Koszyce Wielkie

Koszyce Wielkie

wieś
Południowa obwodnica Tarnowa przecinająca koszyckie wzgórze.
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	tarnowski
Gmina	Tarnów
Wysokość	208 m n.p.m.
Liczba ludności (2017)	2854[1]
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	33-111
Tablice rejestracyjne	KTA
SIMC	0832864
Położenie na mapie gminy wiejskiej Tarnów Koszyce Wielkie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Koszyce Wielkie
Położenie na mapie województwa małopolskiego Koszyce Wielkie
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Koszyce Wielkie
49°58′48″N 20°56′39″E/49,980000 20,944167

Koszyce Wielkie – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Tarnów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Odnaleziona najstarsza pieczęć wiejska z 1909 przedstawia kosz wypełniony kwiatami, napis w otoku: „Gmina Koszice Wielkie”^[2].

Podczas poszukiwań naftowych w otworach wiertniczych znaleziono sole kamienne na głębokości poniżej 1000 m.

Toponimia

Nazwa wsi pochodzi od wyplatanych przez mieszkańców wiklinowych koszyków, co potwierdza pieczęć wiejska przedstawiająca niewielki koszyk z kwiatami. Pierwotnie nosiły nazwę Koszyce. Przymiotnik 'Wielkie' dodano dla odróżnienia od sąsiedniej, młodszej Woli Koszyckiej, zwanej później Koszyczkami a następnie Koszycami Małymi. Integralne części wsi: Bachówki, Borki, Brzezinki, Dół, Działy, Łękawa, Paluchty ("pałuki" to mokre łąki^[3]), Pałąkty, Piskorne, Pod Czworakami, Saratówka, Ścieżki^[4].

Historia

Na terenie wsi odnaleziono ślady osadnictwa z okresu neolitu, epoki brązu, kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich i średniowiecza^[5]. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z lat 1358–1362, kiedy to sąd krakowski rozgraniczał wyspę na rzece Biała. Osada ta pierwotnie wchodziła w skład parafii w Zbylitowskiej Górze. W dokumentach z 1361 roku wymieniony jest pierwszy znany właściciel miejscowych dóbr Wincenty z Koszyc, przedstawiciel późniejszego rodu Rokoszów herbu Ostoja. W 1536 roku we wsi był dwór, folwark, dziesięć stawów rybnych, karczma, most i młyn na Białej, siedmiu kmieci oraz pięciu zagrodników^[6]. W 1581 roku Koszyce Wielkie należały ciągle do rodziny Rokoszów. Właścicielką była wówczas Anna Rokoszowa^[6]. W 1635 Koszyce Małe i Koszyce Wielkie należały do Stanisława Jordana z Zakliczyna^[7].

W czasie III wojny północnej ok. 1710 wojska rosyjskie w odwecie za zabicie jednego z żołnierzy zrabowały Koszyce Wielkie i Koszyce Małe^[8]. Na początku XVIII w. Stanisław Łętowski nabył od rodziny Jordanów wsie Koszyce i Koszyczki pod Tarnowem^[9]. W latach 1753–1778 20 tys. zł przeznaczone na utrzymanie tzw. kolonii akademickiej w Tarnowie zabezpieczone było na Koszycach Wielkich, Koszycach Małych i Woli Ostrębowskiej^[10][11].

Czasy rozbiorowe

W 1780 roku pod kierownictwem inż. Jana Grossa^[12] wybudowano nowy, kryty most rządowy na Białej^[13] w przebiegu traktu zwanego środkowo-galicyjskim lub cesarskim^[14]. Posiadał on murowane przyczółki i drewnianą konstrukcję^[12].

• 

  Most na rzece Biała. Koszyce Wielkie. Pocztówka z obiegu. Początek XX w.

• 

  1846 r. Widok z Koszyckiego Wzgórza. Po lewej należący wówczas do Koszyc Wielkich „most na Biale”, po prawej Tarnów.

• 

  Mapa z ok. 1880r Koszyce Wielkie z folwarkami Brzezinki i Pawlusin dawniej zwany Rędzina. W.H. oznacza Wirtshaus, czyli karczmę.

• 

  Koszyce Wielkie. Fragment folwarku Sanguszków. 1929 r.

• 

  Figura Nepomucena z XVIII wieku

W 1827 właścicielem Koszyc Wielkich był Jan Gniewosz^[15]. W 1830 roku wieś wymieniana była już jako część latyfundium Sanguszków i należała do księcia Władysława Sanguszki. Z 1846 roku pochodzi szkic „Tarnów od zachodu” ręki Macieja Stęczyńskiego. Rysunek ten wykonany mniej więcej z okolicy obecnego kościoła obejmuje most na Białej należący jeszcze wówczas do Koszyc Wielkich. Według Słownika geograficznego Królestwa polskiego w 1883 roku wieś liczyła 566 mieszkańców i posiadała kasę pożyczkową^[16]. W Koszycach Wielkich a później na terenie włączonym do Tarnowa funkcjonowała tzw. „Czerwona Karczma”, od niej właśnie wzięła nazwę ul. Czerwona w Tarnowie^[17][18].

13 września 1883 roku „C.K. sąd obwodowy jako handlowy w Tarnowie” wpisał do rejestru firmę „A.Schwanenfeld” w Koszycach Wielkich^[19]. Ascher Schwanenfeld (zm.1896^[20]) dzierżawił część budynków dworskich gdzie prowadził nagradzaną na targach w Wiedniu i znaną w całych Austro-Węgrzech „fabrykę parową rumu, rosolisów i likierów”, wyrób octu i miodu oraz „rafinerię spirytusu”^[21][22]. Jesienią 1890 roku doszło do zuchwałej kradzieży sejfu z zawartością 20 000 złotych reńskich z tarnowskiego urzędu propinacji. Schwanenfeldowie ukryli łup w Koszycach^[18]. W 1912 przeniesiono fabrykę do pobliskiego Tarnowa "do zupełnie nowych i nowożytnie urządzonych budynków"^[23].

Wybudowany w 1780 roku most "na Biale" spalony przez wojska austriackie w 1914.

I wojna światowa

10 listopada 1914 roku Austriacy wycofując się z Tarnowa przed nacierającą ze wschodu 3 armią rosyjską podpalili 133-letni drewniany most na rzece Białej. „Łuna tego pożaru złowrogo oświetlała zachodni horyzont miasta” wieszcząc zbliżającą się rosyjską okupację^[24]. Na nic zdało się spalenie mostu, Moskale przeszli bardzo wygodnym brodem, tuż obok mostu, który jeszcze w dolnych częściach płonął^[25].

Okres międzywojenny

W okresie międzywojennym planowana była budowa w Koszycach zakładów przemysłowych. Miała być to filia fabryki lokomotyw Fablok z Chrzanowa^[26].

W 1929 z sąsiednich wsi Świerczków i Dąbrówka Infułacka wraz z przysiółkiem Plewęcin oraz fragmentów Kępy Bogumiłowickiej i Koszyc Wielkich utworzono osobną miejscowość i zarazem gminę Mościce^[27][28].

Jak podawała Polska Agencja Telegraficzna w 1936, w nocy z 19 na 20 lipca przeszła nad Tarnowem i okolicami potężna, kilkugodzinna burza "o nasileniu huraganu". Wiatr zerwał z domów w Koszycach dwa dachy i uszkodził wiele budynków^[29].

Współcześnie

W 1951 roku kolejny raz okrojono sołectwo i północną część Koszyc Wielkich włączono tym razem w granice miasta Tarnowa. W 1960 włączono do miasta następną część Koszyc Wielkich i Zbylitowskiej Góry^[30], by w 1972 odrolnić ten teren i utworzyć m.in. osiedle Koszyckie w Tarnowie^[31]. W 1997 oddano do użytku południową obwodnicę Tarnowa przecinającą grunta wsi.

W 2002 powstał klub sportowy KS „Koszyce” Koszyce Wielkie, o żółto-czarnych barwach^[32]. 18 czerwca 2011 roku otwarto Centrum Wsi w Koszycach Wielkich. Na inwestycję złożyły się parking, niewielki park ze stawem, pomostami i altanami, kryty gontem drewniany przystanek autobusowy wykonany przez cieśli z okolic Zakopanego, odnowiona kapliczka św. Jana Nepomucena oraz brama seklerska będąca podarunkiem od samorządu miejscowości Csíkszentsimon dla miejscowej gminy Tarnów^[33][34].

• Plac Przyjaźni Polsko-Węgierskiej
• 
• 
• 

Szkoła w Koszycach Wielkich

Działalność oświatowa na terenie Koszyc Wielkich datuje się na początek lat 20. XIX w. Po wojnie nauka prowadzona była w zaadaptowanych do tego celu zabudowaniach stajennych Sanguszków, by w roku 1976 przenieść się do obecnej Szkoły Podstawowej^[35]. W 2010 roku otwarto halę widowiskowo-sportową przy miejscowej szkole^[36].

Ochotnicza Straż Pożarna w Koszycach Wielkich

Koszyce Wielkie siedziba OSP

W 1912 roku w miejscowości powstała Ochotnicza Straż Pożarna, której organizatorem był Michał Czernecki^[37]. Po 1918 roku, książę Roman Sanguszko zezwolił na wybudowanie obok stawu szopy, w której umieszczono sikawkę i inne sprzęty strażackie. Tak powstała pierwsza remiza w Koszycach Wielkich. Później w zamian za pilnowanie majątku^[38], uzyskano od księcia większy plac pod budowę murowanej już remizy, która po powstaniu była jednocześnie siedzibą strażaków, mieściła się w niej także świetlica wiejska. Po 1945, w wyniku reformy rolnej OSP uzyskało około 100 arów wraz ze stawem, który stanowił zbiornik przeciwpożarowy. W miejscu tym stanęła murowana remiza, którą w 1973 roku rozbudowano. Budynek ten był miejscem spotkań rolników, kół gospodyń wiejskich, zabaw tanecznych oraz występów teatralnych i muzycznych. Mieścił się tam również punkt biblioteczny^[37].

Parafia w Koszycach Wielkich

Kościół w Koszycach Wielkich

W 1972 roku ksiądz Stanisław Kędroń, rozpoczął w Koszycach Wielkich budowę domu mieszkalnego z garażem, którą ukończył w 1980 roku. Był to popularny w tamtych czasach sposób obejścia prawa, które nie pozwalało wznosić nowych świątyń. 26 kwietnia 1981 roku ksiądz dr Karol Dziubaczka odprawił pierwszą Mszę Świętą w garażu znajdującym się obok wspomnianego domu. 17 lipca 1981 powstała parafia pw. Przemienienia Pańskiego^[39]. W następnym roku wojewoda tarnowski wydał pozwolenie na budowę właściwego kościoła. Prace budowlane rozpoczęły się jesienią 1983 roku. 27 października 1994 roku poświęcono cmentarz parafialny^[40].

Związani z Koszycami Wielkimi

• Anna Pieczarka – mieszkanka Koszyc Wielkich, samorządowiec, posłanka na Sejm IX kadencji

Zobacz też

• Parafia Przemienienia Pańskiego w Koszycach Wielkich
• Koszyce (Tarnów)
• Koszyce Małe
• Koszyce

Przypisy