Krawiec głowacz
| Lethrus apterus | |||
| (Laxmann, 1770) | |||
_apterus_(Laxmann%2c_1770)_Male_(27389391670).png) Samiec | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | Lethrinae | ||
| Rodzaj | Lethrus | ||
| Podrodzaj | Lethrus | ||
| Gatunek | Lethrus (Lethrus) apterus | ||
| Synonimy | |||
| |||
Krawiec głowacz[1] (Lethrus apterus) – gatunek chrząszcza z rodziny gnojarzowatych i podrodziny Lethrinae.
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1770 roku przez Erika Laxmanna jako Scarabaeus apterus[2].
Opis
Chrząszcz o ciele długości od 15 do 24 mm, umiarkowanie połyskującym, przy czym na spodzie połysk ma odcień niebieskawy. Głowa jest z przodu szersza niż z tyłu, o prostym szwie czołowym oraz zaokrąglonym i grubo punktowanym nadustku, zaopatrzona w całkowicie odgraniczone od zewnątrz występem policzka (canthus) oczy. Czułki mają kielichowatej formy buławki o członach dziesiątym i jedenastym zredukowanych i znacznie mniejszych od dziewiątego. Silnie wykształcone i wysunięte ku przodowi żuwaczki mają u samców brzuszne strony ze skierowanymi w dół wyrostkami, których przednie krawędzie wyposażone są w zaokrąglone zęby. Przedplecze jest szerokie, u samca o przednich kątach silnie, a u samicy słabiej wystających ku przodowi. Krótkie, w zarysie prawie trójkątne, w częściach wierzchołkowych silnie w dół opadające pokrywy mają pozbawioną rzędów i delikatnie pomarszczoną powierzchnię oraz szerokie i nieosiągające szwu epipleury. Odnóża przedniej pary mają uda z pólkami żółtego, jedwabistego owłosienia na stronie wewnętrznej[3].
Zachowanie i pożywienie
Żuk roślinożerny. Owady dorosłe są aktywne wiosną i latem[4]. Wiosną dobierają się w pary i oboje z rodziców wykazują troskę o potomstwo[5][6], przy czym podział ich obowiązków może się różnić u poszczególnych populacji[6]. Samica i samiec wspólnie wykopują gniazdo, złożone z głębokiego na około 140 cm korytarza głównego i kilku odchodzących od niego chodników bocznych, zakończonych komorami lęgowymi. Samiec wykorzystuje swe zmodyfikowane żuwaczki do oczyszczenia okolic wejścia i do obrony go przed intruzami[3][5][6]. Starsze opisy zachowania wskazują, że to samce zbierają liście i pąki kwiatowe, po czym przynoszą je samicom, które dopiero formują z nich kulki w komorach lęgowych[5]. Badania prowadzone na Węgrzech dowiodły jednak, że przynajmniej w tamtejszej populacji gromadzeniem materiału lęgowego również zajmują się samice[6]. Owady te aktywne są tylko przy słonecznej pogodzie, a pożywienia poszukują w odległości około metra od wejścia do norki, powracając doń po prostych liniach. Jest to możliwe dzięki wykorzystywaniu przez nie w orientacji przestrzennej polaryzacji światła słonecznego[7].
Chrząszcz ten bywa notowany jako szkodnik buraków i winorośli[4][3].
Występowanie, zagrożenie i ochrona
Owad palearktyczny, stepowy, zamieszkujący tereny równinne o ciepłym podłożu[4]. Jest gatunkiem bezskrzydłym o słabej sile dyspersyjnej[6]. W Europie stwierdzony został w południowo-wschodniej Polsce, wschodniej Austrii, na Słowacji, Węgrzech, Ukrainie, w Słowenii, Chorwacji, Serbii, Rumunii, Mołdawii, Bułgarii i południowej Rosji, przy czym liczny jest zwłaszcza na Podolu[2][3][4]. Dalej na wschód występuje w Turcji[6] i Azji Środkowej[3][4]. W Polsce gatunek ten znany jest tylko z Lubelszczyzny, w tym Roztocza Środkowego[8].
W 2002 umieszczony został na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce jako gatunek krytycznie zagrożony[9], a od 2004 jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[10][11][12][13]. Na Węgrzech coraz rzadszy i również prawnie chroniony[14]. Na Czerwoną listę gatunków zagrożonych w Czechach wpisany został jako regionalnie wymarły[15].
Głównymi zagrożeniami dla tego żuka są przekształcanie jego siedlisk w pola uprawne, lasy gospodarcze i winnice oraz urbanizacja[14].
Przypisy
- ↑ gatunek: Lethrus (Lethrus) apterus (E. Laxmann, 1770) — krawiec głowacz. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2019-02-06].
- ↑ a b Lethrus (Lethrus) apterus (Laxmann, 1770). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2019-02-06].
- ↑ a b c d e Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28a Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae laparosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1976, s. 11, 44-50.
- ↑ a b c d e B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska: Katalog Fauny Polski. Tom XXIII, zeszyt 9. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. Warszawa: 1983.
- ↑ a b c T.H. Clutton-Brock: The Evolution of Parental Care. New Jersey: Princeton University Press, 1991, s. 20.
- ↑ a b c d e f András Kosztolányi, Nikoletta Nagy, Tibor Kovács, Zoltán Barta. Predominant female care in the beetle Lethrus apterus with supposedly biparental care. „Entomological Science”. 18, s. 292–294, 2015. DOI: 10.1111/ens.12123.
- ↑ Gábor Horváth, Dezsö Varju: Polarized Light in Animal Vision: Polarization Patterns in Nature. Springer, 2004, s. 173.
- ↑ Przemysław Zięba, Jakub Zięba, Rafał Cieślak. Przypadek odnalezienia szczątków chrząszcza Lethrus apterus (Laxmann, 1770) (Scarabaeoidea: Geotrupidae) na terenie Roztocza Środkowego. „Acta Entomologica Silesiana”. 24 (1-2), s. 1-2, 2016.
- ↑ Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior: Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce. Suplement. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2002.
- ↑ Dz.U. 2004 nr 220 poz. 2237 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. [dostęp 2014-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-01)].
- ↑ Dz.U. 2011 nr 237 poz. 1419 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2015-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-09)].
- ↑ Dz.U. 2014 poz. 1348 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..
- ↑ a b Tibor Kovács, Ottó Merkl, Rita Rácz. Distribution of Lethrus apterus (Laxmann, 1770) in Hungary (Coleoptera: Geotrupidae). „Folia Historio-Naturalia Musei Matraensis”. 38, s. 67–73, 2014.
- ↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorpík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. Praga: 2005.
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: SERGEI BYKOVSKII, Licencja: CC BY-SA 4.0
Male Lethrus apterus closed the entrance to its burrow purse head, to prevent the invasion of foreign species inside, while the female burrows deep in preparing food for the larvae, which will appear later. It should be noted that this beetle is very strong and hardworking, because the soil in which the excavated hole is so strong that it is difficult to pick, even the knife.
Autor: Viktor Yepishin, Licencja: CC BY-SA 4.0
This is a photo of a natural heritage site in Ukraine, id: 32-229-5003
Autor: Udo Schmidt from Deutschland, Licencja: CC BY-SA 2.0
Family: Geotrupidae Size: 23,0 mm (15 to 24 mm) Origin: Pontic Pannonian, Europe, Russia Ecology: lives in sandy steppe areas, dig deep tunnels in the soil of untilled areas. At the end of the tunnel the female arranges side chambers in which she lays eggs. Then the beetle fill the chambers with young leaves, which serve as food for the larvae. Location: Russia Volgograd, Kamyshensky, Golubaja river valley, 150 m leg. E.Alexeer, 15.-19.IV.2000; det. U.Schmidt, 2015
Photo: U.Schmidt, 2016