Korpusy zmechanizowane Armii Czerwonej

Korpusy zmechanizowane Armii Czerwonej (ros. Механизированный корпус) – wyższe związki taktyczne wojsk zmechanizowanych Armii Czerwonej.

Korpusy zmechanizowane przed II wojną światową

Skład

Decyzją Rewolucyjnej Rady Wojskowej ZSRR z 11 marca 1932 roku rozpoczęto organizowanie korpusów zmechanizowanych w składzie:

  • 2 – 3 brygady zmechanizowane, każda o składzie:
    • 3 bataliony czołgów po 31 czołgów;
    • dywizjon artylerii zmotoryzowanej,
    • kompania rozpoznawcza,
    • kompania łączności
    • służby i tyły brygady
  • brygada piechoty zmechanizowanej:
    • 3 bataliony piechoty zmotoryzowanej,
    • dywizjon artylerii zmotoryzowanej,
    • kompania rozpoznawcza,
    • kompania łączności,
    • batalion techniczny,
    • tyły brygady.

W 1937 roku korpus zmechanizowany posiadał:

  • 298 czołgów,
  • 49 samochodów pancernych,
  • 10 motocykli z rkm,
  • 6 haubic 122 mm,
  • 9 – 21 armat 76,2 mm,
  • 244 działa 45 mm (włącznie z czołgowymi),
  • 36 ckm,
  • 402 rkm
  • 10 samolotów łącznikowych[1].

W 1938 roku istniejące korpusy zmechanizowane zostały przeorganizowane w korpusy czołgów o numerach: 5, 7, 11 i 57.

Korpusy zmechanizowane w latach 1940–1941

Na podstawie analizy przebiegu wojny z Finlandią wojny zimowej wyciągnięto wnioski o konieczności reorganizacji sił pancernych ZSRR. 9 czerwca 1940 r. NKO ZSSR Siemion Timoszenko zatwierdził plan formowania korpusów zmechanizowanych i przekazał go do SNK ZSSR. 6 lipca 1940 r. wyszła decyzja SNK ZSSR 1193-464ss. Na podstawie programu rozwoju korpusów zmechanizowanych z dnia 22 lutego 1941 roku zatwierdzonego przez szefa Sztabu Generalnego generała armii Gieorgija Żukowa miano utworzyć 19 „bojowych”, 7 „zmniejszonych” i 4 „zmniejszone drugiej kolejności” korpusy zmechanizowane. Do końca 1941 roku w skład korpusów i dwóch samodzielnych dywizji pancernych miały wejść 18 804 czołgi, w tym – 16 655 w „bojowych” korpusach zmechanizowanych. Z punktu widzenia zestawień ilościowych program ten realizowano pomyślnie, gdyż już 22 lutego 1941 roku w składzie korpusów zmechanizowanych znajdowały się 14 684 czołgi. Na dzień 22 czerwca 1941 roku w składzie 20 korpusów zmechanizowanych, rozwiniętych w pięciu przygranicznych okręgach wojskowych, znajdowało się 11 029 czołgów. Dodatkowo ok. 2 000 czołgów znajdowało się w składzie trzech korpusów (5, 7, 21) oraz w samodzielnej 57 Dywizji Pancernej, które zostały wprowadzone do walki w ciągu kilku tygodni od wybuchu wojny. Łącznie w dniu 1 czerwca 1941 roku w Armii Czerwonej było 19 540 czołgów (nie wliczając lekkich czołgów pływających T–37/T–38/T–40 oraz tankietek T-27) oraz 5 197 uzbrojonych w działa samochodów pancernych[2].

Skład

Etatowy skład Korpusu zmechanizowanego:

  • dowództwo korpusu wg etatu 010/20 – 152 żołnierzy,
  • dwie dywizje pancerne wg etatu 010/10,
  • dywizja zmotoryzowana – wg etatu 05/70,
  • samodzielny pułk motocyklowy wg etatu 010/23 – 1 685 żołnierzy, 731 motocykli i 27 moździerzy kalibru 50 mm; wg wykazu z 1941 roku – 1 417 żołnierzy, 17 samochodów pancernych, 5 armat kalibru 45 mm i 2 moździerze kalibru 50 mm,
  • batalion łączności wg etatu 010/21 – 286 żołnierzy, 6 czołgów średnich, 5 średnich samochodów pancernych, 5 lekkich samochodów pancernych,
  • samodzielny zmotoryzowany batalion saperów wg 010/22 – 410 żołnierzy,
  • samodzielna eskadra lotnicza wg etatu 010/24 – 69 żołnierzy, 13 samolotów,
  • jednostki tyłowe i polityczne – 51 żołnierzy[3].

Etat korpusu zmechanizowanego nr 10/20 przewidywał następujące stany etatowe:

Wszystkie istniejące korpusy zmechanizowane zostały rozformowane w okresie lipiec – wrzesień 1941 roku.

Działania

Tworzenie tak wielkich formacji w szeregach zacofanej pod wieloma względami i przetrzebionej stalinowskimi armii czystkami okazało się jak wykazały to pierwsze miesiące zmagań błędem. Rosjanie nie byli w stanie skutecznie koordynować w walce tak licznej masy pojazdów. Głębokim piętnem odcisnęły się braki w wykwalifikowanej kadrze dowódczej, szczególnie tej średniego i niższego szczebla. Dawały znać o sobie skostniałe schematy działań i strach przed podejmowaniem decyzji na szczeblu plutonu czy kompanii. Największym jednak niedomaganiem korpusów zmechanizowanych był niemal całkowity brak systemów łączności radiowej i to na każdym szczeblu – bazowano na łączności telefonicznej. W takich warunkach nie sposób było przeprowadzać koncentrycznych uderzeń ani elastycznie się bronić.

Niemieckie dywizje pancerne, mając w składzie coraz większą liczbę samobieżnych pojazdów wsparcia, posiadały bez porównania większą ruchliwość. Jeśli dodamy do tego rozbudowany system łączności radiowej i bardzo dobre wyszkolenie czołgistów Wermachtu, to efekt porównania z radzieckimi jednostkami będzie chyba odpowiednio wyrazisty.

Z uwagi na poniesione straty Korpusy Zmechanizowane zostały rozwiązane 15 lipca 1941 roku Dyrektywą Kwatery Głównej podpisaną przez generała armii Gieorgija Żukowa[5].

Formowanie

Do czerwca 1941 roku utworzono w Okręgach Wojskowych aż 30 korpusów zmechanizowanych, ale najczęściej nie miały one pełnego stanu sprzętowego.

Korpusy zmechanizowane 1942 – 1945

Po ostatecznym rozwiązaniu dywizji pancernych w sierpniu 1941 roku sowieckie wojska pancerne zorganizowane były jedynie na szczeblu taktycznym w ramach systemów: brygadowego, pułkowego i batalionowego (zdarzał się niekiedy i kompanijny). Po pierwszych ofensywach w zimie 1941 roku pod Charkowem i Moskwą okazało się, że jednostki Armii Czerwonej przechodząc do natarcia nie mają odpowiedniego wsparcia ze strony jednostek pancernych. W związku z tym rozpoczęto ponowne formowanie Korpusów Pancernych i Zmechanizowanych.

Skład korpusu zmechanizowanego w 1942 roku

We wrześniu 1942 roku ponownie rozpoczęto formowanie Korpusów Zmechanizowanych o różnym składzie, w trzech typach organizacyjnych:

  • 1 i 2 Korpus Zmechanizowany: 3 brygady zmechanizowane, brygada pancerna, pułk dział samobieżnych, pułk artylerii przeciwlotniczej, dywizjon wyrzutni rakietowych, batalion samochodów pancernych, kompania saperska.
  • 3 i 5 Korpus Zmechanizowany: 2 brygady pancerne.
  • 4 i 6 Korpus Zmechanizowany: 2 pułki czołgów.

Liczba czołgów: 175 – 224[1].

Zmiany w organizacji korpusów zmechanizowanych:

  • styczeń 1943 r. wycofanie z brygad zmechanizowanych dywizjon artylerii przeciwlotniczej i pułku artylerii przeciwlotniczej z korpusów oraz dodanie do Korpus Zmechanizowany pułkU moździerzy (36 moździerzy 120 mm), mieszanego pułku artylerii pancernej (8 x SU-122 i 17 x SU-76),
  • luty 1943 r. zastąpienie kompanii saperów przez batalion saperów,
  • marzec 1943 r. zastąpienie kompanii administracyjnej przez batalionem sygnalizacyjnym oraz dodanie pułku artylerii przeciwlotniczej (16 × 37 mm i 16 x DSzK),
  • kwiecień 1943 r. dodanie pułku artylerii przeciwpancernej i 3 samolotów rozpoznawczych,
  • maj 1943 r. dodanie kompanii chemicznej,
  • sierpień 1943 r. zastąpienie pułku artylerii przeciwpancernej przez pułk artylerii pancernej (21 x SU-76) oraz pułk SU-85 (16 x SU-85, 1 x T-34) oraz zastąpienie batalionu samochodów pancernych przez bataliony motocyklistów.

Skład korpusu zmechanizowanego w grudniu 1943 roku:

  • trzy brygady zmechanizowane
  • brygada pancerna
  • dwa pułki dział pancernych,
  • pułk moździerzy,
  • pułk artylerii przeciwlotniczej,
  • pułk artylerii polowej,
  • pułk artylerii przeciwpancernej,
  • samodzielny dywizjon artylerii rakietowej gwardii (BM-13).

Formowanie

W okresie od 8 września 1942 1 KZmech i 2 KZmech do 1 grudnia 1944 10 KZmech sformowano dziesięć korpusów zmechanizowanych oraz od 15 października 1942 r. do 26 czerwca 1943 r. od podstaw, cztery Gwardyjskie Korpusy Zmechanizowane:

Sześć pierwszych nowo sformowanych korpusów zmechanizowanych było sformowanych według trzech typów organizacyjnych i tak: korpusy 1 i 2 miały po 175 czołgów, 3 i 5 – po 224 czołgi, a 4 i 6 – po 204 czołgi. Standardową organizacją miała być organizacja 1 KZmech i 2 KZmech. Wszystkie nowe korpusy zmechanizowane (7, 8, 9, 10 oraz 1, 2, 4, 6Gw) zostały sformowane według tego ostatniego schematu. Pięć korpusów zmechanizowanych przekształcono w trakcie działań na korpusy gwardyjskie. Pod koniec działań wojennych RKKA posiadała łącznie czternaście korpusów zmechanizowanych, w tym dziewięć korpusów gwardyjskich. Z jednostek tych pięć korpusów zmechanizowanych wchodziło w skład armii pancernych, wszystkie były korpusami gwardyjskimi.

Przypisy

  1. ↑ a b Valerij P. Panow, Jacek Solarz – Czołgi sowieckie 1939 – 1945. Wydawnictwo Militaria. Warszawa 1996 s. 23.
  2. ↑ Sołonin 2007 ↓, s. 42–43.
  3. ↑ Norbert Bączyk – Gliniany kolos Wojska pancerne RKKA, 22 czerwca 1941. Nowa Technika Wojskowa Numer specjalny 1/2008. Magnum – X, s. 74–82.
  4. ↑ Mark Siemiowicz Sołonin – 23 Czerwca Dzień „M”. Wyd Rebis Poznań 2008 s.72 – 73.
  5. ↑ Sołonin 2007 ↓, s. 264.

Bibliografia