Krążowniki liniowe typu Derfflinger

Krążowniki liniowe typu Derfflinger

SMS „Hindenburg” w Scapa Flow, w tle po lewej widoczny „Derfflinger”
Kraj budowy	Cesarstwo Niemieckie
Użytkownicy	Kaiserliche Marine
Wejście do służby	1914–1917
Zbudowane okręty	3
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	26 600 ton konstrukcyjna 31 200 ton pełna
Długość	210,4 m
Szerokość	29 m
Zanurzenie	8,2 m
Napęd	2 zespoły turbin parowych o łącznej mocy nominalnej 63 000 KM 18 kotłów parowych 4 śruby
Prędkość	26,5 węzła
Zasięg	5600 Mm przy 12 w.
Załoga	1112–1390
Uzbrojenie	8 dział kal. 305 mm 12-14 dział kal. 150 mm 4-8 dział plot. kal. 88 mm 4 wyrzutnie torped kal. 500 lub 600 mm

Krążowniki liniowe typu Derfflinger – typ trzech niemieckich krążowników liniowych (w Niemczech klasyfikowanych jako wielkie krążowniki, niem.: Große Kreuzer), służących w Kaiserliche Marine w czasie I wojny światowej. Zostały zaprojektowane jako niemiecka odpowiedź na budowę w brytyjskich stoczniach trzech krążowników liniowych typu Lion dla Royal Navy i stanowiły ulepszoną wersję poprzednich konstrukcji niemieckich, ze zwiększonym kalibrem dział artylerii głównej, umieszczonej w całości w wieżach artyleryjskich zainstalowanych w osi symetrii okrętów.

Wszystkie trzy okręty typu: „Derfflinger”, „Lützow” i „Hindenburg” wchodziły w czasie wojny w skład 1. Grupy Rozpoznawczej (1. Aufklärungsgruppe). Dwa pierwsze wzięły udział w bitwie jutlandzkiej, podczas której „Lützow” został poważnie uszkodzony ogniem artyleryjskim brytyjskich okrętów, a następnie zatopiony przez jeden z eskortujących go niszczycieli. „Derfflinger” i „Hindenburg” przetrwały do końca działań wojennych i zostały wraz z większością jednostek Hochseeflotte internowane w Scapa Flow, a następnie samozatopione przez załogi 21 czerwca 1919 roku.

Geneza

Pierwsze krążowniki liniowe dla Kaiserliche Marine: „Von der Tann”, dwie jednostki typu Moltke oraz „Seydlitz”, zostały oddane do służby w latach 1911–1913 i stanowiły przeciwwagę dla budowanych przez Wielką Brytanię okrętów typów Invincible i Indefatigable. Po rozpoczęciu w brytyjskich stoczniach budowy trzech jednostek kolejnego typu tej klasy: Lion, o większym tonażu i uzbrojonych w działa kalibru 343 mm zamiast stosowanego dotychczas 305 mm, dowództwo marynarki niemieckiej uznało za konieczne zaprojektowanie nowych, równoważnych krążowników liniowych, zlecając to zadanie zespołowi konstruktorów pod kierownictwem Marine-Oberbauarta Dietricha^[1]. Ich konstrukcję oparto na planach „Seydlitza”, wprowadzając poważne modyfikacje napędu i opancerzenia, a przede wszystkim zmieniając artylerię głównego kalibru z dziesięciu dział 280 mm na osiem 305 mm, ustawionych wyłącznie w osi symetrii kadłuba w czterech wieżach artyleryjskich, po dwóch na dziobie i rufie w superpozycjach, dla uniknięcia martwych pól ostrzału^[2].

Finanse na budowę początkowo dwóch, a następnie jeszcze jednego krążownika (według nieco zmodyfikowanych planów), zostały przyznane przez Reichstag w budżetach na lata 1911–1912, 1912–1913 oraz 1913–1914^[1]. Kontrakt na pierwszy z krążowników, oznaczony jako krążownik K, otrzymała stocznia Blohm & Voss w Hamburgu, drugi (ersatz Kaiserin Augusta) stocznia Schichaua w Gdańsku, trzeci (ersatz Hertha) budowany był w Kaiserliche Werft w Wilhelmshaven^[3]. Koszt budowy wyniósł około 56 milionów marek w złocie dla pierwszej jednostki, około 58 milionów dla drugiej i 59 milionów dla ostatniej^[4].

Opis konstrukcji

Rzuty boczny i górny okrętu typu Derfflinger, rysunek z Jane's Fighting Ships 1919

Charakterystyka ogólna

Krążowniki liniowe typu Derfflinger miały długość całkowitą 210,4 m („Hindenburg” 212,8 m) i szerokość maksymalną 29 m, przy wyporności konstrukcyjnej 26 600–26 947 ton i pełnej 31 200–31 500 ton metrycznych. Zanurzenie w pełni obciążonych okrętów wynosiło 9,2 m na dziobie i 9,65 m na rufie (dla „Hindenburga” odpowiednio 9,29 m i 9,75 m)^[1]. Kadłuby zostały podzielone grodziami na 16 („Derfflinger”) lub 17 przedziałów wodoszczelnych^[2]. Wysokość gładkopokładowego kadłuba ponad linią wodną wynosiła 14,75 m^[1], co zapewniało okrętom dużą dzielność morską i stabilność niezbędną do prowadzenia celnego ognia artyleryjskiego^[5].

Według projektu załoga każdego okrętu miała wynosić 44 oficerów i 1068 podoficerów i marynarzy^[4], w warunkach wojennych sięgała 1390 osób^[1].

Każdy z trzech krążowników typu Derfflinger różnił się w szczegółach od bliźniaczych jednostek. „Derfflinger” miał niższy tylny komin, obydwa z „Lützowem” posiadały wysokie kapy na kominach i palowe maszty („Derfflinger” otrzymał po bitwie jutlandzkiej przedni maszt trójnożny o dużym rozstawie podpór). Przedni komin na „Lützowie” był całkowicie zabudowany metalową osłoną. Z kolei „Hindenburg” miał wąskie kapy na kominach i przedni maszt trójnożny, ale o wąskiej podstawie^[1][6].

Urządzenia napędowe

Napęd krążowników typu Derfflinger stanowiły dwa zespoły turbin parowych Parsonsa, każdy składający się z turbiny wysokiego i niskiego ciśnienia (łącznie cztery turbiny w czterech osobnych maszynowniach, dwóch dziobowych i dwóch rufowych) o łącznej projektowanej mocy 63 000 KM, co miało zapewnić prędkość maksymalną 26,5 węzła („Hindenburg” 72 000 KM i 27,5 węzła)^[3][7]. Na próbach morskich uzyskano w przypadku wszystkich trzech jednostek wyższe wartości mocy siłowni: „Derfflinger” 76 634 KM, „Lützow” 80 900 KM, a „Hindenburg” 95 777 KM^[2], lecz uzyskane prędkości były niższe od oczekiwanych o około 0,5–1 w., co mogło wiązać się ze zbyt małą głębokością akwenu, na którym przeprowadzano próby^[8].

Parę do turbin dostarczało 18 kotłów parowych typu Schulz-Thornycroft, z których cztery zostały dostosowane (po raz pierwszy na niemieckich okrętach^[1]) do opalania paliwem płynnym^[8], stosowanym również w kotłach opalanych węglem do ich szybkiego rozpalania^[9]. Były one rozmieszczone w 12 kotłowniach^[1]. Na dwóch pierwszych jednostkach cztery kotłownie dla kotłów na paliwo płynne zostały rozmieszczone jako pierwsze od dziobu, za nimi znajdowało się osiem kotłowni węglowych^[9]. Na „Hindenburgu” zmieniono ten układ (licząc od dziobu): dwie kotłownie z kotłami opalanym paliwem płynnym, cztery węglowe, znów dwie dla kotłów na paliwo płynne i cztery węglowe^[10]. Każdy z krążowników posiadał dwa turbogeneratory i dwa generatory spalinowe, o łącznej mocy 1660 kW^[4].

Turbiny napędzały za pośrednictwem wałów napędowych cztery śruby o średnicy 3,9 m (na „Hindenburgu” 4 m)^[11], przy czym turbiny wysokiego ciśnienia obracały wały zewnętrzne, zaś niskiego ciśnienia wewnętrzne^[1]. Okręty posiadały po dwa stery w układzie tandemu, jeden za drugim^[9].

Maksymalny zapas paliwa wynosił od 3500 do 3700 ton węgla i 1000 do 1200 ton paliwa płynnego^[2], co pozwalało przepłynąć 5600 mil morskich przy prędkości ekonomicznej 14 węzłów („Hindenburg” 6800 mil morskich przy 14 węzłach)^[1].

Uzbrojenie

Główne uzbrojenie artyleryjskie krążowników typu Derfflinger stanowiło osiem dział kalibru 305 mm, umieszczonych po dwa w czterech wieżach artyleryjskich. Dwie z nich zostały zabudowane na dziobie, w superpozycji (jedna nad drugą), dwie pozostałe w podobnym układzie na rufie okrętu. Wieże były obracane elektrycznie, zaś mechanizm podniesienia dział posiadał napęd hydrauliczny^[12]. Maksymalny kąt podniesienia dział na dwóch pierwszych jednostkach wynosił 13,5°, po bitwie jutlandzkiej na „Derfflingerze” został zwiększony do 16°^[9]. „Hindenburg” otrzymał nowocześniejsze wieże artyleryjskie również z kątem podniesienia 16°^[10]. Pozwoliło to zwiększyć donośność z 16 200 m do 20 400 m^[1]. Zapas pocisków (o masie 405,5 kg) kalibru 305 mm wynosił 720 sztuk (po 90 na lufę)^[12]. Działa były ładowane za pomocą mechanizmu hydraulicznego, a ich szybkostrzelność wynosiła 1 strzał na minutę^[1].

Artyleria średniego kalibru składała się z dział kalibru 150 mm, umieszczonych w kazamatach na burtach okrętu. „Derfflinger” miał 12 dział, pozostałe krążowniki po 14^[7]. Dwie pary dział mogły prowadzić ogień w kierunku rufy, pozostałe cztery lub pięć w kierunku dziobu^[1]. Ich donośność wynosiła początkowo 13 500 m (po modernizacji 16 800 m), szybkostrzelność 7 strzałów na minutę, zaś zapas pocisków o masie 46 kg po 160 na lufę^[1][12].

„Derfflinger” po wejściu do służby był ponadto uzbrojony w osiem dział kalibru 88 mm, służących do zwalczania lekkich jednostek przeciwnika. Cztery z nich zainstalowane zostały na nadbudówce dziobowej, cztery na stanowiskach wokół wieży „C” (pierwszej rufowej)^[12]. W 1916 roku zostały one uznane za nieskuteczne i zamienione przez działa przeciwlotnicze o tym samym kalibrze^[1]. Pozostałe dwie jednostki zostały uzbrojone w cztery działa przeciwlotnicze kal. 88 mm, zainstalowane na „Lützowie” w okolicy tylnego komina, na „Hindenburgu” na nadbudówce dziobowej^[12]. Wszystkie działa zostały wyprodukowane w zakładach Friedrich Krupp AG^[1].

Wszystkie trzy okręty zostały wyposażone w cztery podwodne wyrzutnie torpedowe: „Derfflinger” o kalibrze 500 mm^[9], pozostałe dwa 600 mm^[7]. Jedna z nich umieszczona była na dziobie, jedna na rufie (po lewej stronie urządzenia sterowego), dwie na każdej z burt prostopadle do osi podłużnej jednostki^[12]. Poza torpedami w wyrzutniach, każdy krążownik dysponował również ośmioma torpedami zapasowymi. Dwa pierwsze otrzymały sieci przeciwtorpedowe na wytykach, służące do zabezpieczenia okrętu przed nieprzyjacielskim atakiem w czasie postoju, na „Hindenburgu” nie instalowano ich ze względu na udowodnioną we wcześniejszych starciach nieskuteczność^[1].

Opancerzenie

Głównym elementem opancerzenia pionowego krążowników typu Derfflinger był burtowy pas pancerny wykonany ze stali Kruppa grubości 305 mm i wysokości 1,75 m (z tego 35 cm poniżej linii wodnej), rozciągający się od barbety pierwszej wieży dziobowej poza barbetę skrajnej wieży rufowej i chroniący wszystkie żywotne mechanizmy okrętowe^[1]. Poniżej linii wodnej znajdował się dodatkowy pas pancerny grubości 152 mm^[3]. Pas pancerny przechodził w cytadelę pancerną o grubości ścian do 228 mm, zamkniętą grodziami pancernymi (200–250 mm)^[1]. Części okrętu znajdujące się poza obrębem cytadeli były chronione pasami pancerza pionowego o grubości od 120 do 152 mm^[1].

Główne stanowisko dowodzenia miało pancerz o grubości 300 mm^[13]. Barbety wież artylerii głównej miały grubość do 260 mm, same wieże pancerz dochodzący do 270 mm w części czołowej^[1]. Artyleria w kazamatach chroniona była pancerzem grubości 150 mm^[13].

Pancerz poziomy składał się ze skośnych pasów pancernych grubości 30 mm na śródokręciu, łączących się z pancerzem burtowym^[1] oraz pokładu pancernego o grubości od 50 do 80 mm^[3]. Ponadto podwodna część okrętu była chroniona wzdłużną grodzią przeciwtorpedową grubości 45 mm^[11].

Przebieg służby okrętów

SMS „Derfflinger”

Stępkę pod „Derfflingera” położono w stoczni Blohm & Voss w Hamburgu 30 marca 1912 roku^[1] (według innych źródeł w styczniu tegoż roku^[9]). Wodowanie miało odbyć się 14 czerwca 1913 roku, jednak kadłub krążownika zablokował się na pochylni, na której był budowany^[14]. Ponowne wodowanie odbyło się, już bez przeszkód, 12 lipca 1913 roku^[13]. Okręt otrzymał nazwę na cześć Georga von Derfflingera, brandenburskiego feldmarszałka z czasów wojny trzydziestoletniej^[6].

„Derfflinger” został oficjalnie przejęty przez Kaiserliche Marine 1 września 1914 roku i po ukończeniu prób morskich w listopadzie wszedł w skład 1. Grupy Rozpoznawczej, dowodzonej przez kontradmirała Franza von Hippera^[9]. W czasie wojny wziął udział w bombardowaniu Scarborough, Hartlepool i Whitby 16 grudnia 1914 roku, bitwie na Dogger Bank 24 stycznia 1915 roku, bombardowaniu Yarmouth i Lowestoft 25 kwietnia 1916 roku oraz bitwie jutlandzkiej 31 maja i 1 czerwca 1916 roku^[1]. W trakcie tej ostatniej współuczestniczył w zatopieniu dwóch brytyjskich krążowników liniowych: „Queen Mary” i „Invincible”, sam otrzymując 21 trafień i tracąc 157 zabitych członków załogi^[14].

Zgodnie z warunkami rozejmu w Compiègne „Derfflinger” był, wraz z niemal całą Hochseeflotte, internowany w Scapa Flow, gdzie został zatopiony przez własną załogę 21 czerwca 1919 roku. Wrak został wydobyty tuż przed wybuchem II wojny światowej i złomowany dopiero po jej zakończeniu w latach 1946–1948. Dzwon okrętowy został w 1965 roku przekazany w darze Bundesmarine i zawieszony w budynku Dowództwa Floty w Glücksburg-Meierwik^[15].

SMS „Lützow”

Stępkę pod krążownik określany jako ersatz Kaiserin Augusta położono w stoczni F. Schichau w Gdańsku w maju 1912 roku, wodowanie odbyło się 29 listopada 1913 roku^[9]. Nazwę otrzymał na cześć generała Adolfa von Lützowa, uczestnika wojen napoleońskich^[16]. Budowę ukończono 8 sierpnia 1915 roku. W trakcie prób w październiku 1915 roku nastąpiła poważna awaria jednej z turbin i w efekcie „Lützow” osiągnął pełną gotowość bojową dopiero w marcu 1916 roku^[9], kiedy oficjalnie wszedł w skład 1. Grupy Rozpoznawczej^[16].

W czasie wojny okręt wziął udział w bombardowaniu Yarmouth i Lowestoft oraz w bitwie jutlandzkiej. Podczas tej ostatniej jego artylerzyści uszkodzili krążownik liniowy „Lion” oraz współuczestniczyli w zatopieniu „Invincible” i krążownika pancernego „Defence”^[9]. „Lützow” otrzymał 24 trafienia ciężkimi pociskami, z których dziewięć wybuchło na linii wodnej lub poniżej, co spowodowało napływ wody do wnętrza kadłuba i w efekcie utratę sterowności i unieruchomienie krążownika. Wobec niemożności uratowania jednostki, została ona po ewakuacji załogi zatopiona torpedami jednego z towarzyszących niszczycieli. W trakcie bitwy poległo 115 marynarzy^[17].

SMS „Hindenburg”

SMS „Hindenburg” w 1918

Stępkę pod trzeci okręt typu (ersatz Hertha), według nieznacznie zmodyfikowanych planów, położono w stoczni Kaiserliche Werft w Wilhelmshaven 1 października 1913 roku. Wodowanie odbyło się dopiero 1 sierpnia 1915 roku^[10]. Nazwę otrzymał na cześć Paula von Hindenburga, niemieckiego feldmarszałka, późniejszego (1925–1934) prezydenta Niemiec^[18]. Ostatecznie krążownik wszedł w skład Kaiserliche Marine w dniu 10 maja 1917 roku i jesienią tegoż roku po zakończeniu wyposażania i okresie prób został włączony do 1. Grupy Rozpoznawczej^[10].

W czasie wojny „Hindenburg” nie wziął udziału w żadnej większej operacji Kaiserliche Marine. Po zakończeniu działań wojennych został internowany w Scapa Flow, gdzie uległ samozatopieniu 21 czerwca 1919 roku^[18]. Wrak został wydobyty w lipcu 1930 roku i złomowany w Rosyth w latach 1931–1932^[15]. Pochodzący z niego dzwon okrętowy został w 1959 roku przekazany marynarce wojennej Republiki Federalnej Niemiec^[4].

Przypisy

Bibliografia

• J.W. Apałkow: WMS Giermanii 1914-1918. Sprawocznik po korabiełnomu sostawu. Moskwa: 1996, seria: Morskaja Kollekcija nr 3/1996.
• Zvonimir Freivogel. Koniec potęgi morskiej Cesarskich Niemiec. Samozatopienie Hochseeflotte w Scapa Flow. „Okręty Wojenne”. 41 (6/2000) i 46 (1/2001). ISSN 1231-014X. 
• Robert Gardiner (red.): Conway's All the World's Fighting Ships 1906-1921. London: 1986. ISBN 0-85177-245-5.
• Erich Gröner: German Warships: 1815-1945. Annapolis: 1990. ISBN 0-87021-790-9.
• Dieter Jung: Die Schiffe der Kaiserlichen Marine 1914-1918 und ihr Verbleib. Bonn: 2004. ISBN 3-7637-6247-7.
• Tadeusz Klimczyk: Pancerniki. Warszawa: 2002. ISBN 978-83-86776-00-9.
• Maciej S. Sobański. Krążowniki liniowe typu Derfflinger. „Okręty Wojenne”. 23. ISSN 1231-014X. 
• Gary Staff: German battlecruisers 1914-18. Oxford, UK New York, NY, USA: Osprey Publishing, 2006. ISBN 1-84603-009-9. OCLC 64555761. (ang.)