Król cygański

Król cygański – instytucja uznanego przez dane państwo, oficjalnego zwierzchnika społeczności romskiej, istniejąca w wielu państwach nowożytnych aż do XX wieku. Był on oficjalnym mediatorem oraz reprezentantem społeczności romskiej przed władzami danego państwa bądź terytorium. Jego funkcja polegała z jednej strony na reprezentowaniu i ochronie interesów Romów, z drugiej zaś na utrzymywaniu porządku i zbieraniu podatków.

W przypadku polskich Romów instytucję króla cygańskiego należy wyraźnie odróżnić od funkcji Szero Roma, nazywanego w języku polskim także królem Romów. W Rumunii wielu przywódców lokalnych, pretendujących do władzy nad wszystkimi grupami tamtejszych Romów, nadal mianuje się królami, lecz nie posiadają dziś oni oficjalnego poparcia ze strony władz państwowych. Z drugiej strony są oni często (podobnie jak polski Szero Rom) powszechnie uznanymi zwierzchnikami swoich społeczności i autorytetami w sprawach romskiej tradycji.

Władcy cygańscy w Rumunii

W Rumunii obecnie panuje równolegle kilku władców. Są to między innymi:

  • Dan Stanescu, następca zmarłego w 2007 Illi Badei Stanescu[1]
  • Florin Cioabă, rządzący w latach 1997–2013 jako król wszystkich Romów na świecie[2][3] (zmarły w 2013 roku)
  • Iulian Radulescu, od 1993 władający jako cesarz

Historia królów cygańskich w Polsce

Instytucja króla cygańskiego znana była Polsce od XVII wieku do czasu rozbiorów, następnie w okresie międzywojennym do wczesnych lat powojennych. W czasach I Rzeczypospolitej królami często mianowano osoby spoza społeczności romskiej, których działalność, koncentrująca się jedynie na poborze danin, stawała się powodem licznych nadużyć i nie była przez Romów legitymizowana. Mianowania takiego udzielał król Polski. Często Romowie zamieszkali w majątkach magnackich mieli własnych królów reprezentujących ich wobec właściciela ziemi. W tym przypadku byli nimi jednak głównie uznani przedstawiciele społeczności (było tak np. w dobrach Sapiehów czy Radziwiłłów).

Po roku 1918 królami nazywano samozwańczych przywódców pochodzących ze społeczności romskiej, współpracujących z władzami centralnymi lub terenowymi. Ich władza, często szeroko nieuznawana, wywoływała sprzeciw tym większy, iż przywódcy ci starali się narzucać swoje zwierzchnictwo siłą oraz obejmować nim wszystkie grupy Romów zamieszkałych w Polsce. Często zdarzało się, iż na danym terytorium i w danej grupie istniało kilku królów rywalizujących ze sobą, zaś konflikty te bywały elementem szerszego tła politycznego. W okresie tym większość z nich stanowili przedstawiciele grupy Kełderaszów, która przybywszy do Polski w II połowie XIX wieku usiłowała zdominować inne lokalne społeczności romskie. Po II wojnie światowej instytucja króla cygańskiego szybko odeszła w zapomnienie w związku z odmienną polityką władz państwa w stosunku do mniejszości romskiej.

Lista królów cygańskich w Rzeczypospolitej

I Rzeczpospolita

  • Janczy
  • Matiasz Korolewicz (mianowany Starszym na mocy przywileju z 1652)
  • Jan Nawrotyński (mianowany Starszym na mocy przywileju z 1668)
  • Molski (przypuszczalnie otrzymał przywilej od Michała Korybuta Wiśniowieckiego[4])
  • Stanisław Węgłowski (mianowany na to stanowisko przywilejem 10 lipca 1682 r., nadanym w Jaworowie przez Jana III Sobieskiego; przywilej podporządkował zwierzchnictwu Węgłowskiego Cyganów w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim[5])
  • Jan Deweltowski (1703–1705; ze szczególnym uwzględnieniem Litwy i Żmudzi)
  • Bonawentura Jan Wiera (mianowany na to stanowisko przywilejem z 1705 – z wyróżnieniem ziemi przemyskiej, lwowskiej i sanockiej)
  • Stanisław Godziemba Niziński
  • Żulicki
  • Jakub Trzciński (1729–1731) – pierwszy zwierzchnik Romów z tytułem królewskim
  • Franciszek Bogusławski (mianowany królem w 1731)
  • Józef Gozdawa Boczkowski (mianowany w 1761 na obszar województw małopolskich)
  • Jakub Znamierowski (1780–1795; na obszar Wielkiego Księstwa Litewskiego)
  • Babiński (zwierzchnik Romów w Koronie)

II Rzeczpospolita

  • Michał I Kwiek
  • Grzegorz Kwiek
  • Dymitr Koszor Kwiek
  • Michał II Kwiek
  • Bazyli Kwiek
  • Mikita Kościeniak
  • Janusz Kwiek (1937–1939)

Okres powojenny

  • Rudolf Kwiek (zrzekł się tytułu królewskiego w 1946)

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Newsroom - Fakty w INTERIA.PL, fakty.interia.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  2. ↑ Brigitta Gabrin, Agnieszka Makarewicz (tłum.), Unia Europejska - nowa nadzieja Romów, cafebabel.pl, 1 lutego 2007 [dostęp 2013-08-23] [zarchiwizowane z adresu 2010-11-16] (pol.). (arch.)
  3. ↑ David Childs, Florin Cioaba: Activist and 'King of the Roma', independent.co.uk, 22 sierpnia 2013 [dostęp 2013-08-23] (ang.).
  4. ↑ Jerzy Urwanowicz, Miasto, region, społeczeństwo: studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Wyrobiszowi w sześćdziesiątą rocznicę jego urodzin; Uniwersytet Warszawski. Filia w Białymstoku. Instytut Historii 1992, s. 310.
  5. ↑ Jerzy Urwanowicz, Miasto, region, społeczeństwo..., s. 310.

Bibliografia

  • Jerzy Ficowski, Cyganie polscy, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1953.
  • Jerzy Ficowski, Cyganie na polskich drogach, Wyd. Literackie, Kraków, Wrocław 1986.
  • Jerzy Ficowski, Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje, Interpress, Warszawa 1989.
  • Angus M. Fraser, Dzieje Cyganów, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2001.
  • Lech Mróz, Dzieje Cyganów-Romów w Rzeczypospolitej XV-XVIII w., DiG, Warszawa 2001.