Koroszczyn

Koroszczyn

wieś
Stary dom w Koroszczynie
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	bialski
Gmina	Terespol
Wysokość	131 m n.p.m.
Liczba ludności (2011-03-31)	594[1]
Strefa numeracyjna	83
Kod pocztowy	21-550[2]
Tablice rejestracyjne	LBI
SIMC	0020681
Położenie na mapie gminy wiejskiej Terespol Koroszczyn
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Koroszczyn
Położenie na mapie województwa lubelskiego Koroszczyn
Położenie na mapie powiatu bialskiego Koroszczyn
52°04′42″N 23°32′46″E/52,078333 23,546111
Strona internetowa

Koroszczyn – wieś w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Terespol^[3][4].

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego.

Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 594 mieszkańców^[1] i była drugą co do wielkości miejscowością gminy Terespol. Przez miejscowość przepływa rzeka Czapelka, dopływ Krzny.

Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Świętej Trójcy w Terespolu.

Integralne części wsi

Historia

Żeliwny nagrobek i tablica nagrobna z poł. XIX w.

Żeliwny nagrobek

Tablica nagrobna

Pomnik wzniesiony ku czci Józefa Piłsudskiego i jego Pierwszej Brygady Legionów

Od XV do XIX wieku

Od XV w. "Koroszczyno" stanowiło własność prywatną – pierwotnie znajdowało się w rękach Taluszkowiczów, właścicieli Dołhobród i Hanny. Na początku XVI w. było własnością Jacka i Michny Taluszkowiczów. Ich potomkowie sprzedali wieś Hryhorernu Stanisławowiczowi Ostikowi. Jego syn, również Hryhory, sprzedał w 1525 r. Koroszczyn Bohdanowi Lwowiczowi Bohowitynowi. Po nim odziedziczyła wieś córka Maryna, która przez małżeństwo z uciekinierem z Moskwy ks. Iwanem Szujskim, wniosła mu Koroszczyn do po­sagu.

Książę Piotr erygował tu w 1572 r. cerkiew prawosławną (od 1595 r. – unicką). W 1580 r. odnotowano zwołanie w Koroszczynie "kopy" tj. sądu ludowego. W rękach Szujskich dobra koroszczyńskie (z folwarkami w Koroszczynie i Samowiczach) pozostawały do upadku I Rzeczypospolitej. Przez Koroszczyn prowadził wówczas "trakt warszawski" z Brześcia do stolicy państwa, pokonujący bagna Czapelki na odcinku Lechuty-Koroszczyn groblą koroszczyńską. Kolejnym właścicielem był Łopuski, a po jego śmierci – córka, która wyszła za mąż za bankiera Boćka z Krakowa. W 1836 r. odkupili od niego Koroszczyn Kuczyńscy^[5].

XX wiek

Początek XX wieku

Kuczyńscy pozostali właścicielami dóbr w Koroszczynie do 1944 r. Na początku XX w. dobra koroszczyńskie miały 1626 morgów powierzchni (według innych źródeł – 2168), a przed II wojną w rękach Le­ona Kuczyńskiego znajdowało się 238,5 ha użytków rolnych.

Wieś Koroszczyn miała na początku XX w. 112 domów i 850 mieszkańców, a przed II wojną – 806 mieszkańców w 92 gospodarstwach. Grunty wiejskie liczyły 1253 ha. Wieś od 1867 do 1954 r. należała do gminy Kobylany w pow. bialskim, potem do gromady Małaszewicze, a od 1973 r. wchodziła w skład miasta i gminy Terespol. Przed II wojną we wsi działały: spółka wodna (wykonała do 1939 r. ok. 20 km nowych rowów melioracyjnych) i kółko rolnicze, wzniesiono wówczas nowy budynek szkolny^[5].

Koroszczyn rozciąga się wzdłuż drogi Kobylany-Berezówka, na odcinku od pałacu do drogi celnej terminalu Koroszczyn. W latach 1911–14, na zachód od wsi, na płaskim wierzchołku wzgórza, wśród młodych sośniaków, Rosjanie zbudowali wielki fort twierdzy brzeskiej, dziś jeden z lepiej zachowanych fortów w gminie Terespol. Ocalały potężne mu­ry, szeroka fosa, tzw. "szyja" oraz podziemne korytarze z licznymi wejściami^[5].

W latach trzydziestych XX wieku zbudowano nową szkołę. Przed I wojną Koroszczyn miał 4-klasową szkołę carską (rosyjską). W Polsce niepodległej urządzono szkołę 4-klasową, funkcjonującą w wynajmowanych chałupach. W nowo wzniesionej szkole obowiązki pedagogów objęło wielce zasłużone dla wsi małżeństwo Jana i Zofii Kuczyńskich. Podczas okupacji hitlerowskiej szkoła podzieliła się na dwie placówki, z których jedna była ukraińska. Faworyzowana przez Niemców ludność ukraińska wszczynała konflikty narodowościowe. Przeniosły się one i na czasy powojenne, a ich efektem była utrata przez Koroszczyn charakteru wsi prawosławnej i ukraińskiej^[5].

Podczas II wojny światowej zginęło we wsi 14 osób cywilnych. Między nimi był Leon Kuczyński, zamordowany przez Niemców w Oświęcimiu. Jego dwór zajęli na kwatery żołnierze niemieccy^[5].

Czasy powojenne

Po wojnie dobra Kuczyńskiego znacjonalizowano i rozdzielono w części wśród miejscowych chłopów, a 120 ha przekazano początkowo do Państwowych Nieru­chomości Ziemskich, po czym w 1949 r. utworzono PGR w Koroszczynie. Z czasem PGR zaczął się rozrastać, przejmując chłopskie ziemie zdawane za rentę, aż do powierzchni 5 tys. ha w latach osiemdziesiątych XX wieku. Energicznie – jak na PGR-y – zarządzany, wygrywał w latach 1973, 1975, 1979 i 1980 współzawodnictwo krajowe, stając się dla władz PRL przykładem "wyższości" uspołecznionego rolnictwa nad indywidualnym. Robotnikom rol­nym stworzono doskonałe warunki pracy i życia, budując w osadzie PGR-owskiej bloki mieszkalne, przedszkole, sklep, urządzając stołówkę pracowniczą w pałacu itd. Jeszcze w 1988 r. PGR w Koroszczynie, jeden z 5 zakładów Kombinatu PGR Koroszczyn, miał w użytkowaniu 1479 ha^[5].

Do 1947 r. Koroszczyn był wsią w większości prawosławną. W jej centrum, na tzw. górce, stała przez wieki cerkiew, pierwotnie unicka, od 1875 r. prawosławna. W 1915 r. spalili ją Kozacy, opuszczając Nadbuże przed wojskami niemieckimi. Ewakuowana przez Ros­jan ludność prawosławna trafiła aż do Odessy i w większości powróciła do Koroszczyna do­piero po 1919 roku. Cerkwi nie odbudowano, więc prawosławni wierni co niedzielę chodzi­li na nabożeństwa do Brześcia. Na górce, zwanej "cerkwisko", pozostał cmentarz na którym grzebano prawosławnych, duchownych i cześć rodziny Kuczyńskich. Zwykłych wiernych, tak prawosławnych jak i katolików, grzebano na cmentarzu prawosławnym na zachód od wsi^[5].

W 1944 r., część mieszkań­ców wsi wyjechała dobrowolnie do ZSRR. Potem, w maju 1947 r., wojsko otoczyło wieś. W ciągu kilku godzin wszyscy prawosławni znaleźli się w wagonach kolejowych na stacji w Małaszewiczach. Osiedlono ich pod Pasłękiem i Lidzbarkiem Warmińskim oraz w okoli­cach Łeby. Poukraińskie gospodarstwa objęli polscy przymusowy wysiedleńcy zza Buga^[5].

Czasy współczesne

Likwidacja PGR-u

Po likwidacji PGR-ów zakład w Koroszczynie został przejęty w grudniu 1992 r. przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa. O przyszłości gospodarstwa i jego pra­cowników zadecydowała załoga organizując się w spółkę pracowniczą.

1 czerwca 1993 r. rozpoczęła działalność nowa firma – Gospodarstwo Rolne Koroszczyn Spółka z o.o. Udziałowcami spółki stało się 56 pracowników PGR. Gospodaruje ona na 860 ha. Wcześniej głównym kierunkiem produkcji była hodowla bydła, potem chów trzo­dy chlewnej i produkcja roślinna. W 6 chlewniach hodowano jednorazowo 2500 tuczników. W 1999 r. ograniczono produkcję wyłączając z użytkowania 2 chlewnie. Zmniejsza się też zatrudnienie – obecnie w spółce pracuje 36 pracowników. Oprócz produkcji typowo rolni­czej spółka zajmuje się też działalnością handlową – prowadzi własny sklep spożywczo-przemysłowy w osiedlu koroszczyńskim. Spółką kieruje dyrektor – Jan Krymski, związany z PGR Koroszczyn od 1980 r.

Pracownicy spółki oraz emeryci i renciści byłego PGR, mieszkający w 10 budynkach mieszkalnych wzniesionych jeszcze w latach "pegeerowskich", uzyskali możliwość wykupienia od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa swoich mieszkań. Skorzystało z tej szansy 106 lokatorów. Utworzyli oni następnie – w czerwcu 1994 r. – Spółdzielnię Mieszkaniową "Osiedle Koroszczyn". AWRSP podarowała "na dobry początek" nowej spółdzielni kotłownię. W osiedlu spółdzielczym mie­szka obecnie 400 osób.

Likwidacja PGR umożliwiła też powrót do Koroszczyna spadkobierczyni ostatniego właściciela pałacu, Teresie Bognie Kuczyńskiej, najmłodszej córce Leona, która 11 lipca 1997 roku objęła pałac wraz z parkiem o powierzchni 1,38 ha^[5].

Koroszczyn jest dziś wsią zamieszkaną w większości przez lud­ność napływową. Tylko 13 rodzin ma koroszczyńskie korzenie. Wieś charakteryzuje się nie­korzystną strukturą ludności – z rolnictwa utrzymuje się wyłącznie 7 rodzin, kilka osób pra­cuje w Małaszewiczach, pozostali żyją z rent i emerytur. Mieszka tu ok. 40 osób samotnych. Gmina Terespol zbudowała w Koroszczynie ujęcie wody dla całej gminy. W 1996 r. nazwa Koroszczyn pojawiła się na czołówkach gazet, po decyzji Rady Ministrów o budowie w tej miejscowości, na drodze Warszawa-Brześć, terminalu samochodowego, mającego zastąpić prowizoryczne przejście graniczne w Kukurykach. Po 2 latach budowy i prawie roku ocze­kiwania na decyzję władz terminal uruchomiono oficjalnie w październiku 1999 r^[5].

Zespół dworski

Dworek

W skład zespołu wchodzą: dwór murowany z połowy XIX w., (przebudowany po 1945 r.) oraz rządcówka, budynek mieszkalny; cielętnik i lodownia – obiekty murowane z II połowy XIX w. oraz park krajobrazowy z XIX w. (niewielki, otaczający dwór i rządcówkę)^[6].

W 1822 r. gen. Ludwik Pac sprowadził do Polski włoskiego architekta Henryka Marconiego zlecając mu budowę (wspaniałego jak się po zakończeniu inwestycji okazało) pałacu rodowego w Dowspudzie koło Suwałk. Włoch pozostał w Polsce na stałe budując liczne świątynie i pałace, w tym pałac dla Franciszka Jerzego Kuczyńskiego – właściciela dóbr w Koroszczynie od 1836 r. W 1860 r. tak oto opisano budowę w "Dzienniku Politech­nicznym":

I dalej:

W czasie okupacji pałac wykorzystywali żołnierze niemieccy, a po nacjonalizacji 1944 r. stał się początkowo własnością Państwowych Nieruchomości Ziemskich, by w 1949 r. zostać siedzibą utworzonego w Koroszczynie PGR. Konserwator zabytków w 1975 r. napisał: "Zabytkowy dwór w Koroszczynie zachował w pełni pierwotne ukształtowanie elewacji, część autentycznych detali oraz najistotniejszy element – dawne, prawie nie­skażone, rozplanowanie wnętrza"^[6].

Po likwidacji PGR w 1992 r. dwór stał się obiektem Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, od której w 1997 r. odkupiła go córka ostatniego właściciela Koroszczyna – Teresa Bogna Kuczyńska^[6].

Terminal Koroszczyn

Terminal Koroszczyn

Budynek główny terminalu Koroszczyn

Budynek główny terminalu Koroszczyn

Terminal Samochodowy Koroszczyn powstał według projektu prof. Wojciecha Bonenberga z Politechniki Poznańskiej, w odległości 4 km od przejścia granicznego w Kukurykach (granica z Białorusią) obsługującego ruch ciężarówek TIR. Przejście w Kukurykach stanowi zakończenie ciągu tranzytowego Świecko-Warszawa-Białoruś, na głównym szlaku komunikacyjnym Europy z Berlina przez Warszawę, Mińsk do Moskwy. W przyszłości Kukuryki zostaną połączone z siecią drogową Europy Zachodniej autostradą A-2. Terminal Samochodowy Koroszczyn stanowi – wraz z drogą celną – terytorium tego przejścia. Dzięki jego uruchomieniu przepustowość przejścia w Kukurykach wzrosła do 4000 samochodów dziennie (poprzednio ok. 1000 pojazdów).

Przejście graniczne w Kukurykach zbudowano w 1984 r. Początkowo miało odpra­wiać 150 TIR-ów dziennie. Ale w 1995 r. odprawiano tu już 1000 pojazdów w ciągu do­by. Kolejki TIR-ów sięgały nawet 30 km. Warunki odprawy nie odpowiadały elementar­nym wymaganiom. Stąd narodził się pomysł budowy nowoczesnego przejścia graniczne­go – Terminalu Samochodowego Koroszczyn. Budowa całego terminalu kosztowała 140 mln zł, w tym 111 mln zł wydatkował Skarb Państwa, a resztę wyłożyło Polskie Konsor­cjum Gospodarcze S.A. (BPH, Elektrim, Exbud, Kopex, ConsEco, Mostostal Warszawa, Stalexport Skarb Państwa) założone w 1993 r., właśnie z myślą o budowie terminalu na wschodniej granicy)^[7].

Składa się on z dwóch części o łącznej powierzchni 46,46 ha:

1. Przejścia granicznego Koroszczyn – Kukuryki (część budżetowa). Terminal przeznaczony jest do dokonywania odpraw granicznych celnych, sanitar­nych, weterynaryjnych i fitosanitarnych międzynarodowego transportu samochodowego. W tym celu wybudowano dwie płyty postojowe dla TIR-ów oczekujących na odprawę celną – wschodnią i zachodnią (mogące pomieścić jednorazowo 600 ciężarówek, wyposa­żone w infrastrukturę sanitarną służącą kierowcom) oraz budynek główny terminalu, w którym mieszczą się: Urząd Celny, służby fitosanitarne i weterynaryjne. Budynek ma salę odpraw celnych szczegółowych i przechowalnię zwierząt. Ponadto wzniesiono ram­pę rozładunkową z pochylniami, halę kontroli pojazdów, budynek odpraw weterynaryj­nych wraz z rampą dla zwierząt, budynki kontroli wstępnej i kontroli końcowej pojazdów. Po odprawie celnej na terminalu TIR-y przejeżdżają do odległego o 4 km mostu granicznego na Bugu w Kukurykach drogą celną – ogrodzoną, oświetloną i odpowiednio zabezpieczoną w system monitorowania poruszających się nią pojazdów^[7].
2. Części komercyjnej terminalu. Zarządzana przez inwestora – Polskie Konsorcjum Gospodarcze S.A., skupia obiek­ty obsługujące terminal i ruch graniczny. Uzbrojony teren o powierzchni 19 ha podzielono na działki przeznaczone pod budowę składów celnych, magazynów oraz obiektów han­dlowych, gastronomicznych i hoteli. Budynek wielofunkcyjny mieści: placówkę Banku Przemysłowo-Handlowego, agencje celno-spedycyjne, restauracje, pomieszczenia han­dlowo-usługowe i zaplecze – punkty pomocy medycznej, magazyny, sanitariaty.

Na terenie części komercyjnej terminalu "CPN" S.A. Oddział w Lublinie zbudo­wała największą w Polsce stację paliw, mogącą obsłużyć 400 TIR-ów w ciągu doby, a C. Hartwig Gdynia S.A. i C. Hartwig Warszawa S.A. – bazę spedycyjno-przeładunkową^[7].

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Jadczak: Gmina Terespol. Monografia. Lublin-Terespol: 1999. ISBN 83-87484-18-0.

Linki zewnętrzne

• Koroszczyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 421 .
• Koroszczyn (pol.). [dostęp 2009-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-19)].
• Terminal samochodowy Koroszczyn (pol.). [dostęp 2009-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-20)].