Kresowa Brygada Kawalerii

Kresowa Brygada Kawalerii (Kres. BK) – wielka jednostka kawalerii Wojska Polskiego.

Historia

W 1924 roku II Brygada Jazdy przemianowana została na 2 Samodzielną Brygadę Kawalerii. Brygada podlegała bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr II. Dowództwo brygady stacjonowało w garnizonie Równe.

Pod koniec 1930 roku zdecydowano o przeniesieniu dowództwa 2 SBK do Brodów. Wobec tego, że w Brodach nie było odpowiedniego pomieszczenia dla dowództwa, zostało ono umieszczone tymczasowo w koszarach w Białokrynicy. Pertraktacje w związku z kupnem i rekonstrukcją budynku dla dowództwa brygady w Brodach toczyły się dłuższy czas i wskutek tego pobyt dowództwa w Białokrynicy przedłużał się prawie do dwóch lat^[1].

Z dniem 1 kwietnia 1937 roku 2 SBK została przemianowana na Kresową Brygadę Kawalerii. Z dotychczasowego składu brygady wyłączony został 2 dywizjon artylerii konnej i podporządkowany dowódcy Wołyńskiej Brygady Kawalerii, a w jego miejsce został włączony 13 dywizjon artylerii konnej w Kamionce Strumiłowej^[2]. W tym samym czasie w skład brygady został włączony 20 pułk ułanów, który stacjonował w Rzeszowie i był dotychczas podporządkowany dowódcy 10 Brygady Kawalerii^[3][4].

Dowództwo Kresowej BK oraz 22 puł, 6 psk i 13 dak stacjonowały na terenie Okręgu Korpusu Nr VI, natomiast 20 puł eksterytorialnie w Okręgu Korpusu Nr X, a 12 puł eksterytorialnie w Okręgu Korpusu Nr II.

W dniach 14–15 sierpnia 1939 roku 12 puł został zmobilizowany, po czym skierowany do Ponikwy by 23 sierpnia powrócić do Krzemieńca, załadować się i wyjechać do rejonu operacyjnego Armii „Łódź”. Pułk został wyładowany na stacji Nowa Brzeźnica, po czym został skierowany do rejonu Wola Blakowa – Lgota Wielka – Wola Wiewiecka. Po osiągnięciu nakazanego rejonu pułk został powiadomiony, że został podporządkowany dowódcy Wołyńskiej Brygady Kawalerii^[5].

Organizacja pokojowa brygady

Kresowa BK w 1938

• dowództwo Kresowej Brygady Kawalerii w Brodach
• 12 pułk Ułanów Podolskich w Krzemieńcu
• 20 pułk ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego w Rzeszowie (szwadron zapasowy w Kamionce Strumiłowej)
• 22 pułk Ułanów Podkarpackich w Brodach (szwadron zapasowy w Złoczowie)
• 6 pułk strzelców konnych im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego w Żółkwi
• 13 dywizjon artylerii konnej w Kamionce Strumiłowej
• 4 szwadron pionierów w Kamionce Strumiłowej (od 1939 roku w m. Bereźce nad Ikwą)
• 2 szwadron łączności w Brodach

Obsada personalna dowództwa

Dowódcy brygady

• płk kaw. Feliks Adam Dziewicki (V 1921 - 13 X 1926 → inspektor formacji konnych KOP^[6])
• płk dypl. / gen. bryg. Władysław Anders (13 X 1926 - IV 1937 → dowódca Now. BK)
• gen. bryg. Marian Przewłocki (13 V 1937 - 27 VIII 1939 → dowódca GOKaw. Nr 2)
• płk. kaw. Stefan Hanka-Kulesza (27 VIII - 4 IX 1939)
• płk dypl. kaw. Jerzy Grobicki (4 - 27 IX 1939)

Zastępca dowódcy brygady

• płk. kaw. Stefan Hanka-Kulesza (1937 - 27 VIII 1939 → dowódca Kres. BK)

Szefowie sztabu

• rtm. pd SG Bohdan Romuald Witwicki^[a] (1923)
• mjr SG Zygmunt I Borkowski (15 X 1923^[10] - 31 I 1925^[11] → adiutant przyboczny szefa SG)
• rtm. SG dr Marian Karol Feliks Maciejowski (6 VI^[12] - 30 IX 1925 → DOK I^[13])
• rtm. SG Witold Gierulewicz (1 X 1925 - 17 XI 1926 → p.o. szefa sztabu 1 DK)
• rtm. SG / mjr dypl. Jerzy Skrzydlewski (30 XI 1926 - 27 IV 1929 → DOK X)
• rtm. / mjr dypl. Jan Narzymski (23 VIII 1929^[14] - 23 X 1931 → wykładowca WSWoj.^[15])
• rtm. dypl. Eugeniusz II Chrzanowski (od 23 X 1931^[15])
• ppłk dypl. Antoni Gustaw Witkowski (1939)

Oficerowie sztabu

• rtm. Zenon Sierzycki - I oficer sztabu (od 31 X 1927^[16])
• rtm. Adolf Regulski - II oficer sztabu (od 31 X 1927^[17])
• rtm. dypl. Edward Boniecki (od 1 X 1933^[18])

Obsada personalna w 1939 roku

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku^[19][b]:

• dowódca brygady – gen. bryg. Marian Roman Przewłocki
• zastępca dowódcy – płk Stefan Hanka-Kulesza
• szef sztabu – ppłk dypl. Antoni Gustaw Witkowski
• I oficer sztabu – rtm. dypl. Maksymilian Tuski
• I oficer sztabu (dubler) – por. dypl. Jerzy Klimkowski
• II oficer sztabu – rtm. adm. (kaw.) Eugeniusz Skorupka
• dowódca łączności – kpt. łączn. Marcin Kowal
• oficer intendentury – mjr int. Adam Mostowski

Brygada w kampanii wrześniowej 1939 roku

Brygada walczyła w składzie Armii "Łódź"

Brygada pod dowództwem płk. Stefana Hanki-Kuleszy wchodziła w skład Armii „Łódź”. W pierwszych dniach września pozostawała w odwodzie Armii. Jeszcze przed wejściem do walk poniosła duże straty atakowana przez lotnictwo niemieckie.

Rankiem 3 września wyładowała się z transportu kolejowego pod Szadkiem i wzmocniła obronę 10 Dywizji Piechoty, tworząc Grupę Operacyjną „Sieradz” gen. bryg. Franciszka Dindorfa-Ankowicza. 4 września rozpoczęła działania wojenne, atakując niemiecką 24 Dywizję Piechoty gen. por. Friedricha Olbrichta na zachód od miasta Warta. Po pierwszym kontakcie z wrogiem wycofała się z niewiadomych przyczyn, odsłaniając północne skrzydło obrony Armii. W rezultacie dowództwo Brygady przejął płk dypl. Jerzy Grobicki. Następnego dnia broniła linii rzeki Warty, walcząc pod Sieradzem. W tym czasie do Brygady dołączył 1 pułk kawalerii KOP, który wcześniej walczył nad Wartą. Brygada oskrzydlona przez nieprzyjaciela odeszła do rejonu Szadka, a następnie nad rzekę Ner i do rejonu Chlebowa. 7 września Brygada zaczęła odchodzić znad Neru na pozycję pod Zgierzem do osłony 10. Dywizji Piechoty. Mając przed sobą Niemców, przedarła się śmiałym atakiem przez szosę Aleksandrów – Ozorków i wieczorem przeszła do lasów w rejonie Emilianowa. Następnie dołączyła do kolumn 10. Dywizji Piechoty, odchodzącej na Głowno. 8 września podczas odwrotu i ataków wroga jej pododdziały pogubiły się i Brygada poszła w rozsypkę. Resztki Brygady 10 września przeprawiły się przez Wisłę pod Otwockiem i za rzeką przeszły do obrony. Następnie weszły w skład Frontu Północnego gen. dyw. Stefana Dęba-Biernackiego i brały udział w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim, gdzie zostały rozbite i skapitulowały. Natomiast 1 pułk kawalerii KOP i 22 pułk ułanów weszły w skład Grupy Operacyjnej Kawalerii gen. bryg. Władysława Andersa, którą osłaniały od strony Wisły w czasie działań na Mińsk Mazowiecki. W czasie przebijania się na południe do granicy węgierskiej zostały rozbite wraz z pozostałymi oddziałami Grupy Operacyjnej Kawalerii 26 września w walkach pod Sądową Wisznią.

Obsada i skład brygady 1 września 1939

• Kwatera Główna Kresowej Brygady Kawalerii
• 20 pułk ułanów
• 22 pułk ułanów
• 6 pułk strzelców konnych
• 4 batalion strzelców – dowódca mjr Wincenty Mischke
• 13 dywizjon artylerii konnej
• 61 dywizjon pancerny
• bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa nr 93 – dowódca kpt. Zygmunt Tomasz Malinowski
• szwadron kolarzy nr 2 – dowódca por. kaw. Władysław Bober †IX 1939 w rej. Lublina^[21]
• szwadron pionierów nr 4
• szwadron łączności Nr 2 – dowódca por. Bolesław Zbigniew Kobielski
• samodzielny pluton karabinów maszynowych nr 2 – dowódca NN
• pluton konny żandarmerii nr 2 – dowódca por. rez. Czerwiński
• poczta polowa nr 145
• sąd polowy nr 42 – szef kpt. Piotr Sąsiadek
• drużyna parkowa uzbrojenia nr 641
• park intendentury nr 641
• 82 pluton sanitarny konny – dowódca por. lek. Stanisław Stefan Bajer
• kolumna taborowa kawalerii nr 41
• kolumna taborowa kawalerii nr 42
• kolumna taborowa kawalerii nr 43 – dowódca por. rez. Stefan Fiszer
• kolumna taborowa kawalerii nr 44
• kolumna taborowa kawalerii nr 45
• kolumna taborowa kawalerii nr 46
• warsztat taborowy nr 641

Pododdziały przydzielone:

• 1 pułk kawalerii KOP (dołączył do brygady 5 września) – dowódca ppłk Feliks Kopeć
• 42 samodzielna kompania czołgów rozpoznawczych – dowódca kpt. Maciej Grabowski

Obsada personalna Kwatery Głównej

Żołnierze Brygady (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[27]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
• Ułani Podolscy. Dzieje Pułku Ułanów Podolskich 1809-1947. Kazimierz Grocholski (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991. ISBN 83-04-03664-9.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie : krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 7, Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939 : organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. Warszawa : Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1975.
• Franciszek Skibiński: Ułańska młodość 1917-1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07705-3.
• Jan Wróblewski: Armia „Łódź” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny "W". Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3

Linki zewnętrzne

• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2022-05-14].