Koszyce

Koszyce
Košice
Ilustracja
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Słowacja

Kraj

 koszycki

Burmistrz

Jaroslav Polaček[1]

Powierzchnia

243,73[2] km²

Wysokość

255 m n.p.m.

Populacja (2020)
• liczba ludności
• gęstość


238 138[3]
977,97[2] os./km²

Nr kierunkowy

+421-55

Kod pocztowy

040 00

Tablice rejestracyjne

KE

Położenie na mapie kraju koszyckiego
Mapa konturowa kraju koszyckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Koszyce”
Położenie na mapie Słowacji
Mapa konturowa Słowacji, po prawej znajduje się punkt z opisem „Koszyce”
Ziemia48°43′18″N 21°15′28″E/48,721667 21,257778
Strona internetowa
Centrum miasta

Koszyce (słow. i cz. Košice, węg. Kassa, niem. Kaschau, romski Kasza, łac. Cassovia) – drugie co do wielkości miasto Słowacji pod względem liczby ludności (niemal 240 tys. mieszkańców pod koniec 2019 roku), trzecie – po Bratysławie i Wysokich Tatrach (Vysoké Tatry) – pod względem powierzchni (243,7 km²) oraz największe miasto wschodniej Słowacji. Koszyce to siedziba władz kraju koszyckiego (Košický kraj) i powiatu Koszyce-okolice (Košice-okolie), a także centralny ośrodek metropolitalny aglomeracji koszycko-preszowskiej (Košicko-prešovská aglomerácia). Stanowią one również centrum kulturowe, edukacyjne, rekreacyjno-turystyczne, gospodarcze. Położone są w historycznym regionie Abov (20 km od granicy z Węgrami, po 90 km od granicy z Ukrainą i z Polską).

W 2009 r. miasto zostało wyróżnione – wraz z francuską Marsylią – tytułem Europejskiej Stolicy Kultury na rok 2013[4].

Geografia Koszyc

Koszyce leżą w Kotlinie Koszyckiej (Košická kotlina) nad rzeką Hornad. Od strony wschodniej miasto ograniczają Góry Tokajsko-Slańskie (Slanské vrchy), a od strony zachodniej – Góry Wołowskie. Współrzędne geograficzne – 48°43′58″N, 21°15′41″E.

Od 1996 roku dzielnice Koszyc istnieją na prawach miejskich (podobnie jak dzielnice w Bratysławie), toteż terytorium Koszyc podzielone jest na 4 powiaty, tzw. powiaty miejskie i 22 dzielnice (mestská časť)[5]

  • powiat Koszyce I – dzielnice: Džungľa, Kavečany, Sever, Sídlisko Ťahanovce, Staré Mesto, Ťahanovce,
  • powiat Koszyce II – dzielnice: Lorinčík, Luník IX, Myslava, Pereš, Poľov, Sídlisko KVP, Šaca, Západ,
  • powiat Koszyce III – dzielnice: Sídlisko Dargovských hrdinov, Košická Nová Ves,
  • powiat Koszyce IV – dzielnice: Barca, Juh, Krásna, Nad jazerom, Šebastovce, Vyšné Opátske.

Klimat i pogoda

Klimat Koszyc jest kontynentalny, ze średnimi temperaturami −3 °C w styczniu i 19 °C w lipcu. Średnia roczna temperatura waha się od około 8,4 °C do ok. 8,7 °C. Średnia roczna wielkość opadów wynosi około 600–650 mm.

Koszyce-lotnisko[6]! 200120022003
MiesiącŚrednia temperaturaŚrednia temperaturaŚrednia temperatura
Styczeń−0,2 °C−2,2 °C−3,8 °C
Luty1,1 °C2,8 °C−3,2 °C
Marzec5,5 °C5,8 °C3,3 °C
Kwiecień10,0 °C10,5 °C9,4 °C
Maj16,4 °C17,9 °C18,3 °C
Czerwiec17,1 °C19,4 °C20,6 °C
Lipiec20,5 °C22,2 °C21,3 °C
Sierpień20,8 °C20,4 °C21,6 °C
Wrzesień13,3 °C14,2 °C14,7 °C
Październik11,6 °C7,8 °C6,8 °C
Listopad2,0 °C5,3 °C5,8 °C
Grudzień−4,9 °C−3,3 °C−0,8 °C
  • Absolutne maksimum: 38,5 °C (20 lipca 2007)
  • Absolutne minimum: −30,5 °C (16 lutego 1940)

Znaczenie miasta

W Koszycach mieści się Trybunał Konstytucyjny Słowacji, siedziba diecezji rzymskokatolickiej (od 1995 archidiecezji) i greckokatolickiej oraz biskupstwa ewangelickiego. Są miastem uniwersyteckim – działają tu uczelnie takie jak: Uniwersytet P.J. Šafárika (Univerzita Pavla Jozefa Šafárika v Košiciach), politechnika (Technická univerzita), akademia weterynaryjna (Univerzita veterninárskeho lekárstva) i konserwatorium oraz wydziały bratysławskiej akademii ekonomicznej (Ekonomická univerzita v Bratislave), nitrzańskiej akademii rolniczej (Slovenská poľnohospodárska univerzita v Nitre) i rużomberskiego uniwersytetu katolickiego (Katolická univerzita v Ružomberku). Istnieje również 18 szkół średnich, w tym jedna z węgierskim językiem wykładowym. W mieście działa sześć teatrów (w tym węgierski, cygański i filharmonia), osiem kin, cztery muzea (lotnictwa, techniki, wschodniej Słowacji i rzeźby Vojtecha Löfflera), dwie galerie sztuki i trzy biblioteki (w tym biblioteka naukowa z 3,3 mln woluminów). W mieście działa ogród zoologiczny, ogród botaniczny i planetarium. Drużyna hokejowa z Koszyc jest dwukrotnym mistrzem Czechosłowacji i trzykrotnym mistrzem Słowacji.

Z Koszycami byli związani między innymi Jan Jiskra – kapitan miasta w czasach wojen husyckich oraz Rudolf Schuster – prezydent Słowacji w latach 1999–2004, a wcześniej wielokrotny burmistrz miasta.

Historia

Widok na miasto z wieży katedry św. Elżbiety

Okolice miasta były zasiedlone już w paleolicie. W VII wieku były tu osiedla Awarów. Osadnictwo słowiańskie datuje się od VIII wieku. W IX wieku tereny dzisiejszych Koszyc należały do Księstwa Nitrzańskiego. Pod koniec XI wieku zostały włączone do Królestwa Węgier. W 1143 poświęcono klasztor benedyktynów w Krásnej nad Hornádom (dzisiejszej dzielnicy Koszyc).

Pierwsza pisemna wzmianka o Koszycach pochodzi z 1230. W połowie XIII wieku, na fali rekolonizacji po najazdach mongolskich, obok Słowian w Koszycach osiedlili się osadnicy sascy. Jako jedna z pierwszych na Węgrzech osada koszycka otrzymała prawa miejskie przywilejem z 13 kwietnia 1249. Około 1270 zaczęto wznosić miejskie mury obronne. W początkach XIV wieku miasto zasłużyło się w węgierskiej wojnie sukcesyjnej, wspierając późniejszego króla Karola Roberta Andegaweńskiego przeciwko magnatom Amadejowi Abie i Mateuszowi Czakowi. Przez XIV wiek Koszyce stopniowo gromadziły przywileje – zwolnienia od podatków, prawa mennicze, prawo miecza. 28 lipca 1347 r. Koszyce zostały podniesione przez Ludwika Wielkiego do rangi wolnego miasta królewskiego i jako pierwsze miasto w Europie otrzymały herb. Rozwój miasta postępował szybko – zwłaszcza dzięki położeniu na skrzyżowaniu szlaków handlowych – i Koszyce szybko stały się największym po Bratysławie ośrodkiem handlowym, rzemieślniczym i kulturalnym Górnych Węgier. Okresem największego rozkwitu miasta był XV wiek, gdy przewodziło wschodniosłowackiemu związkowi miast – Pentapolitanie. Nie przeszkodziła temu nawet kilkudziesięcioletnia okupacja miasta przez husytów pod wodzą Jana Jiskry. Pod koniec XV wieku Koszyce były uważane za drugie co do znaczenia miasto Węgier, zaraz po stołecznej Budzie.

17 września 1374 roku Ludwik, król węgierski (Ludwik Wielki) i polski (Ludwik Węgierski), w zamian za uznanie przez polską szlachtę praw do korony polskiej dla swoich dzieci nadał jej w Koszycach szereg przywilejów, zwanych później łącznie „Przywilejem koszyckim”.

W maju 1419 roku, podczas zjazdu Władysława Jagiełły z Zygmuntem Luksemburskim, za kolejną zdradę ukorzył się tutaj przed polskim królem jego najmłodszy brat, książę Świdrygiełło.

Po zakończeniu węgierskiej wojny domowej z lat 1526–1538, toczonej między zwolennikami Jana Zápolyi a Ferdynanda Habsburga, Koszyce wraz z całą wschodnią Słowacją znalazły się początkowo pod władzą książąt siedmiogrodzkich, a następnie – Habsburgów. Od czasu katastrofalnego pożaru w 1556 r. rozwój miasta został zahamowany, a następnie zaczął się okres upadku, wywołanego ciągłymi walkami z Turkami i wojnami religijnymi. W trakcie tych ostatnich, po zdobyciu Koszyc przez protestanckie wojska Jerzego I Rakoczego, 7 września 1619 r. zginęło trzech męczenników koszyckich. Pod koniec XVI wieku w mieście było 10 tys. mieszkańców, w 1771 – tylko 5,1 tys. W XVI, XVII i XVIII wieku Koszyce były ośrodkiem węgierskiego oporu przeciwko władzy Habsburgów, a jednocześnie siedzibą różnych organów władz cesarstwa. Od 1583 w mieście rezydował uchodzący z Egeru pod naporem tureckim tamtejszy biskup. Od połowy XVII wieku Koszyce były siedzibą władz komitatu Abaúj. Od 1657 r. w Koszycach istniał uniwersytet.

Kryzys ustał pod koniec XVIII wieku, gdy ustały powstania antyhabsburskie i niepokoje religijne. W 1790 Koszyce znów miały około 10 tys. mieszkańców. Pochody wojsk w czasach wojen napoleońskich i rewolucji węgierskiej 1848–1849 nie przyprawiły miasta o zniszczenia. W XIX wieku zaczął się w Koszycach rozwijać przemysł, przy czym od połowy XIX wieku rozwój ten uległ znacznemu przyspieszeniu. W latach 1860 i 1870 połączono miasto liniami kolejowymi z Budapesztem i z Morawami (Kolej Koszycko-Bogumińska). Nastąpiła jednocześnie intensywna madziaryzacja Koszyc, które w 1882 r. stały się stolicą nowego komitatu Abaúj-Torna. W 1910 miasto liczyło 44,2 tys. mieszkańców, z czego 33,4 tys. Węgrów, 6,5 tys. Słowaków, 3,2 tys. Niemców, 0,5 tys. Polaków, 0,2 tys. Czechów i 0,2 tys. Rusinów.

I wojna światowa nie dotknęła miasta. 29 grudnia 1918 Koszyce, mimo że zamieszkane wówczas w większości przez Węgrów, zostały zajęte przez armię czechosłowacką i włączone do nowo powstałej Czechosłowacji. W 1919 Koszyce stały się jednym z głównych ośrodków Słowackiej Republiki Rad, a w okresie od maja do lipca 1920 były okupowane przez Węgierską Armię Czerwoną. W okresie międzywojennym odsetek ludności węgierskiej spadł z 75% do około 15%, a ludność miasta wzrosła do około 70 tys. osób. W wyniku tzw. pierwszego arbitrażu wiedeńskiego z 2 listopada 1938 r. miasto wraz z całym pasem terenów południowej Słowacji zostało anektowane przez Węgry. 21 lutego 1945 Koszyce zostały zajęte przez Armię Czerwoną i do 21 kwietnia 1945 były siedzibą rządu odrodzonej Czechosłowacji. W Koszycach ogłoszono program tego rządu – tzw. program koszycki z 5 kwietnia 1945.

Po II wojnie światowej Koszyce przeszły okres intensywnej industrializacji. W mieście powstały huty, fabryki maszyn i materiałów budowlanych, zakłady chemiczne, odzieżowe i spożywcze. M.in. w latach 1960–1965 na południe od miasta wybudowano wielkie zakłady hutnicze (słow. Východoslovenské železiarne, od roku 2000 U. S. Steel Košice), połączone szerokotorową linią kolejową ze Związkiem Radzieckim.

Dane historyczne
RokLudnośćZm., %
148010 000
17004000−60%
18008000100%
184613 70071,3%
186921 70058,4%
189028 90033,2%
191044 20052,9%
192152 90019,7%
194267 00026,7%
195060 700−9,4%
196179 40030,8%
1970142 20079,1%
1980202 40042,3%
1991235 16016,2%
2001236 0930,4%
2011240 6881,9%
Źródło statistics.sk


Demografia

Według oficjalnego spisu ludności z 2001 r. miasto liczyło 236,1 tys. mieszkańców, z czego 210,3 tys. Słowaków, 8,9 tys. Węgrów, 5,1 tys. Cyganów, 2,8 tys. Czechów, 1,3 tys. Rusinów, 1,1 tys. Ukraińców i 0,4 tys. Niemców. Obecnie miasto składa się z zabytkowego śródmieścia, otoczonego dzielnicami przemysłowymi i sypialnymi. Zamieszkane przez Romów osiedle Luník IX stanowi w ostatnich latach miejsce niepokojów społecznych.

Ważniejsze zabytki

  • 1143 – opactwo benedyktyńskie w Krásnej n. Hornádom – z trójnawową romańską bazyliką z dwiema wieżami, zbudowane w miejscu dawniejszej osady słowiańskiej i romańskiego kościoła z XI wieku; opuszczone przed 1590, do dziś pozostały ruiny
  • 1250 (inne źródła – XIV wiek) – kaplica św. Michała
  • 1260 – kościół św. Mikołaja (w miejscu dzisiejszego kościoła seminaryjnego, nie zachowany)
  • 1250–1270 – pierwszy, jednonawowy kościół św. Elżbiety, w miejscu dzisiejszej katedry (nie zachowany)
  • około 1270–1290, później rozbudowane – miejskie mury obronne (zachowane jedynie dolne fragmenty w tzw. skansenie archeologicznym pod powierzchnią rynku)
  • od 1380 – budowana partiami aż do 1508 dzisiejsza katedra św. Elżbiety, najwspanialszy zabytek miasta, największy kościół Słowacji, znajduje się tu krypta Franciszka II Rakoczego
  • XIV wiek – Urbanova veža – wolno stojąca dzwonnica katedralna
  • 1671–1684 – klasztor Jezuitów z kościołem Św. Trójcy, tzw. uniwersytecki
  • XVII wiek – więzienie miejskie (Miklušova väznica), obecnie muzeum
  • 1899 – eklektyczny Teatr Państwowy na rynku
  • 1926–1927 – Synagoga
  • 1955 – kolejka dziecięca

Gospodarka

Koszyce nazywane są „żelaznym lub stalowym sercem” Słowacji, dzięki największej na Słowacji hucie żelaza, która znajduje się na terenie miasta[7]. Ponadto w mieście rozwinął się przemysł maszynowy, materiałów budowlanych, spożywczy, włókienniczy oraz drzewny[8].

Transport

Koszyce są węzłem drogowym i kolejowym. Krzyżują się tu drogi krajowe nr 68 (R4/D1, od granicy z Polską przez Preszów i Koszyce do granicy z Węgrami), nr 16 z Koszyc do Zwolenia i nr 19 (R2), z Użhorodu do Koszyc oraz biegnące ich szlakami międzynarodowe E50, E71 i E571. Zbiegają się tu również lokalne drogi 552 z Veľkich Kapušan, 547 ze Spiskiego Podgrodzia i 548 ze Smolníka. Z Koszyc biegną linie kolejowe do Rożniawy, Popradu, Preszowa, Trebišova, Čiernej nad Tisou i na Węgry – do Miszkolca i Szerencs. 6 km na południe od centrum Koszyc leży lotnisko – dawniej wojskowe, obecnie międzynarodowy port lotniczy.

Tramwaje

Trolejbusy

Galeria

Osoby związane z miejscowością

Urodzeni w Koszycach

Miasta partnerskie

Przypisy

  1. Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-12-04]. (słow.).
  2. a b Statistical Office of the Slovak Republic: Hustota obyvateľstva - obce [om7015rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter)]. 2021-03-21. [dostęp 2021-11-21]. (słow.).
  3. Statistical Office of the Slovak Republic: Počet obyvateľov podľa pohlavia - SR-oblasť-kraj-okres, m-v (ročne) [om7102rr_ukaz: Stav trvale bývajúceho obyvateľstva na konci obdobia (Osoba)]. 2021-03-21. [dostęp 2021-11-21]. (słow.).
  4. Future European Capitals of Culture. Komisja Europejska, 2011-05-24. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-11)]. (ang.).
  5. Pavol Korec, Viliam Lauko, Ladislav Tolmáči, Gabriel Zubriczký, Eva Mičietová: Kraje a okresy Slovenska. Nové administratívne členenie. Bratislava: Vydavateľstvo Q111, 1997, s. 329–343. ISBN 80-85401-58-4.
  6. Program na zlepšenie kvality ovzdušia v oblasti riadenia kvality ovzdušia – územie mesta Košice a územie obcí Bočiar, Haniska, Sokoľany, Veľká Ida. październik 2004. [dostęp 2017-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)]. (słow.).
  7. Go Pages 2006. Zlaté stránky na cesty. Sprievodca na cestách po Slovensku. Bratislava: Vydavateľ Mediatel spol. s r.o., 2005, s. 328. ISBN 80-969220-4-1.
  8. Koszyce, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-07-18].

Bibliografia

  • Nowa Encyklopedia Powszechna a-z, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków, 2003.
  • Rechłowicz M., Tramwaje w Koszycach w Świat Kolei 11/2008 s. 46–53.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Finland.svg
Flaga Finlandii
Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Flag of Portugal.svg
Flag of Portugal, created by Columbano Bordalo Pinheiro (1857-1929), officially adopted by Portuguese government in June 30th 1911 (in use since about November 1910). Color shades matching the RGB values officially reccomended here. (PMS values should be used for direct ink or textile; CMYK for 4-color offset printing on paper; this is an image for screen display, RGB should be used.)
Flag of Croatia.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Košice - Hlavná ul. 72.jpg
Autor: Ladislav Luppa, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ta ilustracja pokazuje chroniony obiekt zabytkowy, posiadający numer 802-1329/1 na Słowacji.
Istočni Slovački muzej - panoramio.jpg
(c) Mister No, CC BY 3.0
Istočni Slovački muzej
Košice - Jakabov palác-1.jpg
Autor: Ladislav Luppa, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ta fotografia została przesłana w ramach projektu Wiki Lubi Zabytki będącego częścią inicjatywy Wiki Loves Monuments 2017.
Urbanova vez.jpg
Autor: Lynx1211, Licencja: CC BY-SA 4.0
St. Urban Tower from the East
Vedecká knižnica.jpg
(c) Rl91 at the Slovak language Wikipedia, CC-BY-SA-3.0
Ta ilustracja pokazuje chroniony obiekt zabytkowy, posiadający numer 802-1055/0 na Słowacji.
ZofiaBatoriKostol.jpg
Ta ilustracja pokazuje chroniony obiekt zabytkowy, posiadający numer 802-1093/2 na Słowacji.
Hlavná 063, 065.JPG
Autor: Rl91, Licencja: GFDL
Ta ilustracja pokazuje chroniony obiekt zabytkowy, posiadający numer 802-3441/0 na Słowacji.
Košice Region - outline map.svg
Autor: Caroig, Licencja: CC BY-SA 3.0
Outline map of the Košice Region, Slovakia, ready for the Geobox template, calibrated at en:Template:Geobox locator Košice Region
Kosice - State Theatre and Main Street.JPG
Autor: Maros M r a z (Maros), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Pohľad na budovu Štátneho divadla a historické centrum mesta
Kosicky vlajka.svg
Flag of Košice Region
Slovakia Kosice 21.jpg
Autor: Jozef Kotulič, Licencja: CC BY 3.0
Centrum mesta Košice
BandeauKosice.png
Autor: Adehertogh, Licencja: CC BY-SA 3.0
Montage of picture from Košice
Košice - Kaplnka sv. Michala.jpg
Autor: Ladislav Luppa, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ta fotografia została przesłana w ramach projektu Wiki Lubi Zabytki będącego częścią inicjatywy Wiki Loves Monuments 2015.
Kosice - St. Elisabeth Cathedral retouched.jpg
Autor: Milkod2001 (Milan Dzunda), Licencja: FAL
Ta ilustracja pokazuje chroniony obiekt zabytkowy, posiadający numer 802-1117/1 na Słowacji.
Hlavná 027 - Župný dom.JPG
Autor: Rl91, Licencja: GFDL
Ta ilustracja pokazuje chroniony obiekt zabytkowy, posiadający numer 802-1329/1 na Słowacji.
Andrášiho palác, Hlavná 81, Košice.jpg
Autor: Rl91, Licencja: GFDL
Ta ilustracja pokazuje chroniony obiekt zabytkowy, posiadający numer 802-3449/0 na Słowacji.
East Slovak Museum, Division building, Kosice 2018-05-3.jpg
East Slovak Museum, Kosice, Division building
label QS:Len,"East Slovak Museum, Kosice, Division building"
label QS:Lhu,"A kassai Kelet-Szlovákiai Múzeum egyik fő épülete, az egykori kassai hadtestparancsnokság palotája"
RadnicaKošice.jpg
Autor: Rl91, Licencja: GFDL
Ta ilustracja pokazuje chroniony obiekt zabytkowy, posiadający numer 802-1088/1 na Słowacji.
ÚSSR.jpg
Autor: Rl91, Licencja: GFDL
Ústavný súd SR