Krakowski Okręg Przemysłowy

Krakowski Okręg Przemysłowy
Ilustracja
Kombinat metalurgiczny Mittal Steel w Krakowie
Państwo

 Polska

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Krakowski Okręg Przemysłowy”
Ziemia50°04′10,03″N 20°01′20,41″E/50,069453 20,022336

Krakowski Okręg Przemysłowy (KOP) – produkcja przemysłowa skupia się głównie w Krakowie. Dominującym jest przemysł hutniczy i elektromaszynowy, skupiające połowę zatrudnionych. Znaczącą rolę odgrywa przemysł chemiczny, w tym farmaceutyczny i sodowy. Koncentracja przemysłu w Krakowie, a zwłaszcza lokalizacja huty są sprzeczne z historycznym charakterem miasta i jego wartościami kultury materialnej.

Lokalizacja

Krakowski Okręg Przemysłowy obejmuje przede wszystkim:

W sumie 1300 km² i ok. 1 mln ludności.

Specjalizuje się w hutnictwie żelaza i stali, produkcji odlewów i wyrobów walcowanych oraz w karbochemii. Dzisiaj jednak metalurgia została zepchnięta na drugie miejsce przez rozwijający się dynamicznie przemysł spożywczy, zwłaszcza produkcję wyrobów tytoniowych, czekoladowych i przetworów owocowo-warzywnych. Dopiero na trzecim miejscu plasuje się przemysł elektromaszynowy (urządzenia dla górnictwa i hutnictwa, maszyny budowlane), a na czwartym przemysł chemiczny (produkcja sody, wyrobów gumowych i farmaceutycznych). Okręg Krakowski, podobnie jak Okręg Łódzki, charakteryzuje się średnio rozwiniętym przetwórstwem, w dużej mierze związanym z przerobem surowców dowożonych z zewnątrz. Jest bardzo silnie powiązany z GOP-em, ale nadal stanowi zupełnie odrębny obszar gospodarczy oraz z Jaworznicko-Chrzanowskim Okręgiem Przemysłowym, który w przeszłości nazywano także Zachodniokrakowskim Okręgiem Przemysłowym, Zachodnio-Krakowskim Kompleksem Przemysłowym lub Zagłębiem Krakowskim.

Historia

Tradycje przemysłu krakowskiego (i innych okolicznych ośrodków) sięgają połowy XIX w., o przemyśle fabrycznym na większą skalę można mówić od przełomu XIX i XX w. Jednak wówczas jego rozwój był utrudniony przez politykę rządu wiedeńskiego traktującego Galicję jako rynek zbytu dla przemysłu austriackiego i zaplecze surowcowe[1].

Rodzaje przemysłu w KOP

  • Hutnictwo żelaza – Kraków (m.in. ArcelorMittal Poland Oddział Kraków, dawna Huta im. Lenina, jeden z największych zakładów przemysłowych w Polsce).
  • Hutnictwo metali nieżelaznych - Skawina (Zakłady Metalurgiczne - przetwarzanie złomu aluminiowego), Bochnia (Zakłady Przetwórstwa Hutniczego - produkcja tzw. profili zamkniętych i barierek autostradowych).
  • Przemysł elektrotechniczny - Kraków (Zakłady Teletechniczne "Telos", Krakowska Fabryka Kabli, Krakowska Fabryka Aparatów Pomiarowych), Zabierzów (Zakłady Materiałów Izolacyjnych), Myślenice (Zakład Kabli Przewodów Elektrycznych Telefonika S.A.), Centrum Oprogramowania Motorola GSG Poland.
  • Przemysł gumowy - Kraków (Krakowskie Zakłady Przemysłu Gumowego "Stomil" produkujące m.in. piłki sportowe, czepki kąpielowe, rękawice, sprzęt medyczno-sanitarny, uszczelki, pasy, membrany, zawory), "Unimil" S.A. w Dobczycach.
  • Przemysł chemiczny - Kraków (Krakowskie Zakłady Sodowe - produkcja m.in. półfabrykatów dla przemysłu szklarskiego, mydlarskiego, papierniczego, farbiarskiego i włókienniczego, Krakowskie Zakłady Przemysłu Nieorganicznego "Bonarka" wytwarzające fosforan paszowy-dodatek do mieszanek dla zwierząt hodowlanych), Alwernia (Zakłady Chemiczne "Alwernia", po restrukturyzacji i inwestycjach w linię produkcyjną zakład został skreślony z listy największych trucicieli w Polsce), Rafineria Trzebinia.
  • Przemysł farmaceutyczny - Zakłady "Polfa" i "Pliva" Kraków
  • Przemysł szklarski - Jaroszowiec koło Olkusza (huta szkła walcowanego "Vitrobud" produkująca szkło wielu gatunków m.in. zbrojone, ornamentowe, hartowane, żaluzjowe, polerowane, kolorowe i emaliowane).
  • Przemysł drzewny - Krzeszowice (duży tartak istniejący już w 1947 r.),
  • Przemysł papierniczy – Klucze (Kluczewskie Zakłady Papiernicze obecne Kimberly Clark S.A
  • Przemysł skórzano-obuwniczy - Kraków (Krisbut, Batbut)

Główne ośrodki KOP-u

Kraków

Dopiero w okresie powojennym rozwinął się w Krakowie przemysł. Sztandarową inwestycją tego okresu jest Huta im. Lenina, największy, a zarazem najbardziej uciążliwy dla miasta obiekt przemysłowy. Atmosferę miasta zatruwały również istniejące jeszcze w okresie przedwojennym, a potem rozwinięte, Zakłady Sodowe Solvay i Zakłady Chemiczne w Bonarce. W chwili obecnej oba te zakłady nie istnieją, w ich miejscach zbudowano centra handlowe. Do tego należy dodać działalność mniejszych zakładów, jak Cementownia w Pleszowie, Armatura, Polfa i wiele innych.

Wyróżniamy tutaj przemysł hutniczy (Huta im. T. Sendzimira), chemiczny, farmaceutyczny, maszynowy, odzieżowy, spożywczy, elektrotechniczny, poligraficzny, skórzano-obuwniczy. Ośrodek turystyczny i usługowy, międzynarodowy węzeł komunikacyjny (drogowy, kolejowy, lotniczy).

W 1999 19 firm z Krakowa miało przychody powyżej 249 milionów złotych. Wśród nich znajdowały się Philip Morris Polska S.A, Huta im. Sendzimira, Can Pack sp. z o.o. i Zakłady Farmaceutyczne Pliva Kraków.

Skawina

Podobnie uciążliwym dla miasta obiektem jak Huta Sendzimira dla Krakowa, dla Skawiny była przez ćwierć wieku Huta Aluminium w Skawinie (a szczególnie wydział elektrolizy), który zamknięto w 1981 r. Huta obecnie funkcjonuje w oparciu o nowe technologie. Atmosferę miasta zanieczyszczają jednak nowo zbudowane dwie duże elektrociepłownie w Łęgu i Skawinie.

Na terenie tego ośrodka można wyróżnić następujące gałęzie przemysłu:

  • Przemysł spożywczy – Fabryka Środków Kawowych przetrwała burze dziejowe XX w. i po wielokrotnych zmianach nazw i właścicieli funkcjonuje do dzisiaj. Firmę po II wojnie światowej znacjonalizowano. Pod nazwą Skawińskie Zakłady Koncentratów Spożywczych produkowała zupy błyskawiczne, ryż preparowany, kisiele, kawę rozpuszczalną, makarony i pieczywo cukiernicze. Do najbardziej znanych - nie tylko w Polsce - wyrobów należały kawa Inka oraz słone paluszki. W 1993 roku zakład zakupiła firma Bahlsen. Obecna nazwa przedsiębiorstwa, będącego potentatem na polskim rynku krakersów i paluszków to Lajkonik Snacks S.A..
  • Przemysł hutniczy i metalowy – Fabryka Wyrobów Kamionkowych i Szamotowych przed wojną produkowała cegłę, kafle i naczynia z fajansu. Po wojnie znacjonalizowana firma przestawiła się na wyrób materiałów ogniotrwałych, odpornych na działanie wysokich temperatur. Firma nosi obecnie nazwę Skawińskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych i produkuje wyroby ogniotrwałe dla największych hut.
    • W roku 1939 rozpoczęły się przygotowania do budowy w Skawinie huty aluminium. Wojna pokrzyżowała plany. Do pomysłu jednak powrócono - hutę otwarto w roku 1954. Zakład produkował drogą elektrolizy aluminium oraz metale rzadkie.
    • W pobliżu huty w 1959 roku powstał Instytut Metali Nieżelaznych. Działalność Huty Aluminium skutkowała poważnym skażeniem fluorowodorem środowiska w pobliżu zakładu. W obliczu protestów mieszkańców i ekologów władze zlikwidowały najgroźniejszy dla otoczenia wydział elektrolizy. Zakład zmienił nazwę na Zakłady Metalurgiczne i przestawił się na przetwarzanie złomu aluminiowego. Obecnie firma przechodzi restrukturyzację - jest spółką, której głównym akcjonariuszem jest Huta Konin S.A. (oba zakłady należą do grupy Impexmetal S.A.).
    • W 1995 roku w sąsiedztwie SZMO rozpoczął działalność Vesuvius Polska Skawina - oddział światowego koncernu Vesuvius, specjalizującego się w produkcji i projektowaniu kształtek ogniotrwałych używanych do ciągłego odlewania stali. Zakład w Skawinie jest najmłodszym, a zarazem najnowocześniejszym oddziałem koncernu.
  • Przemysł energetyczny - Produkcja aluminium drogą elektrolizy wymagała dużych ilości energii elektrycznej. Dało to impuls do budowy w Skawinie elektrowni. Trwającą osiem lat budowę zakładu ukończono w 1962 roku. Obecnie Elektrownia Skawina S.A. dostarcza obok energii elektrycznej ciepło do Skawiny i Krakowa.
  • Przemysł materiałów budowlanych - Ogromne ilości pyłów i popiołów zatrzymywanych przez filtry skawińskiej elektrowni znalazły zastosowanie do produkcji materiałów budowlanych. W tym celu wybudowano w pobliżu elektrowni w latach 1961-1965 Zakłady Produkcji Elementów Budowlanych "Prefabet". Zakład przez lata produkował płyty ścienne i dachowe oraz popularne "pustaki skawińskie". Od 1993 do 2005 roku firma jest spółką o nazwie Przedsiębiorstwo Produkcji, Usług i Handlu Prevar Sp. z o.o. w 2005 roku zakład przejęty przez H+H Polska.
  • Przemysł szklarski - Na krótko przed II wojną światową powstała Huta Szkła. Zakład produkował do początku lat 90. szkło gospodarcze - szklanki, kufle, słoiki itp.

Przypisy

  1. Ryszard Kotewicz: Z dziejów przemysłu Krakowa w latach 1918-1939. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1981, s. 288. ISBN 83-08-00707-4.

Media użyte na tej stronie

Relief Map of Poland.svg
Autor: TUBSEmail Silk.svg Gallery, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Poland
Add more text icon.svg
Icon of articles which need more text
Steel mill Nowa Huta, Krakow, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put Zetpe0202, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kombinat metalurgiczny (widok z płn), Nowa Huta, Kraków