Koziorożec (ssaki)

Koziorożec
Capra[1]
Linnaeus, 1758[2]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – markur śruborogi (C. falconeri)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

Cetartiodactyla

Podrząd

przeżuwacze

Infrarząd

Pecora

Rodzina

wołowate

Podrodzina

antylopy

Plemię

koziorożce

Rodzaj

koziorożec

Typ nomenklatoryczny

Capra hircus Linnaeus, 1758

Gatunki

18 gatunków (w tym 10 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Koziorożec[16] (Capra) – rodzaj ssaków z podrodziny antylop (Antilopinae) w obrębie rodziny wołowatych (Bovidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w górach Eurazji od Półwyspu Pirenejskiego po Syberię oraz w Arabii, Egipcie i Etiopii[17][18][19]. Koza domowa została udomowiona ok. 10 tys. lat temu.

Cechy charakterystyczne

Długość ciała samic 55–164 cm, samców 108–196 cm, długość ogona 6–29 cm, wysokość w kłębie 55–110 cm; masa ciała samic 25–71 kg, samców 45–155 kg[18]. Zwierzęta zaliczane do tego rodzaju charakteryzują się obecnością u samców brody i długich rogów, w różnym stopniu spłaszczonych, uniesionych wysoko ponad głową i odchylonych do tyłu. Broda i rogi występują czasem również u samic, ale są zdecydowanie krótsze niż u samców. Na spodniej stronie ogona występują gruczoły zapachowe. Samice mają jedną parę sutków. Samce nazywane są capami lub kozłami.

Systematyka

Etymologia

  • Capra: łac. capra „koza”[20].
  • Ibex: łac. ibex „jakiś rodzaj kozy”[21]. Gatunek typowy: nie podany, jedynym opisanym gatunkiem był Ibex sibiricus Pallas, 1776.
  • Hircus: łac. hircus „cap, kozioł”[22]. Gatunek typowy: nie podany; młodszy homonim Hircus Brisson, 1762 (Bovidae).
  • Aries: łac. aries „baran”[23]. Gatunek typowy: nie podany; młodszy homonim Aries Brisson, 1762 (Bovidae).
  • Tragus: gr. τραγος tragos „kozioł”[24]. Gatunek typowy: Capra aegagrus Erxleben, 1777.
  • Aegoceros (Oegoceros, Aegocerus): gr. αιξ aix, αιγος aigos „koza, kozioł”; κερας keras, κερατος keratos „róg”[25]. Gatunek typowy: Capra hircus Linnaeus, 1758.
  • Mamcapraus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[26].
  • Orthaegoceros: gr ορθος orthos „prosty”[27]; αιξ aix, αιγος aigos „koza, kozioł”[28]; κερας keras, κερατος keratos „róg”[29]. Gatunek typowy: Capra falconeri Wagner, 1839.
  • Eucapra: gr. ευ eu „dobry, ładny, typowy”[30]; rodzaj Capra Linnaeus, 1758. Gatunek typowy: Capra sibirica Meyer, 1794 (= Capra (Ibex) sibirica Pallas, 1776).
  • Euibex: gr. ευ eu „dobry, ładny, typowy”[30]; rodzaj Ibex Pallas, 1776. Gatunek typowy: Capra ibex Linnaeus, 1758.
  • Turus: zlatynizowana, niemiecka nazwa „die Ture” dla koziorożca kaukaskiego[13]. Gatunek typowy: Capra caucasica Güldenstädt & Pallas, 1783.
  • Turocapra: zbitka wyrazowa nazw rodzajów Turus Hilzheimer, 1916 oraz Capra Linnaeus, 1758[14]. Gatunek typowy: Capra pyrenaica Schinz, 1838.
  • Hilzheimeria: Max Hilzheimer (1877–1946), niemiecki zoolog[15]. Nazwa zastępcza dla Turus Hilzheimer, 1916.

Podział systematyczny

Wśród naukowców zajmujących się badaniem relacji pokrewieństwa koziorożców (Caprini) nie ma zgody co do liczby gatunków i podgatunków zaliczanych do rodzaju Capra. Systematyka rodzaju opierała się na podobieństwie cech morfologicznych zwierząt, zwłaszcza w budowie rogów.

W zależności od przyjętych kryteriów badacze zaliczają do Capra od dwóch do dziewięciu gatunków oraz liczne podgatunki. Poniższa klasyfikacja obejmująca współcześnie żyjące gatunki za Illustrated Checklist of the Mammals of the World (2020) [17][16]:

Opisano również gatunki wymarłe:

Inne ujęcia

Gatunek lub podgatunekInne nazwyPolska nazwaWystępowanie
Capra aegagrus[39]C. hircus, C. hircus aegagrus[40]koza bezoarowa[39][40], koza dzika[39]Europa, Azja Mniejsza, Azja Środkowa i Bliski Wschód
Capra aegagrus creticakoza kreteńska[41]Kreta i pobliskie wyspy
Capra caucasica[42]koziorożec kaukaski[42]Kaukaz Zachodni
Capra falconeri[39][40]koza śruboroga[39], markur[39][40]Azja Środkowa
Capra hircus[39][40]Capra aegagrus f. hircus[39]koza domowa[39], koza[39]szeroko rozpowszechniona
Capra ibex[39][40]koziorożec alpejski[40], koziorożec[39], ibeks[39]Alpy
Capra ibex ibexkoziorożec alpejski[39]
Capra cylindricorniskoziorożec wschodniokaukaski[41]Kaukaz
Capra nubianaC. ibex nubiana[40]koziorożec nubijskiod gór Synaju po Abisynię, Syrię i Arabię
Capra pyrenaica[39][40]koziorożec pirenejski[39][40]Półwysep Iberyjski
Capra sibiricaC. ibex sibirica[40]koziorożec syberyjski[40]od Afganistanu po góry Mongolii i Syberii
Capra waliekoziorożec abisyńskiWyżyna Abisyńska

Badania materiałów kopalnych sugerują, że w plejstocenie wytworzyły się dwie linie ewolucyjne: jedna prowadząca do C. ibex i druga łącząca C. caucasica, C. cylindricornis i C. pyrenaica. Badania chromosomu Y wskazują na bliskie pokrewieństwo kozy bezoarowej z kozą domową i kozą śruborogą, które tworzą klad. Pozostałe gatunki Capra tworzą drugi klad[43].

C. aegagrus i C. hircus

Koza domowa rasy Nigerian Dwarf

Koza domowa została opisana przez Linneusza w 1758 jako Capra hircus, natomiast koza dzika – przez Erxlebena w 1777 jako Capra aegagrus. Badania wykazały, że koza domowa jest udomowioną formą kozy dzikiej i zgodnie z zasadami nomenklatury zoologicznej powinna być opisywana pod nazwą Capra aegagrus f. hircus[39]. Ponieważ nazwa C. hircus została już powszechnie zaakceptowana Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej dopuściła w 2003 (BZN Volume 60, Part 1, 31 March 2003 OPINION 2027, Case 3010) stosowanie nazwy Capra hircus dla kozy domowej[44]. Obecnie w literaturze spotykane są obydwie nazwy C. hircus i C. aegagrus stosowane zamiennie zarówno dla kozy dzikiej jak i domowej.

Mieszańce

Wszystkie gatunki Capra mogą się ze sobą krzyżować dając płodne potomstwo.

Uwagi

  1. ↑ Wariant pisowni Aegoceros Pallas, 1811.
  2. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Aegoceros Pallas, 1811.

Przypisy

  1. ↑ Capra, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 68. (łac.).
  3. ↑ P.S. Pallas: Spicilegia zoologica: quibus novae imprimis et obscurae animalium species iconibus, descriptionibus atque commentariis illustrantur. Cz. 11. Berolini: Prostant apud Gottl. August. Lange, 1776, s. 31. (łac.).
  4. ↑ P. Boddaert: Elenchus animalium, volumen I: sistens quadrupedia huc usque nota, eorumque varietates: ad ductum naturae, quantum fieri potuit disposita. Roterodami: Apud C.R. Hake, 1784, s. 50. (łac.).
  5. ↑ F. de P. von Schrank: Fauna Boica: durchgedachte Geschichte der in Baiern einheimischen und zahmen Thiere. T. 1. Nürnberg: in der Stein’schen Buchhandlung, 1798, s. 78. (niem.).
  6. ↑ P.S. Pallas: Zoographia Rosso-Asiatica: sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico, et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum. T. 1. Petropoli: Ex Officina caes. Academiae Scientiarum, 1811, s. 224. (łac.).
  7. ↑ R.-P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes. Paris: J. B. Bailliere, 1827, s. 399. (ang.).
  8. ↑ Mammalia. W: L. Agassiz: Nomenclator zoologicus, continens nomina systematica generum animalium tam viventium quam fossilium, secundum ordinem alphabeticum disposita, adjectis auctoribus, libris, in quibus reperiuntur, anno editionis, etymologia et familiis, ad quas pertinent, in singulis classibus. Soloduri: Jent et Gassmann, 1842–1846, s. 1. (łac.).
  9. ↑ A. L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan’a de Foment, 1899, s. 8. (hiszp.).
  10. ↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Quinquennale supplementum. Wyd. 2. Berolini: Friedländer, 1904–105, s. 738. (łac.).
  11. ↑ a b L. Camerano. Della posizione dei “ fori palatini „ nella partizione del genere “ Capra „ Linn. „Atti della Reale Accademia delle scienze di Torino”. 51, s. 570, 1915–1916. (wł.). 
  12. ↑ a b M. Hilzheimer & L. Heck: Die Säugetiere. W: A. von Brehm: Brehms Tierleben. Allgemeine kunde des Tierreichs. Wyd. 4. Leipzig: Bibliographisches Institut, 1922, s. 273. (niem.).
  13. ↑ a b O. de Beaux. Separazione sottogenerica degli stambecchi iberici: Turocapra subg. nov.. „Atti della Società Italiana di Scienze Naturali e del Museo Civico di Storia Naturale in Milano”. 88, s. 17, 1949. (wł.). 
  14. ↑ a b M. Kretzoi & M. Kretzoi. Index generum et subgenerum mammalium. „Fossilium Catalogus I: Animalia”. 137 (1), s. 148, 2000. (łac.). 
  15. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 181–182. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  16. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 360. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  17. ↑ a b C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 719–725. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
  18. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Capra. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-02]. (ang.).
  19. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 158.
  20. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 346.
  21. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 328.
  22. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 121.
  23. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 685.
  24. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 81.
  25. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 25.
  26. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 156.
  27. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 8.
  28. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 44.
  29. ↑ a b Jaeger 1944 ↓, s. 86.
  30. ↑ A. Arribas & G. Garrido. Los representantes más antiguos del género Capra (Bovidae, Artiodactyla, Mammalia) en el registro euroasiático (Fonelas P-1, Cuenca de Guadix, España). „Cuadernos del Museo Geominero”. 10, s. 462, 2008. (hiszp.). 
  31. ↑ F. Ozansoy. Études des gisements continentaux et des mamifères du Cénozoïque de Turquie. „Mémoires de la Société Géologique de France”. 44 (1), s. 72, 1965. (fr.). 
  32. ↑ V. Toepfer. Ein diluviales Steinbockgehörn aus Thüringen. „Paläontologische Zeitschrift”. 16 (3–4), s. 279, 1934. DOI: 10.1007/BF03042689. (niem.). 
  33. ↑ A. Koch: Értesitő az erd. Cluj: Múzeum orvos-természettud. Szakoszt., 1891, s. 75. (węg.).
  34. ↑ M. Bukhsianidze & A. Vekua. Capra dalii nov. sp. (Caprinae, Bovidae, Mammalia) at the limit of Plio-Pleistocene from Dmanisi (Georgia). „Courier Forschungsinstitut Senckenberg”. 256, s. 160, 2006. (ang.). 
  35. ↑ M. Kretzoi. Präokkupierte und durch ältere zu ersetzende Säugetiernamen. „Földtani Közlöny”. 72 (1), s. 345, 1941. (węg.). 
  36. ↑ C. Arambourg: Vertébrés villafranchiens d’Afrique du Nord (artiodactyles, carnivores, primates, reptiles, oiseaux). Paris: Fondation Singer-Polignac, 1979, s. 49. ISBN 978-29-00-92704-5. (fr.).
  37. ↑ F. Bibi, E.S. Vrba & F. Fack. A new African fossil caprin and a combined molecular and morphological bayesian phylogenetic analysis of Caprini (Mammalia: Bovidae). „Journal of Evolutionary Biology”. 25 (9), s. 1844, 2012. DOI: 10.1111/j.1420-9101.2012.02572.x. (ang.). 
  38. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Komosińska i Podsiadło, 2002
  39. ↑ a b c d e f g h i j k l Kowalski, 1971
  40. ↑ a b Nazwa nieskodyfikowana
  41. ↑ a b Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
  42. ↑ Pidancier, N., S. Jordan, G. Luikart and P. Taberlet. 2006. Evolutionary history of the genus Capra (Mammalia, Artiodactyla): Discordance between mitochondrial DNA and Y-chromosome phylogenies. Molecular Phylogenetics and Evolution 40(3):739-749.
  43. ↑ Nazwa uznana decyzją Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej, 2003 (zob. Zasady tworzenia nazw systematycznych)

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Nigerian Dwarf Goat 001.jpg
Nigerian Dwarf Goat
Markhor.jpg
Autor: F. Spangenberg (Der Irbis), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Markhor (Capra falconeri hepneri) im Tierpark Berlin, Germany.