Kotlina Fergańska

Kotlina Fergańska
Ilustracja
Mapa regionu
Kotlina Fergańska (jaśniejszy kolor) na mapie uwzględniającej podział polityczny
Megaregion

Azja Centralna

Prowincja

Kotlina Fergańska

Zajmowane
jednostki
administracyjne

Uzbekistan
Kirgistan
Tadżykistan

Kotlina Fergańska (uzb.: Fargʻona vodiysi; kirg.: Фергана өрөөнү, Fergana öröönü; tadż.: водии Фaрғонa, wodii Fargona; ros.: Ферганская долина, Fierganskaja dolina) – wyżynna kotlina śródgórska w Azji Centralnej, między pasmami Tienszanu na północy a Ałajem i Górami Turkiestańskimi na południu, w dorzeczu Syr-darii, podzielona między Uzbekistan, Kirgistan i Tadżykistan. Rozciąga się na długości ok. 300 km i szerokości do 170 km. Zajmuje ok. 22 tys. km². Powierzchnia kotliny jest dosyć wyrównana i opada – ze wschodu na zachód – od 1000 m n.p.m. do 320 m n.p.m.

Kotlina jest pochodzenia tektonicznego i została utworzona w trzeciorzędzie. Wypełnia ją materiał skalny pochodzący z niszczenia pobliskich gór. Dno otaczają pasma neogenicznych i czwartorzędowych wzgórz, tzw. adyrów, zbudowanych ze zlepieńców i pokrytych lessem. Poza nimi wznoszą się przedgórza zbudowane ze skał mezo- i kenozoicznych oraz częściowo z wapieni i łupków paleozoicznych.

Klimat jest kontynentalny i suchy z bardzo ciepłym latem (średnia temperatura lipca to 24–27 °C, chociaż czasami zdarzają się temperatury bliskie 40 °C) i dosyć łagodną zimą (średnia temperatura stycznia to –3 °C, choć w grudniu i styczniu w wyżej położonych rejonach możliwe są spadki do –20 °C). Wielkości opadów rosną wraz z wysokością – od 100 mm na dnie kotliny do 500 mm rocznie na wschodzie.

Stanowi jeden z najgęściej zaludnionych obszarów Azji Środkowej. Wiąże się to z rozwiniętym systemem irygacyjnym, wykorzystującym wody Syr-darii (sztuczny Zbiornik Kajrakkumski oraz kanały, z których największy to Wielki Kanał Fergański), wykorzystywanym dla potrzeb rolniczych. Uprawia się głównie bawełnę, owoce, winorośl i ryż a hoduje jedwabniki. Adyry zajęte są pod pastwiska. Na stokach otaczających gór rosną lasy orzecha włoskiego, jabłoni, ałyczy. Centralny pas na południe od Syr-darii (tzw. Step Karakałpacki) pokrywają solniska i piaski. Do bogactw naturalnych kotliny należą: ropa naftowa, gaz ziemny, siarka i sól kamienna. Główne miasta w Kotlinie Fergańskiej to: Fergana, Kokand, Chodżent, Andiżan, Namangan i Osz.

Sytuacja w regionie Kotliny Fergańskiej nie jest wolna od napięć politycznych i społecznych, czego wyrazem był m.in. wybuch rewolty w Andiżanie w 2005 roku[1]. W lipcu 2019 na pograniczu kirgisko-tadżyckim doszło do starć, w wyniku których zginął obywatel Tadżykistanu[2]. Kolejne starcia, które przyniosły ofiary śmiertelne, wybuchły w 2021[3] i 2022 roku[4].

Zobacz też

  • kryzysy batkeńskie
  • Chłopska Armia Fergany

Przypisy

  1. Krzysztof Strachota, Maciej Falkowski: Dżihad i Nowa Wielka Gra. Paradoksy zagrożenia wojującym islamem w Azji Centralnej. Ośrodek Studiów Wschodnich, 2010, s. 22. ISBN 978-83-930151-3-9.
  2. Starcia na granicy kirgisko-tadżyckiej – jeden zabity, kilkunastu rannych. forsal.pl, 2019-07-23. [dostęp 2019-07-25].
  3. "Niemożliwe jest wytypowanie granicy w taki sposób, aby zostało to zaakceptowane przez jedną lub drugą stronę". tvn24.pl, 2021-05-04. [dostęp 2022-09-20].
  4. Walki na pograniczu Kirgistanu i Tadżykistanu. Wzrosła liczba zabitych. tvn24.pl, 2022-09-19. [dostęp 2022-09-20].

Bibliografia

  • Roman Biesiada, Tadeusz Lenczkowski, Lech Ratajski: Słownik Geografii ZSRR. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974, s. 63.
  • Ферганская котловина. Большая Советская Энциклопедия. [dostęp 2011-11-26]. (ros.).

Media użyte na tej stronie

Ferganadall (Satellitebild).jpg
De Ferganadall mam Kairakkum-Stauséi.
Fergana valley topo political.png
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Map of the Fergana valley (highlighted) in Central Asia, national territories color coded, with shortened names, using boundaries from CIA 2001 Map File:Tajikistan_2001_CIA_map.jpg