Krater Chicxulub

Chicxulub
Ilustracja
Ciało niebieskie

Ziemia

Średnica krateru

150 km

Głębokość krateru

1 km

Wiek

66,038 ± 0,011 Ma[1][2]

Położenie na mapie Meksyku
Mapa konturowa Meksyku, blisko prawej krawiędzi nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Chicxulub”
Ziemia21°24′N 89°31′W/21,400000 -89,516667

Krater Chicxulub – ziemski krater uderzeniowy w Meksyku, pogrzebany pod warstwą osadów na półwyspie Jukatan i na dnie Zatoki Meksykańskiej; środek znajduje się w pobliżu miejscowości Chicxulub, od której został nazwany.

Krater ma około 150 km średnicy, z zewnętrznym pierścieniem o średnicy ok. 240 km[3] (starsze oszacowania podają inne wartości, np. 180 km[4]) i około 1 km głębokości. Jego początkowa głębokość wynosiła około 30 km[5]. Struktura uderzeniowa pochodzi z przełomu kredy i paleogenu, sprzed 66,038 mln lat[1][2] (według niektórych jest około 300 tysięcy lat starsza[6]).

Skutki

Krater powstał na skutek upadku komety lub dużej planetoidy. Uderzenie wyzwoliło energię ok. 4×1023 J, równoważną eksplozji ok. 100 teraton TNT)[7][8]. Taki efekt mogło mieć uderzenie planetoidy o średnicy 10 km i masie biliona ton[9], przy prędkości 20 km/s[10], bądź uderzenie komety o mniejszej masie, lecz poruszającej się ze znacznie większą prędkością[11]. Symulacje komputerowe przeprowadzane przez zespół z Imperial College London w 2020 roku jako najprawdopodobniejsze wskazały uderzenie z kierunku północno-wschodniego pod kątem około 60°. Eksplozja spowodowała emisję związków siarki, które w postaci aerozoli zablokowały promienie słoneczne, zatrzymując fotosyntezę i gwałtownie ochładzając klimat.[12]

Wywołana upadkiem fala tsunami spustoszyła wybrzeża Zatoki Meksykańskiej i Morza Karaibskiego. Wyrzucony w powietrze materiał mógł unosić się w atmosferze przez kilka lat, doprowadzając do zmian klimatycznych podobnych do zimy nuklearnej.

  • Chicxulub schematic section.png
Model trójwymiarowy anomalii siły ciężkości związanej z kraterem Chicxulub
Animacja rozwoju krateru Chicxulub (University of Arizona, Space Imagery Center)

Związek z wymieraniem

Powstanie krateru Chicxulub zbiegło się w czasie z wielkim wymieraniem kończącym okres kredowy, w którym wyginęło wiele grup zwierząt, m.in. dinozaury, pterozaury, amonity, belemnity i większość gatunków otwornic. Teorię tłumaczącą wymieranie kredowe upadkiem ciała niebieskiego o średnicy około 10 km przedstawili w 1980 roku Luis i Walter Alvarezowie oraz Frank Asara i Helen Michel[13]. Dowodem ma być obecność irydu w warstwach geologicznych z przełomu kredy i paleogenu. Odkrycie krateru Chicxulub potwierdziło, że pod koniec kredy doszło do zderzenia planetoidy lub komety z Ziemią. Towarzyszyć mu mogą inne struktury uderzeniowe z tego okresu, jak krater Bołtysz czy (dotąd niepotwierdzone) kratery Silverpit i Śiwa.

Naukowcy w większości są zgodni, że zderzenie odegrało rolę w wymieraniu kredowym, choć możliwa jest także rola wzmożonego wulkanizmu, który utworzył trapy Dekanu. W 2010 Peter Schulte i współpracownicy zasugerowali, że uderzenie planetoidy w Chicxulub całkowicie tłumaczy zmiany środowiska i towarzyszące im wymieranie[14]. Inni paleontolodzy i geolodzy nie zgadzają się, wskazując nieuwzględnienie danych paleontologicznych, które wymieranie każą tłumaczyć wieloma czynnikami[15].

Przypisy

  1. ↑ a b Krzysztof Kanawka: Zagłada dinozaurów – 66 milionów i 38 tysięcy lat temu. kosmonauta.net, 2013-03-24. [dostęp 2013-03-25].
  2. ↑ a b Paul R. Renne, Alan L. Deino et al.. Time Scales of Critical Events Around the Cretaceous-Paleogene Boundary. „Science”. 339 (6210), s. 684–687, 2013-02-08. DOI: 10.1126/science.1230492 (ang.). 
  3. ↑ Chicxulub (ang.). W: Earth Impact Database [on-line]. Planetary and Space Science Centre, University of New Brunswick. [dostęp 2012-07-10].
  4. ↑ Alan R. Hildebrand, Glen T. Penfield, David A. Kring, Mark Pilkington, Antonio Camargo, Stein B. Jacobsen, William V. Boynton. Chicxulub Crater: A possible Cretaceous/Tertiary boundary impact crater on the Yucatán Peninsula, Mexico. „Geology”. 19 (9), s. 867–871, 1991. DOI: 10.1130/0091-7613(1991)019%3C0867:CCAPCT%3E2.3.CO;2 (ang.). 
  5. ↑ K. Wünnemann, B. A. Ivanov. Numerical modelling of the impact crater depth–diameter dependence in an acoustically fluidized target. „Planetary and Space Science”. 51 (13), s. 831–845, 2003. DOI: 10.1016/j.pss.2003.08.001 (ang.). 
  6. ↑ G. Keller, W. Stinnesbeck, T. Adatte, D. Stüben. Multiple impacts across the Cretaceous–Tertiary boundary. „Earth-Science Reviews”. 62 (3-4), s. 327–363, 2003. DOI: 10.1016/S0012-8252(02)00162-9 (ang.). 
  7. ↑ Curt Covey, Starley L. Thompson, Paul R. Weissman, Michael C. MacCracken. Global climatic effects of atmospheric dust from an asteroid or comet impact on Earth. „Global and Planetary Change”. 9 (3-4), s. 263–273, 1994. DOI: 10.1016/0921-8181(94)90020-5 (ang.). 
  8. ↑ Timothy J. Bralower, Charles K. Paull, R. Mark Leckie. The Cretaceous-Tertiary boundary cocktail: Chicxulub impact triggers margin collapse and extensive sediment gravity flows. „Geology”. 26 (4), s. 331–334, 1998. DOI: 10.1130/0091-7613(1998)026%3C0331:TCTBCC%3E2.3.CO;2 (ang.). [zarchiwizowane z adresu 2012-07-22]. 
  9. ↑ What killed the dinosaurs?. zoominternet.net. [dostęp 2011-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-06)].
  10. ↑ Efekty upadku planetoidy na Ziemię.
  11. ↑ Bob Yirka: Researchers suggest comet most likely cause of Chicxulub crater (ang.). Phys.org, 2013-03-25. [dostęp 2013-03-25].
  12. ↑ Dinosaur-dooming asteroid struck Earth at ‘deadliest possible’ angle, Imperial News, Imperial College London [dostęp 2020-05-31] (ang.).
  13. ↑ Luis W. Alvarez, Walter Alvarez, Frank Asaro, Helen V. Michel. Extraterrestrial cause for the Cretaceous-Tertiary extinction. „Science”. 208 (4448), s. 1095–1108, 1980. DOI: 10.1126/science.208.4448.1095 (ang.). 
  14. ↑ Peter Schulte i inni. The Chicxulub asteroid impact and mass extinction at the Cretaceous-Paleogene boundary. „Science”. 327 (5970), s. 1214–1218, 2010. DOI: 10.1126/science.1177265 (ang.). 
  15. ↑ J. David Archibald i inni. Cretaceous extinctions: multiple causes. „Science”. 328 (5981), s. 973, 2010. DOI: 10.1126/science.328.5981.973-a (ang.). 

Media użyte na tej stronie

Steel pog.svg
Shiny LightSteelBlue button/marker widget. Used to mark the location of something such as a tourist attraction.
Chicxulub-animation.gif
Autor: Oryginalnym przesyłającym był David Fuchs z angielskiej Wikipedii, Licencja: CC BY 3.0
From source; an animation showing the en:Chicxulub Crater impact. Per request from Center (Maria Schuchardt), use must be accompanied with credit: University of Arizona, Space Imagery Center.
Chicxulub schematic section.png
Autor: Mikenorton, Licencja: CC BY-SA 4.0
Schematic cross-section over the Chicxulub impact structure. Modified after sections published by Jay Melosh (2001), Christeson et al. (2001), Figure 13, Kaskes et al. (2021) and de Graaf et al. (2021)
Yucatan chix crater.jpg
This shaded relief image of Mexico's Yucatán Peninsula shows a subtle, but unmistakable, indication of the Chicxulub impact crater. Most scientists now agree that this impact was the cause of the Cretaceous-Tertiary Extinction, the event 65 million years ago that marked the sudden extinction of the dinosaurs as well as the majority of life then on Earth.
Mexico location map.svg
Autor: NordNordWest, Licencja: CC BY 3.0
Location map of Mexico