Kozłowa Góra (zbiornik)

Kozłowa Góra

Państwo	Polska
Rzeka	Brynica
Data budowy	1933–1939
Data uruchomienia	1939
Typ zapory	ziemna
Pojemność całkowita	13 mln m³
Powierzchnia	5,5 km²
Wysokość zapory	6 m
Głębokość	4,5 m
Funkcja	rezerwuar wody pitnej
Położenie na mapie gminy Świerklaniec Kozłowa Góra
Położenie na mapie Polski Kozłowa Góra
Położenie na mapie województwa śląskiego Kozłowa Góra
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Kozłowa Góra
50°26′04″N 18°58′27″E/50,434444 18,974167

Kozłowa Góra^[1] (Zbiornik Świerklaniec) – zbiornik zaporowy utworzony przez spiętrzenie wód Brynicy, położony na południowo-wschodnim obrzeżu gminy Świerklaniec. Popularna i oficjalna nazwa zbiornika pochodzi od Kozłowej Góry, dzielnicy Piekar Śląskich. Zbiornik powstał według projektu inżyniera Jana Stonawskiego, który był też głównym kierownikiem budowy tego zbiornika.

Geneza zbiornika

Zbiornik Kozłowa Góra został wybudowany na terenach nieużytków dawnego pogranicza rosyjsko-niemieckiego. Został on utworzony w latach 1933–1939 dla celów militarnych i stanowił element systemu umocnień stałych i polowych (np. schrony bojowe, zapory przeciwczołgowe, stanowiska artylerii) Obszaru Warownego „Śląsk”. Zbiornik był więc elementem krajobrazu warownego, którego elementy występują w okolicach zbiornika do dnia dzisiejszego. W pierwszych latach powojennych (1948-1951), w związku z ciągłymi niedoborami wody w regionie górnośląskim, zbiornik zaadaptowano do funkcji rezerwuaru wody pitnej wodociągowej wznosząc stację uzdatniania wody^[2].

Parametry morfometryczne

Podstawowe parametry morfometryczne zbiornika Kozłowa Góra przedstawiają się następująco^[2]:

• minimalny poziom piętrzenia – 275,10 m n.p.m.
• normalny poziom piętrzenia – 278,56 m n.p.m.
• maksymalny poziom piętrzenia – 278,93 m n.p.m.
• powierzchnia zbiornika przy minimalnym poziomie piętrzenia – 1,40 km²
• powierzchnia zbiornika przy normalnym poziomie piętrzenia – 5,50 km²
• powierzchnia zbiornika przy maksymalnym poziomie piętrzenia – 5,87 km²
• pojemność martwa zbiornika – 0,67 mln m³
• pojemność przy normalnym poziomie piętrzenia – 13,05 mln m³
• pojemność przy maksymalnym poziomie piętrzenia (całkowita) – 15,30 mln m³

Przy normalnym poziomie piętrzenia pozostałe parametry morfometryczne wynoszą^[2]:

• głębokość średnia zbiornika – 2,4 m
• głębokość maksymalna – 4,5 m
• długość zbiornika – 3,6 km
• średnia szerokość zbiornika – 1,5 km
• wskaźnik wydłużenia zbiornika – 2,40
• długość linii brzegowej – 12,5 km
• uwyspienie – 0,0%
• wskaźnik odsłonięcia zbiornika – 229
• wskaźnik rozwinięcia objętości zbiornika – 1,60
• wskaźnik kształtu misy zbiornika (wskaźnik głębokościowy) – 0,53
• stała rezerwa powodziowa – 2,79 mln m³.

Brzegi zbiornika są zróżnicowane. Na południu zamyka go betonowa tama. Od strony zachodniej i częściowo północno-zachodniej otacza go ziemno-betonowy wał. W części północnej znajduje się ujście Brynicy z rozległymi trzcinowiskami. Od wschodu brzeg jest naturalny, płaski, z szuwarami, trzcinowiskami i podmokłymi łąkami.

Funkcje zbiornika

Zbiornik posiada znaczenie przyrodnicze i krajobrazowe – strefa cofkowa to ważne miejsce lęgowe wielu gatunków ptaków mające status krajowej rangi ostoi ptactwa wodnego, a wokół akwenu występują liczne walory kulturowe np. pozostałości obszaru warownego, park pałacowy z zabytkową zabudową w Świerklańcu. Zbiornik pełni funkcje zaopatrzenia w wodę pobliskiej stacji uzdatniania wody Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów. Spełnia zadania przeciwpowodziowe. W ograniczonym zakresie jest wykorzystywany turystyczno-rekreacyjnie. W przeszłości pełnił funkcje militarno-obronne i jest jednym z nielicznych przykładów zbiornika wybudowanego i przez kilka lat wykorzystywanego wyłącznie do realizacji tego typu potrzeb^[3].

Awifauna zbiornika

Zbiornik położony jest tuż na północ od zwartej aglomeracji przemysłowej Górnego Śląska, na południowy wschód od rozległego kompleksu Lasów Lubliniecko-Tarnogórskich. Leży z dala od dolin Odry i Wisły, które są głównymi szlakami wędrówek ptaków na Śląsku i daleko od innych większych zbiorników wodnych. Z tego względu jest ważną lokalną ostoją ptaków. W jego otoczeniu stwierdzono 202 gatunki ptaków, z tego 78 gatunków lęgowych i 124 gatunki przelotnych i zimujących. Bogactwo jego awifauny pozwala stawiać go w jednym rzędzie z największymi akwenami Górnego Śląska: Jeziorem Goczałkowickim, Zbiornikiem Łąka czy Jeziorem Turawskim. Kozłowa Góra ma szczególne znaczenie dla gatunków wodno-błotnych. Lęgną się tu gatunki figurujące w polskiej czerwonej księdze, jak bąk, rybitwa białowąsa, zielonka, sieweczka obrożna, a także gatunki chronione dyrektywą siedliskową UE: kropiatka, derkacz, zimorodek, dzierzba gąsiorek. Najliczniej reprezentowana jest mewa śmieszka, której kolonie liczyły maksymalnie 230 par. Kolonie lęgowe perkoza zausznika liczą okresowo do 90 gniazd. Z drapieżnych w trzcinowiskach zakładają gniazda 1–2 pary błotniaków stawowych.

Panorama

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Jaguś, Mariusz Rzętała: Zbiornik Kozłowa Góra – funkcjonowanie i ochrona na tle charakterystyki geograficznej i limnologicznej. Warszawa: Komisja Hydrologiczna Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 2003, s. 156. ISBN 83-919007-0-3. (pol.)..
• Ostański Mariusz, Kościelny Henryk: Ptaki lęgowe zbiornika Świerklaniec. w: „Przyroda Górnego Śląska” nr 58, zima 2009, s. 8–9.
• Mariusz Rzętała: Funkcjonowanie zbiorników wodnych oraz przebieg procesów limnicznych w warunkach zróżnicowanej antropopresji na przykładzie regionu górnośląskiego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2008, s. 172. ISBN 978-83-226-1809-7. (pol.)..