Kriolofozaur

Kriolofozaur

Cryolophosaurus
Hammer & Hickerson, 1994
Okres istnienia: pliensbach PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 192.9/184.2 192.9/184.2
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Infragromada	archozauromorfy
Nadrząd	dinozaury
Rząd	dinozaury gadziomiedniczne
Podrząd	teropody
(bez rangi)	neoteropody
Rodzaj	kriolofozaur
Gatunki
C. ellioti Hammer & Hickerson, 1994

Kriolofozaur (Cryolophosaurus) – rodzaj dużego teropoda należącego do grupy neoteropodów (Neotheropoda). Żył we wczesnej jurze na terenie dzisiejszej Antarktydy. Jest pierwszym nowym taksonem dinozaura odkrytym na tym kontynencie. Jego pozycja systematyczna jest niejasna – klasyfikowano go zarówno w grupie Tetanurae, jak i Dilophosauridae.

Morfologia

Rekonstrukcja głowy kriolofozaura

Cryolophosaurus jest jednym z największych znanych teropodów żyjących we wczesnej jurze – jego długość szacuje się na 6,5 m, a masę ciała na około 465 kg. Charakterystyczny grzebień, tworzony głównie przez kości łzowe i nosowe, był nachylony do czaszki pod kątem około 90°. U innych grzebieniastych teropodów, takich jak Dilophosaurus wetherilli i Monolophosaurus, grzebień biegnie wzdłuż czaszki, a nie jest położony prostopadle wobec niej^[1]. Funkcje tego grzebienia nie są pewne – mógł on być oznaką dymorfizmu płciowego lub dojrzałości, lecz żadnej z tych hipotez nie można na razie przetestować statystycznie^[2]. W zachowanym fragmencie lewej kości szczękowej zachowały się trzy zęby położone najbardziej z tyłu szczęki, podczas gdy fragment prawej obejmuje sześć zębów. Zęby były osadzone na przyśrodkowej stronie kości szczękowej^[1]. Cryolophosaurus wykazuje wiele cech zarówno zaawansowanych, obecnych u tetanurów, jak i bardziej prymitywnych, występujących u ceratozaurów^[3][1]. Kilka cech, takich jak m.in. obecność otworu u podstawy wyrostka nosowego kości przedszczękowej i grzebienia nosowo-łzowego, sugeruje pokrewieństwo kriolofozaura z grupą wczesnojurajskich teropodów obejmującą dilofozaura i drakowenatora^[1]. Cechy plezjomorficzne występują w szczególności w szkielecie pozaczaszkowym, zaś zaawansowane – w czaszce^[4].

Klasyfikacja

Rekonstrukcja Cryolophosaurus

Ustalenie pozycji filogenetycznej Cryolophosaurus elioti jest trudne ze względu na występującą u niego mozaikę cech zarówno prymitywnych, jak i zaawansowanych. Pewna jest jego przynależność do neoteropodów^[1]. Hammer i Hickerson nie przedstawili szczegółowej pozycji taksonu wewnątrz Theropoda, jednak spostrzegli jego podobieństwa do środkowo- i późnojurajskich dużych tetanurów^[3]. Niektóre analizy wsparły hipotezę o przynależności kriolofozaura do tetanurów^[5][6], jednak badania Smitha i współpracowników z 2007 roku sugerują, że Cryolophosaurus należy do kladu średniej wielkości wczesnojurajskich teropodów, obejmującego również Dilophosaurus wetherilli, Dracovenator regenti i „Dilophosaurus” sinensis. Według tej analizy jest on siostrzany wobec kladu Neoceratosauria + Tetanurae^[1][4]. Jeśli jednak prawdziwa okazałaby się teoria o przynależności Cryolophosaurus ellioti do Tetanurae, takson ten byłby jednym z najstarszych znanych przedstawicieli grupy^[1].

Historia odkryć

Cryolophosaurus ellioti został opisany w 1994 roku przez Williama Hammera i Williama Hickersona w oparciu o niemal kompletną czaszkę i fragmentaryczny szkielet pozaczaszkowy (FMNH PR1821). Był to pierwszy nowy takson dinozaura opisany z terenów Antarktydy. Podczas wykopalisk w latach 1990–91 odkryto także kości kończyn, miednicy oraz 30 kręgów. Skamieniałości wydobyto z datowanych na pliensbach osadów formacji Hanson na Górze Kirkpatricka w pobliżu Lodowca Beardmore’a w Górach Transantarktycznych. Nazwa Cryolophosaurus pochodzi od greckich słów κρυος („zamrożony”), λοφος („grzebień”) oraz σαυρος („jaszczur”), zaś epitet gatunkowy ellioti honoruje Davida Elliota, który odkrył holotyp^[3]. Podczas wyprawy w latach 2003–04 odkryto więcej skamieniałości^[4].

Paleoekologia

W dolnojurajskich osadach formacji Hanson na Antarktydzie oprócz szczątków kriolofozaura odkryto także zęby pożywiających się padliną teropodów, kość ramienną pterozaura, ząb trzonowy niewielkiego synapsyda z grupy Tritylodontidae oraz szczątki prozauropoda^[3], który otrzymał później nazwę Glacialisaurus^[7]. Obecność tej fauny sugeruje, że we wczesnej jurze na tym obszarze Gondwany panował łagodny klimat^[3].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Les Dino-identités (fr.)
• Transantarctic Vertebrate Paleontology Project. antarcticvp.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-27)]. (ang.)
• Fryxell Geology Museum. augustana.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-04-08)]. (ang.)