Kowal bezskrzydły

Kowal bezskrzydły
Pyrrhocoris apterus
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Podkrólestwo

Bilateria

(bez rangi)pierwouste
Nadtyp

wylinkowce

Typ

stawonogi

Podtyp

sześcionogi

Gromada

owady

Podgromada

owady uskrzydlone

Infragromada

nowoskrzydłe

Nadrząd

Paraneoptera

Rząd

pluskwiaki

Podrząd

pluskwiaki różnoskrzydłe

Rodzina

kowalowate

Rodzaj

kowal

Gatunek

kowal bezskrzydły

Kowal bezskrzydły, kowal dwuplamek (Pyrrhocoris apterus), zwany potocznie „tramwajem[1]gatunek pluskwiaka z rodziny kowalowatych (Pyrrhocoridae), pospolity w Polsce. Ze względu na łatwość hodowli bywa wykorzystywany do badań laboratoryjnych[2][3].

Morfologia

Osiąga długość około 1 cm. Jego czułki są dość długie i czteroczłonowe, odnóża proporcjonalne do długości ciała, stopy trzyczłonowe, a na pazurkach znajdują się powierzchnie czepne – przylgi. Przetchlinki leżą na brzusznej stronie odwłoka, przyoczka nie występują. Jak wszystkie kowalowate, gatunek ten posiada trichobotria, czyli włoski czuciowe rejestrujące ruchy powietrza[2]. Skrzydła są częściowo uwstecznione[4].

Jego głowa, czułki, tarczka, międzykrywki, odnóża i odwłok są czarne, natomiast przedplecze jest czerwone, z wyraźną czarną plamą w części środkowej. Na odwłoku znajduje się charakterystyczny czerwono-czarny wzór. Wewnątrz gatunku występuje zjawisko polimorfizmu objawiające się silnym uwstecznieniem tylnych skrzydeł u części osobników[2].

Występowanie

Jest jednym z niewielu kowalowatych występujących niemal w całej Palearktyce[2][3] (większość gatunków pokrewnych występuje przede wszystkim w strefach paleotropikalnych i subtropikalnych). Jego wschodni zasięg występowania sięga południowych regionów wschodniej Syberii (do podnóża Ałtaju), południowo-zachodniej Mongolii i północno-zachodnich Chin. Występuje także na terenie Stanów Zjednoczonych, w Ameryce Środkowej, Europie oraz Indiach[3].

Często pojawia się w dużych gromadach u podstawy pni drzew liściastych, szczególnie lipy[1][5]. Jest gatunkiem zazwyczaj nieszkodliwym dla środowiska (w tym dla ludzi, nie kąsa[1]), choć może uszkadzać młode drzewka w szkółkach i wyrządzać szkody w winnicach[5]. Występuje w grupach, co służy jako strategia odstraszania drapieżnych ptaków[4].

Ekologia

Pożywienie

Kowale bezskrzydłe na pniu lipy

Kowale bezskrzydłe żywią się opadłymi nasionami (głównie lipy)[1][6], owocami, a także sokami martwych owadów, chorych gąsienic, dżdżownic, ślimaków[6]. Sporadycznie spożywają odchody[4], niekiedy również dochodzi u nich do kanibalizmu[1]. Pokarm wysysają za pomocą kłujki.

Sam kowal rzadko staje się łupem dla innych zwierząt, gdyż jest wstrętny w smaku[7]. Jedynie borsuki czasami żywią się tymi owadami[1].

Rozmnażanie

Para kowali sczepiona przy kopulacji

Samice składają jaja do ziemi, mchu lub między zalegające ziemię liście. Larwy wykluwają się w czerwcu, zimują imago, w pełni wykształcone osobniki po przepoczwarzeniu. Wczesną wiosną owady te budzą się i gromadzą w nasłonecznionych miejscach.

Ich kopulacja trwa długo – często ponad 12 godzin, niekiedy nawet do 7 dni[8], co jest sposobem samca na zapobieganie dostępu do samicy przez konkurentów[4]. Z tego powodu często kowale spotykane są sczepione tylnymi częściami ciała[3], stąd bywają popularnie nazywane tramwajami.

Przypisy

  1. a b c d e f Kacper Kowalczyk: Kowal bezskrzydły – opis, występowanie i zdjęcia. Owad kowal bezskrzydły ciekawostki. Ekologia.pl. [dostęp 2017-10-04].
  2. a b c d Barbara Lis. Płaszczyńcowate – Piesmatidae, smukleńcowate – Berytidae, kowalowate – Pyrrhocoridae. „Klucze do oznaczania owadów Polski”. 18 (9), s. 28–33, 2007. 
  3. a b c d publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Radomir Socha. Pyrrhocoris apterus (Heteroptera) – an experimental model species: A review. „European Journal of Entomology”. 90, s. 241–286, 1993. ISSN 1210-5759. [dostęp 2016-03-26]. (ang.). 
  4. a b c d Adam Wajrak: Kowal kłuje lipę. Wyborcza.pl, 2013-07-18. [dostęp 2017-09-12].
  5. a b Václav Jan Staněk: Wielki atlas owadów. Warszawa: PWRiL, 1972, s. 105. ISBN 83-09-00903-8.
  6. a b Józef Banaszak: Przegląd systematyczny owadów. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP, 1994, s. 50. ISBN 83-7096-099-5.
  7. Marek W. Kozłowski: Owady Polski. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2008, s. 121–125. ISBN 978-83-7073-666-8.
  8. Gerhard Schöfl, Michael Taborsky. Prolonged tandem formation in firebugs (Pyrrhocoris apterus) serves mate-guarding. „Behavioral Ecology and Sociobiology”. 52 (5), s. 426–433, 2002. DOI: 10.1007/s00265-002-0524-9. (ang.). 

Bibliografia

  • Henryk Sandner: Owady. Warszawa: PWN, 1990. ISBN 83-01-08369-7.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Pyrrhocoris apterus (aka).jpg
Autor:

André Karwath aka Aka

, Licencja: CC BY-SA 2.5
This image shows a 10 mm large firebug of the species Pyrrhocoris apterus.
Pyrrhocoris apterus 2016-04-03 6860.JPG
Autor: Salicyna, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kowale bezskrzydłe (Pyrrhocoris apterus) na pniu lipy. Ogród Saski w Lublinie.