Koza (obrzęd)

M. Andriolli. Chodzenie z kozą. XIX w.

„Koza” na Kujawach wschodnich.

Koza, chodzenie z kozą – dawny przedchrześcijański obrzęd, angażujący głównie w czasie Ostatków grupę przebierańców i społeczność wsi^[1].

Historia

W okresie od tłustego czwartku do środy popielcowej przez wieś przechodziła grupa przebierańców. Człowiek przebrany za kozę wchodził w skład zespołu (wraz z bocianem, turoniem lub konikiem). W Krakowskiem koza chodziła niekiedy samodzielnie, za towarzystwo mając jedynie kapelę i śpiewaków. Chłopak odgrywający rolę kozy narzucał sobie na głowę i ramiona wywrócony włosem na wierzch kożuch, w ręku trzymał kij z osadzoną na nim drewnianą głową, obitą kozią skórą i ozdobioną rogami, a na szyi zawieszony miał dzwonek. Podczas występu kolędników, koza skakała po izbie, przedstawiając pantomimę do muzyki „koziej kapeli”, złożonej z „gęślarzy”, basisty i bębniarza.

Pod koniec występu kolędnicy skandowali:

Gdzie koza chodzi – tam żytko rodzi,

Gdzie jej tropy – powstają kopy,

Gdzie zwróci rogi – wznoszą się stogi.

Współczesność

Do czasów współczesnych obrzęd ten przetrwał na Kujawach głównie w Inowrocławiu (koza szymborska i mątewska)^[2], Śmiłowicach, Wichrowicach, Olganowie, Kuźnicach, Janikowie, Zakrzewie, Brześciu Kujawskim, Izbicy Kujawskiej, Lubaniu, Bądkowie i Lubrańcu oraz w okolicach wsi: Bożejewice (gmina Strzelno)^[3], Lubanie, Kucerz, Warząchewka Nowa, Warząchewka Polska, Pińczata, Jaranowo, Kłobia, Ossowo, Grabie, Rzadka Wola, Ludzisko, Opoki, Przybranowo, Służewo, Osięciny, Topólka, Tuczno, Straszewo, Siniarzewo, Krzywosądz^[4]. Pokazy parady zwanej Kozą odbywają się na coraz większą skalę we Włocławku, w uroczystości biorą udział wszyscy mieszkańcy miasta.

W skład kozy kujawskiej wchodzą (z różnymi odstępstwami):

1. wspomniana wyżej koza;
2. koń;
3. diabeł;
4. siora, czyli mężczyzna przebrany za kobietę z dużym wiklinowym koszem zbierający dary za zabawianie gospodarzy;
5. para młoda;
6. dziad;
7. baba;
8. kominiarz;
9. niedźwiedź;
10. strażak;
11. policjant;
12. żołnierz (z czasów legionów Dąbrowskiego);
13. śmierć z kosą;
14. bocian;
15. Żyd;
16. orkiestra.

Zobacz też

• koza Jul
• Podkoziołek
• Ostatki

Przypisy

Bibliografia

• Czesław Witkowski, Doroczne polskie obrzędy i zwyczaje ludowe, Kraków 1965.

Linki zewnętrzne

Koza szymborska - video https://www.youtube.com/watch?v=nPaRtRfFCBw

Koza szymborska - fotografie http://www.carnivalkingofeurope.it/activities/photo/photoSzymborz.php