Krążowniki pancerne typu Roon

Krążowniki pancerne typu Roon

(c) Bundesarchiv, DVM 10 Bild-23-61-82 / CC-BY-SA 3.0
Kraj budowy	Cesarstwo Niemieckie
Użytkownicy	Kaiserliche Marine
Stocznia	Kaiserliche Werft, Kilonia Blohm & Voss, Hamburg
Wejście do służby	1905–1906
Zbudowane okręty	2
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	9533 t (konstrukcyjna) 10 266 t (pełna)
Długość	127,8 m
Szerokość	20,23 m
Zanurzenie	7,76 m
Napęd	3 maszyny parowe o łącznej mocy nominalnej 19 000 KM
Prędkość	21 węzłów
Zasięg	4200 mil morskich
Załoga	633
Uzbrojenie	4 działa kal. 210 mm 10 dział kal. 150 mm 14 dział kal. 88 mm 4 wyrzutnie torped kal. 450 mm

Krążowniki pancerne typu Roon − typ dwóch niemieckich krążowników pancernych (według oficjalnej nomenklatury wielkich krążowników, niem.: Große Kreuzer), zbudowanych w latach 1902−1906 dla Kaiserliche Marine: „Roon” i „Yorck”. Były rozwinięciem projektu wcześniejszego typu Prinz Adalbert, od którego różniły się zewnętrznie zastosowaniem czterech kominów w miejsce trzech. Po rozpoczęciu służby obydwa okręty weszły w skład sił rozpoznawczych Hochseeflotte. Wraz z zasilaniem marynarki cesarskiej przez nowocześniejsze jednostki były przesunięte do rezerwy, by powrócić do linii po wybuchu I wojny światowej. Wojenna służba „Yorcka” nie trwała długo: zatonął 4 listopada 1914 roku po wejściu na własne pole minowe na podejściach do Wilhelmshaven, z dużymi stratami w załodze. „Roon” był wykorzystywany głównie do drugorzędnych zadań, by w 1916 roku zostać wycofanym i rozbrojonym. Istniały plany przebudowy go na krążownik lotniczy, ale nie zostały zrealizowane. Ostatecznie okręt złomowano w 1921 roku.

Projektowanie i budowa

Prace projektowe nad nowym typem krążowników pancernych dla Kaiserliche Marine, kolejnym w linii rozwojowej wywodzącej się od „Fürst Bismarck” i wcześniejszych krążowników pancernopokładowych typu Victoria Louise, były prowadzone przez biuro konstrukcyjne marynarki w 1901 roku^[1]. Ich konstrukcja oparta była na planach bezpośrednich poprzedników: dwóch jednostek typu Prinz Adalbert, z niewielkimi zmianami, z których najważniejszą było zastosowanie 16 kotłów zamiast 14, co wymusiło powiększenie liczby kominów do czterech. Dzięki tej modyfikacji prędkość maksymalna wzrosła o jeden węzeł, do 21. Ponadto nowe okręty były nieco większe i miały inaczej rozplanowany pancerz. Podobnie jak większość niemieckich konstrukcji tego okresu, dysponowały słabszą artylerią głównego a zdecydowanie mocniejszą średniego kalibru od zagranicznych odpowiedników^[2].

Zgodnie z obowiązującą w marynarce cesarskiej praktyką, krążowniki zostały zamówione jako zastępstwo dla starszych jednostek, przewidzianych do wycofania, w tym przypadku dwóch fregat pancernych. Stępkę pod pierwszy z nich, nazwany podczas budowy „Ersatz Kaiser”, położono 1 lipca 1902 roku w Kaiserliche Werft w Kilonii. Budowę drugiego, „Ersatz Deutschland”, zlecono stoczni koncernu Blohm & Voss w Hamburgu i rozpoczęto ją w lutym 1903 roku. Ceremonie wodowania odbyły się odpowiednio 27 czerwca 1903 i 14 maja 1904 roku^[3]. Okręty otrzymały nazwy „Roon” i „Yorck”, dla uczczenia pruskich feldmarszałków Albrechta von Roona i Johanna Ludwiga Yorcka von Wartenburg. Prace wykończeniowe na „Roonie” przeciągały się, co spowodowało, że jako pierwszy wszedł do służby krążownik budowany w Hamburgu. Ostatecznie przekazanie okrętu przez Kaiserliche Werft nastąpiło 5 kwietnia 1906 roku, po 34 miesiącach od wodowania^[1].

Całkowity koszt budowy „Roona” wyniósł 15 347 000, zaś „Yorcka” 16 241 000 ówczesnych marek^[3].

Konstrukcja

Charakterystyka ogólna

Całkowita długość krążowników wynosiła 127,8 m (na konstrukcyjnej linii wodnej 127,3 m; między pionami 123 m), szerokość maksymalna 20,23 m, wyporność konstrukcyjna 9533 tony, pełna 10 266 ton metrycznych. Średnie projektowane zanurzenie przy wyporności konstrukcyjnej miało wynosić 7,33 m, faktycznie osiągało 7,76 m na dziobie i 7,73 m na rufie^[4]. Wysokość burty na śródokręciu, mierzona na 48 wrędze, liczyła 12,14 m^[3].

Krążowniki typu Roon miały typową dla niemieckich okrętów konstrukcję, opartą na wzdłużno-poprzecznym układzie wiązań. Grodzie poprzeczne dzieliły kadłub na 12 przedziałów wodoszczelnych, podwójne dno obejmowało 60% długości okrętu. Obie jednostki miały dobre właściwości żeglugowe, szczególnie przy pełnych bunkrach paliwowych oraz dobrą sterowność^[3].

Według etatów, załoga każdego okrętu miała liczyć 35 oficerów oraz 598 podoficerów i marynarzy. W przypadku pełnienia przez nie funkcji okrętu flagowego przewidziano możliwość zaokrętowania dziewięciu dalszych oficerów i 44 marynarzy na „Roonie”, a 13 oficerów i 62 marynarzy na „Yorcku”^[5]. Każdy z krążowników dysponował zestawem różnych łodzi okrętowych (łącznie 13), wśród których znajdowały się między innymi: kuter admiralski, barkas, dwa welboty, dwie łodzie robocze oraz inne, mniejsze jednostki^[3][5].

Urządzenia napędowe

Napęd okrętów typu Roon stanowiły trzy pionowe, trójcylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania o projektowanej indykowanej mocy 19 000 KM, umieszczone w trzech osobnych maszynowniach i napędzające trzy śruby o średnicy 4,5 (środkowa) oraz 4,8 (zewnętrzne) metra. Zapewniały one prędkość maksymalną 21 węzłów. Faktyczna moc maszyn na próbach wyniosła 20 625 KM dla „Roona” i 20 031 KM dla „Yorcka”^[3], co pozwoliło uzyskać prędkości maksymalne odpowiednio 21,143 węzła oraz 21,43 węzła^[6]. Parę do maszyn dostarczało 16 czteropaleniskowych kotłów parowych produkcji Düsseldorf-Ratinger Röhrenkesselfabrik, opalanych węglem, o maksymalnym ciśnieniu roboczym 15,5 at, znajdujące się w czterech kotłowniach, rozmieszczonych jedna za drugą na śródokręciu. Spaliny były odprowadzane przez cztery kominy o okrągłym przekroju. Okręty wyposażone były w pojedynczy ster o maksymalnym wychyleniu 40°^[3][7]. Na przełomie lat 1908 i 1909 w paleniskach zainstalowano dodatkowo rozpylacze paliwa płynnego, którego maksymalny zapas wynosił 207 ton^[8].

Normalny zapas paliwa kotłowego wynosił 750 ton, maksymalny 1570 ton, co pozwalało przepłynąć 4200 mil morskich przy prędkości ekonomicznej 12 węzłów. Energię elektryczną dla instalacji o napięciu 110 V dostarczały cztery turbogeneratory o łącznej mocy 260 kW^[6].

Uzbrojenie

Artylerię głównego kalibru stanowiły cztery działa 21 cm SK L/40, w dwóch wieżach artyleryjskich na pokładach dziobowym i rufowym, w linii symetrii kadłuba, z zapasem 300, później 380 pocisków^[3]. Sektor ostrzału każdej z wież wynosił 270°, maksymalny kąt podniesienia luf 30°, co pozwalało uzyskać donośność około 8000 m^[6].

Artyleria średnia składała się z dziesięciu dział 15 cm SK L/40, zgrupowanych na dwóch pokładach bateryjnych śródokręcia. Górny poziom tworzyły po dwie jednodziałowe wieże artyleryjskie o sektorze ostrzału 160°, dolny trzy działa w kazamatach o sektorze ostrzału 130° na każdej z burt^[6]. Kazamaty na niższym poziomie były zalewane wodą przy złym stanie morza, co czyniło problematycznym prowadzenie z nich ognia w takich warunkach. Zapas amunicji 150 mm wynosił łącznie 1600 sztuk^[3].

Artylerię uzupełniało 14 dział szybkostrzelnych 8,8 cm SK L/35 z zapasem 2100 sztuk amunicji oraz cztery karabiny maszynowe kal. 8 mm na marsach z zapasem 10 000 nabojów^[3]. Każdy z okrętów dysponował czterema podwodnymi wyrzutniami torpedowymi kal. 450 mm (dziobową, dwoma burtowymi i rufową), z łącznym zapasem 11 torped^[5].

Oddział desantowy zaokrętowany na każdym z krążowników był uzbrojony w działo desantowe kal. 60 mm na lawecie kołowej, z możliwością ustawienia go na łodzi okrętowej oraz broń ręczną: 297 karabinów powtarzalnych i 80 pistoletów^[5].

Opancerzenie

Opancerzenie krążowników wykonano w całości ze stali Kruppa. Jego głównym elementem był burtowy pas pancerny na linii wodnej o grubości maksymalnej 100 mm, na skrajach po 80 mm, chroniący najważniejsze mechanizmy okrętowe. Składał się on z płyt pancernych umocowanych na podkładzie z drewna tekowego grubości 55 mm. Główny pokład pancerny miał grubość od 40 do 60 mm w części poziomej i od 40 do 50 mm na skosach łączących go z pasem burtowym. W rejonie kazamat dział kal. 150 mm pokład pancerny został pogrubiony do maksymalnie 100 mm^[3][4]. Dodatkowe zabezpieczenie stanowiły rozmieszczone wzdłuż burt zasobnie (bunkry) węglowe^[9].

Wieże artylerii głównego kalibru miały pancerz grubości 100−150 mm w partiach pionowych i 30 mm na dachach. Dziobowa wieża dowodzenia była opancerzona płytami 150 mm na ścianach i 30 mm na dachu, rufowa odpowiednio 80 mm i 20 mm^[7].

Losy jednostek

SMS „Roon”

Stępkę pod budowę przyszłego „Roona” położono 1 lipca 1902 roku w Kaiserliche Werft w Kilonii (numer budowy 28), jako „Ersatz Kaiser”, następcę planowanej do wycofania fregaty pancernej „Kaiser”. Wodowanie odbyło się 27 czerwca 1903 roku, zaś przekazanie jednostki do służby 5 kwietnia 1906 roku. Krążownik wszedł w skład 3. Grupy Rozpoznawczej (3. Aufklärungsgruppe). W 1912 roku został przeniesiony do rezerwy, zastąpiony w linii przez nowy krążownik liniowy „Moltke”^[10].

Po wybuchu I wojny światowej okręt został reaktywowany i powrócił do składu 3. Grupy Rozpoznawczej. Brał ograniczony udział w działaniach wojennych, między innymi jako część zespołu rozpoznawczego sił głównych Hochseeflotte podczas ataku na Scarborough, Hartlepool i Whitby w grudniu 1914 roku oraz w bombardowaniu pozycji rosyjskich na wybrzeżu Bałtyku w roku następnym. 2 lipca 1915 roku uczestniczył w bitwie koło Östergarnu, odnosząc uszkodzenia^[5].

Rozbrojony w 1916 roku, został przeznaczony do użytku jako hulk mieszkalny w Kilonii. W tym czasie powstał, nigdy nie zrealizowany, projekt przebudowy „Roona” na krążownik-transportowiec wodnosamolotów^[11], z hangarem na cztery płatowce, uzbrojony w sześć dział kal. 150 mm i sześć armat przeciwlotniczych kal. 88 mm^[2]. Skreślony z listy floty 25 listopada 1920 roku, został złomowany w roku następnym w Kilonii-Nordmole^[3].

SMS „Yorck”

Budowę „Ersatz Deutschland” (następcę fregaty pancernej „Deutschland”) rozpoczęto w lutym 1903 roku w stoczni Blohm & Voss w Hamburgu (numer stoczniowy 167^[7]), wodowanie odbyło się 14 maja 1904 roku, zaś przekazanie okrętu do służby 21 listopada 1905 roku. Podobnie jak „Roon”, także „Yorck” wszedł w skład 3. Grupy Rozpoznawczej, służąc przez pewien czas jako jej okręt flagowy. Odstawiony do rezerwy 21 maja 1913 roku, został reaktywowany po wybuchu I wojny światowej, znów w 3. Grupie Rozpoznawczej^[10].

4 listopada 1914 roku, w gęstej mgle, krążownik wszedł na własne pole minowe na podejściach do Wilhelmshaven i zatonął w wyniku podwójnej eksplozji wraz z 336 członkami załogi. Większość wraku została rozebrana w miejscu zatonięcia i złomowana pod koniec lat 20., reszta w 1965 i 1982 roku^[3].

Przypisy

Bibliografia

• Gerhard Koop, Klaus-Peter Schmolke: Große Kreuzer: Kaiserin Augusta bis Blücher. Bonn: 2002. ISBN 3-7637-6233-7.
• Н.А. Пахомов: Броненосные крейсера Германии: 1886−1918. Часть I. Samara: 2006. ISBN 5-98830-021-9. (N.A. Pachomow: Bronienosnyje kriejsiera Giermanii: 1886−1918. Czast I.)