych do obozu koncentracyjnego. Strajk zakończył się 4 listopada, gdy rząd obiecał zwiększyć płace[19].

W 1944 roku rozpoczęto głębienie szybu Nová východná vetracia jama (słow. szyb wentylacyjny, najgłębszy [285 m] pionowy szyb kopalni[11])[20].

W 1945 miał miejsce wybuch metanu, który spowodował śmierć 7 górników i 4 niemieckich żołnierzy[20]. W tymże roku nastąpiła również nacjonalizacja przemysłu, która objęła również kopalnię Handlová.

Pierwszym powojennym zarządcą kopalni były Uhoľné bane Prievidza. Od 1951 roku kopalnią dysponowały Handlovské uhoľné bane[2], przemianowane od 1955 roku na Veľkobaňa Handlová. W XX wieku przeprowadzono w kopalni liczne inwestycje, z których najważniejsze to: wydrążenie szybów: Centrálna, Južná 3 (wydechowa wentylacyjna), Južná 4, Južná 5, Južná 6, Južná 7[21].

1 lipca 1965 roku kolejnym właścicielem zostało mianowane przedsiębiorstwo Uhoľné a lignitové bane, zrzeszające również zakłady w Hodonínie[15][3], które zmieniło nazwę na Baňa Handlová, koncernový podnik[22].

W 1980 roku odnotowano 119,491 km wyrobisk górniczych – najwięcej w historii kopalni[11].

Pomnik ofiar katastrof górniczych w Handlovej, fot. 2012 r.

Po 1 stycznia 1989 roku kolejny podmiot zarządzający kopalnią, Slovenské uhoľné bane, koncern Prievidza (później funkcjonował pod nazwą Baňa Handlová, odštepný závod)[22] został podzielony na mniejsze samodzielne przedsiębiorstwa[15]. Jednym z nich była firma Hornonitrianske bane Prievidza, która przejęła kopalnię w 1993 roku i jest jej obecnym właścicielem[3]. W 1996 roku Hornonitrianske bane Prievidza zostały przekształcone w spółkę akcyjną i sprywatyzowane w 97% decyzją Funduszu Majątku Narodowego Republiki Słowackiej (słow. Fond národného majetku Slovenskej republiky, FNM)[3].

Kopalnia została zamknięta z przyczyn ekonomicznych 1 października 2003 roku[23]. W 2006 roku częściowo wznowiono pracę kopalni[8]. 17 czerwca 2009 roku zakończono wydobycie w rejonie szybu zachodniego[24].

10 sierpnia 2009 roku w nieczynnych wyrobiskach kopalni, 330 metrów pod ziemią, miała miejsce największa katastrofa górnicza w historii słowackiego górnictwa, w której zginęło 20 osób[24].

Wielkość wydobycia

Obszar górniczy kopalni wynosi około 47 km²[4].

W 1914 roku wydobyto 175 542 ton węgla[17].

W 1959 roku wielkość wydobycia po raz pierwszy przekroczyła 1 milion ton węgla brunatnego[25].

Największe wydobycie w historii kopalni związane z postępami w mechanizacji robót odnotowano w 1977 roku, wyniosło ono 1 672 131 ton węgla[26].

Na początku XXI wieku wydobycie utrzymywało się na poziomie około 300 tysięcy ton rocznie[25]. Wykres wielkości wydobycia węgla kamiennego w latach 2009–2015 (w tysiącach ton)[27][28]:

Wartość opałowa węgla jest zróżnicowana: od 10 do 25 MJ.kg⁻¹[6].

Wydobyty węgiel w większości jest zużywany jako paliwo w pobliskiej ciepłowni Handlová[29] oraz elektrowni Nováky[7].

Łącznie przez sto lat istnienia kopalni (lata 1909-2009) wydobyto 79 395 000 ton węgla[11].

Realna żywotność kopalni po uwzględnieniu czynników techniczno-ekonomicznych została oszacowana w 2012 roku na 10 lat, teoretyczna – na 23 lata[30].

W pobliżu Handlovej funkcjonują jeszcze dwie kopalnie węgla brunatnego: Nováky w Novákach (powstała w 1940 roku[31][15]) i Cigeľ we wsi Cigeľ (powstała w 1962 roku[31][15]).

Przypisy

  1. ↑ a b Hornonitrianske bane ↓.
  2. ↑ a b c Hornonitrianske bane 2 ↓.
  3. ↑ a b c d e Hornonitrianske bane 3 ↓.
  4. ↑ a b c d Machajová 2000 ↓, s. 261.
  5. ↑ a b Gaździcki 2012 ↓.
  6. ↑ a b c d e Machajová 2000 ↓, s. 262.
  7. ↑ a b Machajová 2000 ↓, s. 264.
  8. ↑ a b Turanský 2009 ↓.
  9. ↑ Slovenská Banská Cesta ↓.
  10. ↑ Reiff 2009 ↓, s. 2.
  11. ↑ a b c d e Reiff 2009 ↓, s. 14.
  12. ↑ Oswaldová 2014 ↓.
  13. ↑ Reiff 2009 ↓, s. 5,15.
  14. ↑ a b Reiff 2009 ↓, s. 5.
  15. ↑ a b c d e History ↓.
  16. ↑ a b c Reiff 2009 ↓, s. 3.
  17. ↑ a b c Reiff 2009 ↓, s. 4.
  18. ↑ 100 rokov... ↓.
  19. ↑ Beer Ferdinand, Benčik Anton, Graca Bohuslav, Křen Jan, Kural Václav, Šolc Jaroslav, tłum. Godlewski Piotr: Słowacja na przełomie. Powstanie słowackie 1944 r., Książka i Wiedza, Warszawa 1969, s. 100, 688-689
  20. ↑ a b Reiff 2009 ↓, s. 15.
  21. ↑ Reiff 2009 ↓, s. 11.
  22. ↑ a b Reiff 2009 ↓, s. 6.
  23. ↑ Parente 2007 ↓.
  24. ↑ a b Ruttkayová 2009 ↓.
  25. ↑ a b Pluska 2009 ↓.
  26. ↑ Reiff 2009 ↓, s. 10.
  27. ↑ Správa o činnosti... 2014 ↓.
  28. ↑ Správa o činnosti 2016 ↓.
  29. ↑ Hrúz 2001 ↓.
  30. ↑ Baláž 2013 ↓.
  31. ↑ a b Halmo 2000 ↓.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Banský triedič uhlia.jpg
Autor: KamilkMT, Licencja: CC BY-SA 3.0
Handlová, budova banského triediča uhlia. Industriálna pamiatka
Handlova memorial.JPG
Autor: KamilkMT, Licencja: CC BY-SA 3.0
Handlová, Pamätník banských nešťastí
Nováky2.JPG
Autor: Szeder László, Licencja: CC BY-SA 4.0
Nováky - chimney of the power plant