Kosatkowate (rośliny)

Kosatkowate
Ilustracja
Tofieldia calyculata i T. pusilla
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządliliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rządżabieńcowce
Rodzinakosatkowate
Nazwa systematyczna
Tofieldiaceae Takht.
Bot. Zhurn. (Moscow & Leningrad) 17 (12): 65 (Jan-Jul 1995)
Typ nomenklatoryczny

Tofieldia Huds.

Kosatkowate (Tofieldiaceae Takht.) – rodzina roślin jednoliściennych z rzędu żabieńcowców. Obejmuje trzy[3] lub cztery[4] rodzaje obejmujące ok. 30 gatunków[2][4]. Rośliny te występują w strefie klimatu umiarkowanego i okołobiegunowego na półkuli północnej (jedynie Isidrogalvia występuje w północnej części Ameryki Południowej)[3][2][4]. W południowej części zasięgu rosną zwykle na obszarach górskich[4]. W Europie rosną dwa gatunki – kosatka kielichowa Tofieldia calyculata i Tofieldia pusilla[3], przy czym do polskiej flory zaliczany jest tylko pierwszy z nich[5].

Morfologia

Pokrój
Niewielkie, zielne rośliny kłączowe[4] o kłączu płożącym i wzniesionej, niepodzielonej, rzadziej rozgałęziającej się łodydze[6].
Liście
Liście odziomkowe, skrętoległe[6], izobilateralne, równowąskie, zachodzące na siebie u nasady[7][4].
Kwiaty
Drobne, zebrane w groniaste kwiatostany wyrastające na głąbiku, u nasady otoczone przez niewielkie podkwiatki, niekiedy zrośnięte w kieliszek. Okwiat pojedynczy, o wolnych listkach. Owocolistki częściowo zrośnięte u nasady, z osobnymi szyjkami słupka (zrośniętymi tylko u Isidrogalvia)[7]. Pręcików jest 6 (tylko u Pleea 9, czasem 10 lub więcej[6]), krótszych lub dłuższych od okwiatu[4].
Owoce
Torebki[7] okryte trwałymi listkami okwiatu. Zawierają 5 lub więcej nasion[4].

Systematyka

Rodzina kosatkowatych włączana była często do innych rodzin. Dahgren i in. (1985) umieścili ją w szeroko ujętej rodzinie melantkowatych Melanthiaceae, razem z przedstawicielami Nartheciaceae i Petrosaviaceae. W systemie Takhtajana (1997) włączana jest do rzędu melantkowców (Melanthiales ), zaś Tamura (1998) umieścił zaliczane tu rodzaje w rodzinie Petrosaviaceae, razem z Nartheciaceae[2]. W systemie Cronquista (1981) rośliny tu współcześnie zaliczane włączone były do szeroko wówczas definiowanej rodziny liliowatych (Liliaceae)[8]. W systemie Reveala (1999) rodzina została umieszczona w rzędzie kosatkowców (Tofieldiales Reveal & Zomlefer)[9]. W XX wieku przez wielu autorów wskazywana była jako prawdopodobnie bazalna wśród jednoliściennych[6]. W systemie Takhtajana (2009) włączona do rzędu Petrosaviales[6].

Pozycja według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jedna z rodzin z rzędu żabieńcowców Alismatales. Zajmuje w nim pozycję bliską bazalnej, poprzedzona tylko starszymi obrazkowatymi Araceae[2].

żabieńcowce

obrazkowate Araceae




kosatkowate Tofieldiaceae






żabiściekowate Hydrocharitaceae



łączniowate Butomaceae




żabieńcowate Alismataceae





bagnicowate Scheuchzeriaceae




onowodkowate Aponogetonaceae




świbkowate Juncaginaceae




Maundiaceae





posydoniowate Posidoniaceae




rupiowate Ruppiaceae



bałwanicowate Cymodoceaceae






zosterowate Zosteraceae



rdestnicowate Potamogetonaceae











Podział na rodzaje[10]

Zgodnie z wynikami badań filogenetycznych rodziny rodzaj Pleea jest siostrzany wobec pozostałych, Isodrogalvia dla Harperocallis, a Tofieldia dla Triantha[7]. Niektóre opracowania nie wyróżniają w rodzinie rodzajów Isidrogalvia i Triantha[2].

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c d e f Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-10-25] (ang.).
  3. a b c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 927. ISBN 978-1-107-11502-6.
  4. a b c d e f g h i Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 121. ISBN 978-1842466346.
  5. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  6. a b c d e Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer Netherlands, 2009, s. 596-599. ISBN 978-1-4020-9609-9.
  7. a b c d Hiroshi Azuma i Hiroshi Tobe. Molecular phylogenetic analyses of Tofieldiaceae (Alismatales): family circumscription and intergeneric relationships. „Journal of Plant Research”. DOI: 10.1007/s10265-010-0387-5. 
  8. James L. Reveal: Families Placed in Liliaceae by Cronquist (ang.). University of Maryland. [dostęp 2010-06-22].
  9. Crescent Bloom: Tofieldia (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-06-08].
  10. a b c List of Genera in TOFIELDIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera [online], Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2020-07-11] (ang.).
  11. Genera of Tofieldiaceae (ang.). USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2010-06-22].

Media użyte na tej stronie

Rush Featherling - Pleea tenuifolia, Green Swamp, Supply, North Carolina.jpg
Autor: Judy Gallagher, Licencja: CC BY 2.0
Rush Featherling - Pleea tenuifolia, Green Swamp, Supply, North Carolina.
Toffieldia calyculata T69.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tofieldia calyculata