Kosatka (roślina)

Kosatka

Kosatka kielichowa
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	kosatkowate
Rodzaj	kosatka
Nazwa systematyczna
Tofieldia Huds. Fl. Anglica ed. 2: 157 (1778)
Typ nomenklatoryczny
Tofieldia calyculata (L.) Wahlenb[3].
Synonimy
Narthecium Gérard Heriteria Schrank Hebelia C.C.Gmel. Conradia Raf. Leptilix Raf. Cymba Dulac Asphodeliris Möhring ex Kuntze[4]

Kwiatostany Tofieldia pusilla

Kosatka (Tofieldia Huds.) – rodzaj roślin z rodziny kosatkowatych, obejmujący 12 gatunków pochodzących z obszarów klimatu umiarkowanego północnej hemisfery^[4][5]. Gatunkiem rodzimym flory Polski jest kosatka kielichowa (Tofieldia calyculata (L.) Wahlenb.), objęta ochroną gatunkową^[6].

Nazwa naukowa rodzaju została nadana na cześć Thomasa Tofielda, angielskiego botanika, żyjącego w XVIII wieku^[7].

Zasięg geograficzny

Kosatki występują we wszystkich regionach Europy, w Azji (na Syberii, dalekim wschodzie Rosji, w Chinach, Mongolii, Japonii, Korei oraz w Himalajach) i Ameryce Północnej (na obszarze od Ameryki subarktycznej do środkowych Stanów Zjednoczonych)^[4].

Morfologia

Łodyga

Podziemne, krótkie kłącze.

Liście

Liście odziomkowe lub zbliżone, ciasno zachodzące na siebie u nasady, mieczowate^[8], równowąskie^[7], bocznie spłaszczone.

Kwiaty

Groniasty kwiatostan, niekiedy zbliżony do kłosa, wyrasta na wzniesionym, smukłym głąbiku. Kwiaty obupłciowe, 6-pręcikowe, wyrastają z kątów niewielkich podsadek^[8]. Mniejsze podkwiatki zrośnięte w kieliszek. Okwiat pojedynczy, 6-listkowy. Listki okwiatu wolne lub zrośnięte u nasady, położone w dwóch podobnych okółkach. Pręciki wolne, rzadziej zrośnięte u nasady. Nitki pręcików spłaszczone (z wyjątkiem Tofieldia coccinea)^[7]. Główki pręcików jajowate, osadzone u nasady lub niemal grzbietowo. Słupkowie u nasady apokarpiczne, rozdzielone na 3 krótkie szyjki. Zalążnia górna, osadzona na krótkiej szypułce, zwykle jajowata. Zalążki liczne^[8].

Owoce

Trójkomorowe^[8], eliptyczne do kulistych lub jajowatych torebki. Nasiona małe, czerwonawo-brązowe^[7], zwykle równowąskie do podłużnych^[8].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n = 30^[7].

Systematyka

W dawniejszych systemach (np. Cronquista z 1981) kosatka umieszczana była w szeroko wówczas definiowanej rodzinie liliowatych (Liliaceae)^[9]. W 1998 w systemie Kubitzkiego włączona została do łomkowatych (Nartheciaceae). W systemie Reveala z 1999 roku rodzaj rząd zaliczony został do rzędu kosatkowców (Tofieldiales Reveal & Zomlefer), rodziny kosatkowatych (Tofieldiaceae Takht.Barnh.)^[10].

Nowsze systemy (np. system APG IV z 2016 wyłączają kosatkę z grupą kilku spokrewnionych rodzajów w odrębną rodzinę kosatkowatych (Tofieldiaceae) w obrębie rzędu żabieńcowców (Alismatales Dumort.)^[8][2].

W wyniku rewizji taksonomicznych wyłączono z tego taksonu w odrębne rodzaje: Triantha i Pleea (dawniej sekcje)^[7].

Gatunki^[5]

• Tofieldia calyculata (L.) Wahlenb. – kosatka kielichowa
• Tofieldia cernua Sm.
• Tofieldia coccinea Richardson
• Tofieldia divergens Bureau & Franch.
• Tofieldia furusei (Hiyama) M.N.Tamura & Fuse
• Tofieldia glabra Nutt.
• Tofieldia himalaica Baker
• Tofieldia nuda Maxim.
• Tofieldia okuboi Makino
• Tofieldia pusilla (Michx.) Pers.
• Tofieldia thibetica Franch.
• Tofieldia yoshiiana Makino

Mieszańce^[4]

• Tofieldia × hybrida A.Kern. ex Asch. & Graebn. (T. calyculata × T. pusilla), występuje jedynie w Alpach

Przypisy