Kosinowo (województwo warmińsko-mazurskie)

Kosinowo

osada
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	ełcki
Gmina	Prostki
Sołectwo	Kosinowo
Liczba ludności (2010)	168[1]
Strefa numeracyjna	87
Kod pocztowy	19-335[2]
Tablice rejestracyjne	NEL
SIMC	0765576
Położenie na mapie gminy Prostki Kosinowo
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kosinowo
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Kosinowo
Położenie na mapie powiatu ełckiego Kosinowo
53°43′45,1200″N 22°13′32,5920″E/53,729200 22,225720

Kosinowo (niem. Kossinowken, Andreaswalde) – osada w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ełckim, w gminie Prostki. W latach 1975–1988 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Wieś założona została w 1436, a jej pierwszym właścicielem był Marcin Drygalski. W 1559 książę Albrecht nadaje Antoniemu Lehwald, staroście ełckiemu 15 włók w Andrysiewie.

Nazwy wsi

Sł. geogr. (s. 555) – „Kozinowo, Kosinowo, Koszynowy, Koszynówka, niem. Andreaswalde, dawniej też po polsku zwane Andrysiewo, w dok. Andres, Andreswalde, Andrissowo, Kozinowen, wś. pow. jańsborski, na pruskich Mazurach.” W XV i XVI wieku wieś zapisywana pod nazwami: Andrysowo, Andris, Andres, Koschino, Koßine.

Historia

Wieś założona w dawnym komturstwie piskim (późniejsze starostwo piskie), w ramach kolonizacji Wielkiej Puszczy, w 1436 r. jako dobra szlacheckie, przy granicy z komturstwem (później starostwem) ełckim.

Wieś szlachecka, lokowana w 1471 r. przez komtura Zygfryda Flacha von Schwartzburga, na 60 łanach na prawie magdeburskim z odmianą dla obu płci, z obowiązkiem dwóch służb rycerskich i 15. Letnim okresem wolnizny, w wyniku nadania dla Andrzeja Ortlis (lub Ortlif – niepewność wynika z trudności w odczytaniu dokumentów źródłowych, pisanych ręcznie) w nagrodę za wieloletnią służbę. Nadane dobra leżały między Różyńskiem Wielkim a Bajtkowem, po obu strona drogi na Ełk. Później majątek ten uległ podziałowi na późniejsze wsie Krzywińskie i Nowaki. Wspomniany Andrzej sprzedał swoje dobra około 1497 r. Pawłowi Grabowskiemu i jego synowi Rafałowi. Jeszcze przed 1519, na obszarze 60 łanów należących do Kosinowa powstała wieś służebna Nowaki. W pierwszej połowie XVI w. wymieniano z Kosinowa młynarza, co wskazuje na obecność młyna. Przed 1539 Kosinowo było w posiadaniu Piotra Rakowskiego, który w swoich dobrach utworzył wieś czynszową. Później o dobra te toczył się spór Stanisława Grabowskiego z Bajtkowa (starostwo ełckie) a Piotrem Rakowskim i rządcami starostwa piskiego. Kosinowo już wcześniej należało do Grabowskich a z nieznanych przyczyn zostały im odebrane i przez jakiś czasy były niezagospodarowane. Z części tych dóbr powstały wsie Krzywińskie i Nowaki, natomiast właściwe Kosinowo zostało nadane przez starostę Fryderyka von Heydecka Piotrowi Rakowskiemu z jednoczesna obietnicą sprzedaży. Spór zakończył się w 1544, kiedy to starosta piski Antoni Lehwald przejął sporną wieś dla siebie. W 1549 r. wieś nadana została wspomnianemu Lehwaldowi przez księcia Albrechta i liczyły wtedy 19 łanów na prawie lennym bez obowiązku służby zbrojnej. Na 19 łanów składało się 13 łanów ziemi uprawnej, 4 łany tak zwanego nadmiaru oraz dwa łany łąk nad rzeką Kozłówką (Koβloβher). W 1570 r. Antoni Lehwald – wraz z innymi szlachcicami – składał hołd dziedziczny księciu Albrechtowi.

W 1666, dzięki przyzwoleniu księcia Bogusława Radziwiłła, Kosinowo stało się własnością zastawną Samuela Przypkowskiego i jego zięcia Mikołaja Suchodolskiego (Przypkowski był też w posiadaniu wsi Kocioł, a Suchodolski miał syna Samuela - później właściciela majątku w Starej Różance). Byli to przedstawiciele braci polskich, którzy osiedli na terenie Prus. Kosinowo obok Rudówki było najważniejszym ośrodkiem ariańskim na terenie Prus Książęcych. Funkcjonowała tu ariańska szkoła o wysokim poziomie nauczania i zbór. Ministrowie zboru byli zwykle nauczycielami w tej szkole. Znani kaznodzieje zboru w Kosinowie: Samuel Arciszewski, od 1669 Krzysztof Crell-Spinowski, od 1680 Krzysztof Szlichtyng, od 1684 Benedykt Wiszowaty, Paweł Crell-Spinowski (syn Krzysztofa), Tobiasz Wilkowski, od 1754 Andrzej Łabęcki (wcześniej był kaznodzieją w Rudówce), a ostatnim był Krzysztof Jonasz Szlichtyng (zm. 1803). Samuel Crell-Spinowski (1660–1747), syn Krzysztofa, filozof i teolog, napisał kilka prac filozoficznych, utrzymywał kontakty z ruchem reformacyjnym w Anglii i Niemczech, był przyjacielem fizyka Newtona i filozofa J. Lockego. Zbór w Kosinowie rozwiązany został w 1803.

Opinię o arianach z Kosinowa, z roku 1748 Lucanusa (radcy sądu dworskiego) zacytował Toeppen: "Wiedli żywot cichy i spokojny, odprawiając nabożeństwa w domu prywatnym i szukając rady u wybranego z ich sekty zwierzchnika. Oddawali się wszelkiego rodzaju profesjom, również gospodarstwu i uprawie roli. Kobiety nadzwyczaj starannie szyły, haftowały, zajmowały się koronczarstwem. Wykazywały się także umiejętnością subtelnego naklejania na drewnianych szkatułkach, pudełkach i puszkach farbowanej słomy, dobieranej według odcieni i układanej w zgrabne obrazki. Częściowo było to ich źródłem utrzymania."

Po braciach polskich w Kosinowie pozostała Ariańska Góra. Jest to największy cmentarz ariański w Polsce, po zniszczeniu takiego cmentarza w XIX w. w Pińczowie i zepchnięciu spychaczami w latach 60. XX w. cmentarza w Rakowie.

W 1910 było tu 107 mieszkańców. Zabytkowy jest dom murowano-drewniany z połowy XIX w oraz park podworski z XIX w.

Przypisy

Bibliografia

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom IV, (s. 555), Warszawa, 1883.
• Grzegorz Białuński: Kolonizacja Wielkiej Puszczy (do 1568 roku) - starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie). Olsztyn, OBN, 2002, s. 237, ISBN 83-87643-97-1, ISSN 0585-3893
• Max Toeppen, "Historia Mazur", Wspólnota Kulturowa Borussia, Olsztyn, 1995, ISBN 83-900380-3-X.
• "Pisz. Z dziejów miasta i powiatu.", wyd. Pojezierze, Olsztyn 1970.
• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 202

Gmina Prostki

• Siedziba gminy: Prostki

Sołectwa	Bobry Bogusze Borki Bzury Cisy Czyprki Dąbrowskie Długochorzele Długosze Dybowo Dybówko Glinki Gorczyce Guty Rożyńskie Jebramki Katarzynowo Kobylin Kobylinek Kopijki Kosinowo Krupin Kurzątki Krzywe Krzywińskie Lipińskie Małe Marchewki Miechowo Miłusze Nowaki Olszewo Ostrykół Popowo Prostki Rożyńsk Wielki Sokółki Sołtmany Taczki Wiśniowo Ełckie Zawady-Tworki Żelazki
Miejscowości niesołeckie	Ciernie Kibisy Wojtele Niedźwiedzkie
Części miejscowości	Jebramki (Cisy)