Krakowskie Zakłady Sodowe Solvay

Krakowskie Zakłady Sodowe Solvay – fabryka sody w Borku Fałęckim^[1], utworzona w 1906 roku i zlikwidowana w latach 1989–1996 ze względu na silne negatywne oddziaływanie na środowisko. Budynki zostały rozebrane, a teren poddano rekultywacji i przeznaczono na cele handlowo-usługowe (m.in. Centrum Handlowe „Zakopianka”) i rekreacyjne. W czasie II wojny światowej w fabryce (niemiecka nazwa Ostdeutsche Chemische Werke GmbH) pracował Karol Wojtyła, jako młody kleryk^[2][1].

Otrzymywanie sody metodą Solvaya

Schemat produkcji sody metodą Solvaya.

Do produkcji sody(węglanu sodu) metodą Solvaya, zgodnie z sumaryczną reakcją^[3]:

CaCO₃ + 2NaCl → Na₂CO₃ + CaCl₂

stosuje się wapienie (węglan wapnia) i chlorek sodu (sól kamienna). W praktyce niezbędne jest zastosowanie materiałów pomocniczych (koks, amoniak) i przeprowadzenie szeregu odrębnych procesów i operacji jednostkowych, m.in. wypalanie wapieni – otrzymywanie CaO (wapno palone) i CO₂, nasycanie solanki amoniakiem, a następnie jej karbonizacja (nasycanie CO₂), separacja krystalizującego wodorowęglanu sodu NaHCO₃ i jego kalcynacja, odzyskiwanie amoniaku z cieczy po krystalizacji wodorowęglanu z użyciem mleka wapiennego. Gorące odcieki z kolumn do odzysku amoniaku, zawierające duże ilości CaCl₂ (ok. 125 g/l) i NaCl (ok. 25 g/l) oraz zawiesiny (Ca(OH)₂, CaCO₃), są kierowane do odstojników, a stąd, po odseparowaniu osadów, do rzek^[3][a].

W Krakowskich Zakładach Sodowych eksploatowano solankę z Wieliczki (zobacz też – Kopalnia soli Wieliczka) i Baryczy oraz kamieniołomy wapieni w Zakrzówku i zakupione w 1926 roku od firm Wapienniki i Kamieniołomy J. Rajnera i Spółki^[1]. Osadniki Sodowe Solvay zajmowały ponad 30 ha terenu.

Historia Krakowskich Zakładów Sodowych

Zakład mieścił się na terenie Dzielnicy IX Krakowa, w której znajdują się historyczne Łagiewniki i Borek Fałęcki. Pozwolenie na założenie fabryki sody w Borku Fałęckim otrzymał Bernard Liban w 1901 roku. W historii zakładu wyróżnia się daty^[1][4]:

(c) Till0 z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Maszyna parowa w miejscu dawnej fabryki.

Miejsce dawnych osadników sodowych i planowanej lokalizacji kopca Jana Pawła II^[5].

• 1906 – uruchomienie zakładu pod nazwą „Pierwsza Galicyjska Fabryka Sody Amoniakalnej S.A.”,
• 1909 – wydzierżawienie zakładu przez międzynarodowy koncern Solvay i zmiana nazwy na „Austriackie Zakłady Solvay – Fabryka Sody w Podgórzu”,
• 1909–1912 – budowa osiedla mieszkaniowego dla pracowników,
• 1915 – rozbudowa – uruchomienie rurociągów zasilających w wodę i solankę z ujęcia wody na Wiśle w Pychowicach i ujęcia solanki w Wieliczce,
• 1918 – uruchomienie kolejki wąskotorowej między zakładem i kamieniołomem wapieni w Zakrzówku,
• 1918 – przejęcie zarządu i administracji fabryki przez państwo polskie
• 1921 – wykupienie fabryki przez Zakłady Solvay w Polsce (Sp. z o.o. w Warszawie, podlegająca centrali w Brukseli), początek dynamicznego rozwoju zakładu,
• lata 20. – budowa szkoły powszechnej i stadionu sportowego,
• 1922 – otrzymanie koncesji na czerpanie solanki z Baryczy,
• 1926 – nabycie złóż wapieni od firm Wapienniki i Kamieniołomy Rajnera i Sp., zmiany technologii i urządzeń, rozbudowa,
• koniec lat 1920. – rozpoczęcie tworzenia Parku Solvay (pod opieką zarządu fabryki do wybuchu II wojny światowej),
• 1938 – przejęcie części budynków Huty Żelaznej S.A. (po jej likwidacji),
• 1939 – przejęcie zakładu przez okupanta,
• 1940 – uruchomienie zakładu pod nazwą Ostdeutsche Chemische Werke GmbH,
• 1945 – uruchomienie Fabryki Sody W Borku Fałęckim, Zakłady Solvay w Polsce, Sp. z o.o. (nazwa była zmieniana),
• 1950–1970 – dalsza rozbudowa zakładu i rozwój, wzrost niekorzystnego oddziaływania na środowisko,
• lata 70. – nasilanie się protestów dotyczących uciążliwości dla środowiska,
• 1984 – zawarcie porozumienia dotyczącego likwidacji zakładów do 31 grudnia 1990 roku,
• 1988 – postawienie zakładu w stan likwidacji przez Komisję Ochrony Środowiska,
• 1990 – całkowite zaprzestanie produkcji^[6],
• 1996 – zakończenie wyburzania większości budynków i rekultywacja terenu.

Na terenie dawnego Zakładu powstało Centrum Handlowe Zakopianka, m.in. hipermarkety Carrefour, Castorama i Kinowy Multiplex Cinema City. Teren osadników został poddany rekultywacji i częściowo zalesiony – odgrywa rolę podmiejskich zielonych obszarów rekreacyjnych.

Karol Wojtyła w Solvayu

Tablica upamiętniająca robotniczą pracę Karola Wojtyły w Krakowskich Zakładach Sodowych Solvay (tablica na ścianie budynku Centrum Sztuki Solvay przy ulicy Zakopiańskiej 62 w Krakowie)

Miejsce budowy Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się” (stan z lipca 2011)

Od września 1940 roku do sierpnia 1944 roku w Krakowskim Solvayu pracował Karol Wojtyła, który napisał na ten temat^[2]:

Jan Paweł II odwiedził Borek Fałęcki w 1997 roku (VI pielgrzymka do Polski). Jednym z pracowników Zakładu, z którymi utrzymywał kontakt korespondencyjny, był Ernest Pischinger, pełniący w latach wojny funkcję kierownika laboratorium chemicznego (bezpośredni przełożony Karola Wojtyły w czasie jego pracy w oczyszczalni wody).

Na terenie byłego Zakładu i w jego otoczeniu znajdują się liczne miejsca upamiętnienia robotniczej pracy przyszłego Papieża w Solvayu. Z inicjatywy kard. Stanisława Dziwisza powstało Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się”. Pojawiają się inne inicjatywy^[5][7][8].

Uwagi

Przypisy