Kowel

Kowel
Ковель
Ilustracja
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 wołyński

Burmistrz

Ihor Chayka

Powierzchnia

47,3 km²

Wysokość

172 m n.p.m.

Populacja (2019)
• liczba ludności


68 462[1]

Kod pocztowy

45000–45014

Położenie na mapie obwodu wołyńskiego
Mapa konturowa obwodu wołyńskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kowel”
Położenie na mapie Ukrainy
Ziemia51°14′N 24°43′E/51,233333 24,716667
Strona internetowa
Portal Ukraina

Kowel (ukr. Ковель) – miasto na Ukrainie, w obwodzie wołyńskim, siedziba administracyjna rejonu kowelskiego.

Leży na głównej drodze między Warszawą a Kijowem, około 65 km od granicy polsko-ukraińskiej.

Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.

Położenie

Kowel położony jest na Nizinie Poleskiej, nad rzeką Turią. Historycznie miasto leży na Wołyniu, w jego zachodniej części, blisko granicy z ziemią chełmską. Otaczającymi dużymi miastami (min. 100 tys. mieszkańców) są:

Rzeka Turia w Kowlu
Brześć
130 km
Pińsk
170 km
Lublin
160 km
Compass rose simple plain.svg
Rzeszów
270 km
Lwów
185 km
Łuck
75 km

Historia

Pierwsza wzmianka historyczna z 1 połowy XIV wieku. Założony na obszarze Księstwa Halicko-Wołyńskiego, w XIV wieku włączony do Wielkiego Księstwa Litewskiego, w 1569 włączony do Korony Królestwa Polskiego.

I Rzeczpospolita

Prawa miejskie miejscowości nadał król Zygmunt I Stary w 1518 r. Od rodu Sanguszków miasto nabyła królowa Bona i utworzyła tu starostwo niegrodowe. W 1611 król Zygmunt III Waza odnowił prawa miejskie. Kowel był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[2], położonym w pierwszej połowie XVII wieku w starostwie niegrodowym kowelskim w województwie wołyńskim[3]. W 1655 za zasługi w walce z najazdem szwedzkim starostwo otrzymał Stefan Czarniecki[4]. W 1773 roku z woli Sejmu starostwo kowelskie otrzymał wojewoda krakowski Wacław Piotr Rzewuski na własność dziedziczną. W 1792 stacjonował tu 3 Pułk Przedniej Straży Buławy Polnej Koronnej, który walczył w wojnie w obronie Konstytucji 3 maja i insurekcji kościuszkowskiej.

Pod zaborami

Wkroczenie I Brygady Legionów Polskich do Kowla w 1915 r.

Po III rozbiorze Polski w 1795 w zaborze rosyjskim, był siedzibą powiatu kowelskiego guberni wołyńskiej. Nastąpił upadek miasta, a w 1857 miał miejsce pożar. W ramach represji po powstaniu listopadowym administracja carska skonfiskowała Kowel Rzewuskim. Ponowny rozwój zaczął się w drugiej połowie XIX wieku, ponieważ skrzyżowały się w nim dwie linie kolejowe. Od schyłku XIX w. jest jednym z największych miast Wołynia.

W 1915 w okolicach Kowla walczyła I Brygada Legionów Polskich. W Kowlu zorganizowano szpital dla legionistów, tu też mieściła się administracja wojskowa, gościł tu Józef Piłsudski.

II Rzeczpospolita

Przedwojenny herb
Kościół – Pomnik w 1935 (niezachowany)

W 1919 roku w czasie ewakuowania się z Kowla niemieckiego garnizonu rozpoczęła funkcjonowanie konspiracyjna milicja ukraińska, która czyniła przygotowania do przejęcia miasta. Zalążki własnej milicji zaczęła tworzyć również miejscowa ludność żydowska, która obawiając się pogromu po przejęciu miasta przez Ukraińców, wysłała delegację do ppłk. Sandeckiego z prośbą o przejęcie miasta przez Polaków. Dnia 4 lutego, wkrótce po opuszczeniu miasta przez Niemców (zdążyli je przedtem podpalić) o godz. 19.00 na Kowel uderzyły z kierunku północnego siły 3 szwadronu 8 pułku ułanów i szwadronu kaemów, od strony zachodniej siły II batalionu 28 pułku piechoty oraz 2 baterii 8 pap, a od południa siły II batalionu 32 pułku piechoty wsparte przez pociągi pancerne nr 15 „Paderewski” oraz 16 „Mściciel” i po krótkim starciu zmusiły siły miejscowej milicji ukraińskiej do opuszczenia miasta[5].

W Kowlu mieściła się tymczasowa siedziba okręgu wołyńskiego przed jej przeniesieniem w listopadzie 1919 do Łucka[6].

Zjazd Delegatów Powiatu Związku Strzeleckiego w 1935

W dniach 11–13 września 1920 roku grupa motorowa złożona z siedmiu samochodów pancernych Ford FT-B i dwóch samochodów półpancernych White wykonała tzw. zagon na Kowel.

W II Rzeczypospolitej był siedzibą powiatu kowelskiego w województwie wołyńskim. Prezydentem miasta po odzyskaniu niepodległości był publicysta Karol Waligórski. W 1924 rozpoczęto budowę nowego kościoła pw. Pomnik Krwi i Chwały św. Stanisława Biskupa Męczennika. W 1929 miasto odwiedził prezydent Polski Ignacy Mościcki. W 1931 Kowel zamieszkiwały 27 653 osoby i stanowił on największe miasto w województwie po Równem i Łucku.

1 października 1933 obszar miasta powiększono kosztem dwóch gmin. Z gminy Stare Koszary przyłączono kolonię Malinowszczyzna, osadę Jurydyka i grunty z innych miejscowości, a z gminy Niesuchoiże wybrane grunty różnych miejscowości[7].

W Kowlu mieścił się garnizon wojskowy. Stacjonowało tu dowództwo i sztab 27 Dywizji Piechoty. W Czerkasach pod Kowlem znajdowała się do 1939 roku polska składnica uzbrojenia.

II wojna światowa

Po agresji III Rzeszy na Polskę komendantem miasta został mianowany ppłk. Andrzej Hałaciński. Po agresji ZSRR na Polskę miasto, zajęte przez Armię Czerwoną znalazło się pod okupacją sowiecką. Po ataku Niemiec na ZSRR 26 czerwca 1941 miasto zostało zajęte przez Wehrmacht. Niemcy umieścili tu siedzibę komisariatu (Gebiet). W mieście stacjonował oddział operacyjny SD, sztab 314. batalionu policyjnego, posterunek żandarmerii oraz ukraińskiej policji[8].

Od lata 1941 Niemcy przystąpili do eksterminacji Żydów, których w tym czasie w Kowlu mieszkało około 15 tysięcy stanowiąc połowę ludności. W 1941 roku w różnych egzekucjach zabito około 1 tys. Żydów. 27 maja 1942 w Kowlu utworzono dwa getta – jedno na Starym Mieście (dla Żydów „bezużytecznych”), drugie na Nowym Mieście dla rzemieślników z rodzinami. W dniach 3–5 czerwca 1942 mieszkańców pierwszego z gett (6-8 tysięcy ludzi) rozstrzelano na polanie koło wsi Bachowo (7 km na północ od Kowla). Egzekucji dokonywało SD, niemiecka żandarmeria oraz ukraińscy policjanci. 19 sierpnia 1942 na żydowskim cmentarzu ci sami sprawcy rozstrzelali Żydów z getta na Nowym Mieście (5 tysięcy osób) oraz 150 Romów. Następnie oba getta były przeczesywane przez żandarmerię i policję w poszukiwaniu ukrywających się; schwytanych więziono w budynku Wielkiej Synagogi a później rozstrzeliwano na cmentarzu katolickim (około 2 tysięcy ofiar)[8][9]. Pozostawione mienie zostało rozgrabione przez ludność ukraińską[10].

Dawna ulica Warszawska współcześnie

W latach 1939–1945 oddziały ukraińskich organizacji OUN i UPA zamordowały w powiecie kowelskim około 3750 Polaków[11], z czego w samym Kowlu 44 osoby[10].

W marcu-kwietniu 1944 w pobliżu Kowla operowała 27 Wołyńska Dywizja Piechoty Armii Krajowej biorąc wraz z Armią Czerwoną udział w zakończonej niepowodzeniem operacji kowelskiej. Kowel został ponownie zajęty przez Armię Czerwoną dopiero w lipcu 1944.

Okres powojenny

W latach 1945–1991 w ZSRR. Decyzją władz rozebrano przedwojenny Kościół–Pomnik, uszkodzony w trakcie wojny. Od 1991 miasto należy do Ukrainy. Rada Miejska Kowla w 2010 roku nadała honorowe obywatelstwo miasta Kowla Stepanowi Banderze[12].

Demografia

Zabytki

Wybrane zabytki Kowla
Willa z 1920 r.
Willa z 1920 r.
Dawna apteka
Kamienica z ok. 1910 r.
Kamienica z początku XX w.
Gmach Szkoły Mierniczej i Drogowej
Gmach Gimnazjum Państwowego im. J. Słowackiego
Szkoła artystyczna
Wieża ciśnień
  • Kościół św. Anny z 1771 r.
  • Sobór Zmartwychwstania Pańskiego z 1874 r.
  • Cmentarz na Górce, miejsce pochówku około 300 legionistów polskich[13]
  • Kamienica z ok. 1900 r., w której mieściła się najstarsza apteka Kowla, założona w 1799 r.
  • Kamienice z początku XX w. przy dawnej ulicy Warszawskiej
  • Wille z czasów II RP
  • Gmach przedwojennej Szkoły Mierniczej i Drogowej, wzniesiony w 1910 r.
  • Gmach przedwojennego Gimnazjum Państwowego im. J. Słowackiego, wzniesiony w 1910 r.
  • Budynek szkoły artystycznej z XX w.
  • Wieża ciśnień z XX w.

Religia

Prawosławie

W Kowlu funkcjonuje czternaście parafii prawosławnych. Siedem z nich uznaje jurysdykcję kanonicznego Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego. W ich ramach działają cerkwie Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni, św. Michała Archanioła, Poczajowskiej Ikony Matki Bożej, św. Pantelejmona, Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tatiany[14]. Status soboru posiadają kolejne dwie cerkwie Patriarchatu Moskiewskiego: sobór Zmartwychwstania Pańskiego[15] i Trójcy Świętej[15].

Siedem placówek duszpasterskich prowadzi w Kowlu Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Kijowskiego. Są to sobory św. Dymitra Sołuńskiego, Zwiastowania i cerkwie św. Andrzeja, św. Włodzimierza, św. Jana Chrzciciela, św. Swietłany i Świętych Piotra i Pawła[14].

Kościół św. Anny

Katolicyzm

W Kowlu działa greckokatolicka parafia Opieki Matki Bożej oraz rzymskokatolicka parafia św. Anny[14].

Protestantyzm

W Kowlu funkcjonuje osiem zborów protestanckich różnych tradycji ewangelikalnych[14].

Restoracjonizm

W mieście działa zbór Świadków Jehowy[14][16].

Transport

W Kowlu mieści się węzłowa stacja kolejowa. Od 1873 obsługiwała połączenia m.in. do Brześcia, Równego i Zdołbunowa, a od 1877 do Lublina i Warszawy.

Sport

W II Rzeczypospolitej w mieście działały polskie kluby piłkarskie WKS Kowel (jeden z najsilniejszych klubów Wołynia w latach 20.), Strzelec Kowel i Sokół Kowel. Obecnie największym klubem piłkarskim jest występujący w regionalnej lidze ukraińskiej Kowel-Wołyń Kowel.

Miasta partnerskie

Miasta partnerskie Kowla

Ludzie urodzeni w Kowlu

Przypisy

  1. Чисельність населення (за оцінкою) на 1 вересня 2019 року // Головне управління статистики у Волинській області
  2. Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.
  3. Lustracye królewszczyzn ziem ruskich, Wołynia, Podola i Ukrainy z piérwszéj połowy XVII wieku / wydał Aleksander Jabłonowski, Warszawa 1877, s. 162.
  4. Kowel na Wołyniu i Polacy urodzeni w tym mieście, wolyn.org [dostęp 2018-03-31] (pol.).
  5. :: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej ::, wceo.com.pl [dostęp 2019-08-03] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-16] (pol.).
  6. Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 35, poz. 407
  7. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 13 września 1933 r. o zmianie granic miasta Kowla w powiecie kowelskim, województwie wołyńskiem (Dz.U. z 1933 r. nr 73, poz. 536)
  8. a b Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 428–430.
  9. Timothy Snyder, Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem a Stalinem, Warszawa 2011, s. 248.
  10. a b Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 402–404, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885.
  11. Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo..., s. 1038.
  12. Bandera honorowym obywatelem.
  13. Miejsca Pamięci, luck.msz.gov.pl [dostęp 2017-11-14].
  14. a b c d e Релігійні громади.
  15. a b Свято-Воскресенський собор.
  16. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-01-19].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Volyn Oblast location map.svg
Autor: RosssW, Licencja: CC BY-SA 4.0
Districts of Volyn region since July 17, 2020
Flag of Volyn Oblast.svg
Flag of Volyn Oblast, Ukraine
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Flag of Volhynian Oblast.svg
Flag of Volhynian Oblast, Ukraine
Coat of Arms of Volhynian Oblast.png
Coat of arms of Volhynian Oblast (Ukraine)
Compass rose simple plain.svg
A simple compass rose with 8 points
Kowel kostel.jpg
Autor: Rykhlyuk Serhiy, Licencja: CC BY-SA 3.0
Костел 1935 р., м. Ковель, вул. 3-го Березня
Kovel 2017-08-16 (krassotkin) 28.jpg
Autor: Krassotkin, Licencja: CC0
Kovel 2017-08-16
Flag of Kovel.svg
Flaga (gonfalon) miasta Kowel, Obwód wołyński, Ukraina
Volynskaya oblast location map.svg
Autor: RosssW, Licencja: CC BY-SA 4.0
Districts of Volyn region since July 17, 2020
Kovel pobratymy.JPG
Sign in Kovel (Volyn oblast, Ukraine), showing the direction and distance to all the sister cities
Wkroczenie I Brygady Legionów Polskich do Kowla (1915).jpg
Wkroczenie I Brygady Legionów Polskich do Kowla. Na koniu por. Włodzimierz Koniczny.
Zjazd Delegatów Powiatu ZS w Kowelu, 1935.jpg
Zjazd Delegatów Powiatu Związku Strzeleckiego w Kowelu.