Kristjan Jaak Peterson

Kristjan Jaak Peterson
Ilustracja
Kristjan Jaak Peterson na akwatincie Franza Burcharda Dörbecka
Data i miejsce urodzenia14 marca 1801
Ryga
Data i miejsce śmierci4 sierpnia 1822
Ryga
Narodowośćestońska
Dziedzina sztukipoezja

Kristjan Jaak Peterson (ur. 2 marca?/ 14 marca 1801 w Rydze, zm. 23 lipca?/ 4 sierpnia 1822 tamże) – estoński poeta i językoznawca, uważany za twórcę literatury estońskiej i współczesnej estońskiej poezji. Jego karierę pisarską przerwała przedwczesna śmierć spowodowana gruźlicą. Rocznica jego urodzin jest świętowana w Estonii od 1996 roku jako Dzień Języka Ojczystego (est. Emakeelepäev).

Po ponownym otwarciu Uniwersytetu w Dorpacie, które nastąpiło w 1802 roku, Kristjan Jaak Peterson był pierwszym studentem otwarcie deklarującym narodowość estońską, swoim krótkim życiem przyczyniając się do estońskiego odrodzenia narodowego (est. Ärkamisaeg).

Był autorem dwóch tomików wierszy, które zostały wydane pośmiertnie, podobnie jak napisane przez niego trzy wiersze w języku niemieckim. Za życia autora ukazało się tłumaczenie na niemiecki Mythologia Fennica, słownika fińskich pojęć mitycznych.

Życiorys

Urodził się w 1801 roku jako trzeci syn Estena Jaaka (Johanna Jacoba) Petersona (ur. 1761 w Karuli) i Anny Elisabet z domu Michaiłowny (1777–1807), podobno polskiego pochodzenia[1]. W domu mówiono po niemiecku i estońsku, dodatkowo Kristjan nauczył się szwedzkiego, w związku z pracą ojca, który był służącym przy szwedzko-estońskiej podparafii (Beichkreis) przy kościele św. Jakuba w Rydze[2].

Peterson odebrał edukację w ryskiej Jakobs-Elementarschule, a następnie w trzyklasowej 2. Kreisschule (Navigationsschule). Poznał wtedy łacinę, język francuski i rosyjski. W toku dalszej edukacji w rządowym gimnazjum (Gouvernementsgymnasium) w Rydze samodzielnie zgłębiał języki azjatyckie, dawał korepetycje z greckiego i pracował nad własnym opracowaniem gramatyki języka szwedzkiego.

W 1818 roku ukończył pierwszy zbiór wierszy, podjął też pracę nad dziennikiem. Opublikował pierwsze prace lingwistyczne. W styczniu 1819 wstąpił na Wydział Teologiczny Uniwersytetu w Dorpacie[3], na którym studiował przez trzy semestry. Wybór studiów był prawdopodobnie podyktowany jego marzeniem zostania misjonarzem[4]. Uczęszczał na wykłady orientalisty Wilhelma Friedricha Hezela. Ukończył też w tym roku drugi zbiór poezji.

Jako student Peterson wyróżniał się ekstrawaganckim strojem, zachowaniem naśladował greckich cyników. Został ukarany dwudniowym karcerem za przebywanie w mieście w późnych godzinach nocnych i "nieprzyzwoite zachowanie". 15 maja 1820 przerwał studia – być może z powodów zdrowotnych, finansowych, a także z powodu odejścia Hezela z uczelni. Przez kolejne miesiące pracował jako nauczyciel prywatny w Rydze; nauczał hebrajskiego, rosyjskiego, łaciny, rosyjskiego, angielskiego, niemieckiego i matematyki. Kontynuował swoje studia lingwistyczne. W 1821 ukazało się jego niemieckie tłumaczenie Mythologia Fennica z języka szwedzkiego.

Na 21. urodziny jego przyjaciel Franz Burchard Dörbeck ofiarował mu akwatintowy portret artysty swojego autorstwa. Akwatinta – jedyny zachowany wizerunek Petersona – została znaleziona w 1913 roku w zbiorach J. C. Brotzego w bibliotece miejskiej w Rydze; nie wyjaśniono w jaki sposób się tam znalazła.

Peterson zmarł na gruźlicę 4 sierpnia 1822 roku w Rydze. Został pochowany na Cmentarzu św. Jakuba (St.-Jakobi-Kirchhof), jednak dokładne miejsce pochówku nie jest znane[2].

Upamiętnienie

Pomnik Petersona w Tartu

W 1983 roku odsłonięto w Tartu jego pomnik[2]. W 200. rocznicę jego urodzin wydano dzieła zebrane Petersona, w tym jego dziennik, w dwujęzycznym, estońsko-niemieckim wydawnictwie[5].

W 1975 roku ukazała się powieść Jaana Krossa Taevakivi, której jednym z bohaterów jest Peterson[6]. Powieść o Petersonie napisała też Maimu Berg[7].

Dzieła

W przekładzie na język polski ukazał się wiersz Petersona pt. Poeta, przetłumaczony przez Kazimierę Zawistowicz. Wiersz ten został opublikowany w tomie zatytułowanym Literatura Bursztynowego Wybrzeża, oprac. M. Warneńska i A. Galis, Warszawa 1962, s. 60.

Przypisy

  1. ↑ Katarzyna Wojnarowicz: Filologia - Estonia onLine: Na marginesie - Kristian Jaak Peterson. Estonia onLine. [dostęp 2010-08-29].
  2. ↑ a b c Kristian Jaak Petersoni eluloodaatumid. [dostęp 2010-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-12)].
  3. ↑ Hasselblatt, Arnold / Otto, Gustav: Album academicum der Kaiserlichen Universität Dorpat, Dorpat, 1889 s. 89 [1]
  4. ↑ Arne Merilai. Genius of Estonian Poetry - Kristian Jaak Peterson Estonian Literary Magazine
  5. ↑ Iaak: Kristian Jaak Peterson 200: aus Anlaß seines 200. Geburtstages. Tallinn: Eesti Keele Sihtasutus, 2001. ISBN 9985-9313-8-6.
  6. ↑ J. Kross. Taevakivi. Tallinn 1975; J. Kross: Kamienie z nieba (przełożyła Wiera Bieńkowska). Warszawa 1997
  7. ↑ Berg M: Kirjutajad. Seisab üksi mäe peal (1987)

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Kristjan Jaak Peterson.jpg
Brotze's Beschreibung:

ANMERKUNG ZU DEM GEGENÜBERSTEHENDEN LITOGRAPHISCHEN DRUCKE.

Der hier vorgestellte Jüngling hieß eigentlich Christian Jakob Petersohn, und war der Sohn des Kirchenknechts der Schwedischen und Ehstl. Gemeine bei der Kronskirche zu S. Jakob in Riga. Er schämte sich nicht ein Ehste zu seyn, sondren wählte sich sogar den Namen Jacob Ehstn. Jaak, der unter seinem Bilde steht, zum Lieblings Namen in welchem das J eben so lautet, wie im Teutschen Jacob. Er war 1801 d 2 Mart geb. studirte in Dorpat, und starb Anno 1822 d 23 Julij. Die Natur hatte ihn mit vortrefflichen Gaben ausgerüstet, wie in seiner Biographie in den Rig. Stadtblättern A 1822 p 297 sehr richtig gesagt ist. Auch hat er verschiedenes geschrieben. Sprachen waren sein Lieblings Studium. vid. ibidem p. 366 auch die Litterärischen Anzeigen von 1821 p 24