Krocień

Krocień
Ilustracja
Krocień przeczyszczający
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządmalpigiowce
Rodzinawilczomleczowate
Rodzajkrocień
Nazwa systematyczna
Croton Linnaeus
Sp. Pl. 1004. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

C. tiglium Linnaeus[3]

Croton setigerus
Croton gratissimus

Krocień, kroton[4] (Croton) – rodzaj roślin z rodziny wilczomleczowatych. Należy do niego około 700[5] do ok. 1,1[6]–1,3 tysiąca[7] gatunków. Rośliny te są rozprzestrzenione na wszystkich kontynentach strefy międzyzwrotnikowej (w tropikach jest najbardziej zróżnicowany[8], zwłaszcza w Ameryce Środkowej i Południowej[7]), najdalej na północ sięgając strefy umiarkowanej w Ameryce Północnej (po północną część Stanów Zjednoczonych), a na południu obejmując północną część Chile i Argentyny oraz południową Afrykę[6]. W USA rośnie 31 gatunków[8], w Chinach 23[7], w Australii 30, na Madagaskarze 150, a w pozostałej części Afryki – 50[5].

Liczne gatunki wykorzystywane są jako rośliny lecznicze, ale też niektóre gatunki są bardzo trujące dla człowieka[7]. Krocień przeczyszczający C. tiglium dostarcza oleju krotonowego, będącego jedną z najsilniejszych substancji o działaniu przeczyszczającym (stosowany jest głównie w weterynarii)[4]. Jego maksymalna dawka dla człowieka wynosi 0,5 g tj. jedną kroplę[9]. Olej ten działa także silnie drażniąco na skórę i zawiera kokarcynogeny – związki wzmacniające działanie substancji rakotwórczych[9]. Jako lek przeciwwrzodowy stosuje się Croton stellatopilosus. Niektóre gatunki stosowane są do wyrobu substancji owadobójczych (np. Croton texensis). Gatunki drzewiaste wykorzystywane są jako rośliny cieniodajne i źródło cenionego surowca drzewnego (np. Croton megalocarpus)[5]. Rośliny różnych siedlisk, często suchych[8]. Niektóre gatunki to reofity (rosnące w rzekach)[5].

Nazwa „kroton” jest myląca, ponieważ stosowana jest również w odniesieniu do trójskrzyna pstrego (kodieum pstrego) – rośliny z innego rodzaju, choć także z rodziny wilczomleczowatych[10].

Morfologia

Pokrój
Rośliny o bardzo zróżnicowanym wyglądzie – od zielnych (jednorocznych i bylin[7]), poprzez półkrzewy[7], krzewy po okazałe drzewa. Rośliny te zwykle pokryte są gwiazdkowatymi włoskami[5], czasem łuskowatymi[8]. Rośliny zawierają zwykle przejrzysty, czasem czerwieniejący sok mleczny[7] (czerwony, twardniejący po wyschnięciu i zwany „smoczą krwią” w przypadku Croton draco i Croton echinocarpus)[9].
Liście
Zimozielone, półzimozielone lub opadające w porze suchej, wyrastające na pędzie skrętolegle[8], rzadko naprzeciwległe lub niemal okółkowe[7]. Przylistki obecne lub nie. Liście zwykle ogonkowe, rzadziej siedzące. Blaszka liści pojedyncza, rzadko klapowana, całobrzega lub karbowana, ząbkowana lub piłkowana[8].
Kwiaty
Jednopłciowe lub obupłciowe (rośliny bywają jednopienne i dwupienne). Kwiaty wyrastają skupione w rozwijające się na szczytach pędu lub w kątach liści kwiatostany wiechowate, groniaste i kłosokształtne[8], zwykle ze szczytowo położonym kwiatem żeńskim i niżej rozwijającymi się w skupieniach kwiatami męskimi[7]. Kwiaty męskie zwykle z 5 wolnymi działkami i 5 mniejszymi od nich lub podobnej wielkości płatkami korony. Pręcików o wolnych nitkach jest 10 do 20. Kwiaty żeńskie mają także zwykle 5 działek, ale węższych niż w kwiatach męskich. Płatków też zwykle jest 5, ale są one zawsze zredukowane, czasem zupełnie. Zalążnia jest trójkomorowa, z pojedynczymi zalążkami w komorach, z trzema szyjkami słupka na końcu rozwidlonymi, czasem kilkukrotnie[7].
Owoce
Torebki rozpadające się na trzy, dwuklapowe części, czasem mięsiste i wówczas jagodopodobne lub przypominające pestkowce[7]. Nasiona różnego kształtu z osnówką[8].

Systematyka

Rodzaj Croton należy do plemienia Crotoneae, podrodziny Crotonoideae, rodziny wilczomleczowatych[11].

W wyniku analiz molekularnych wyodrębniono grupę kilkunastu gatunków jako osobny rodzaj Astraea Klotzsch, natomiast potwierdzono zagnieżdżenie w obrębie tego rodzaju dawniej opisywanych osobno rodzajów Crotonopsis Michaux, Eremocarpus Bentham, Julocroton Martius (obecnie stanowią sekcje w obrębie Croton)[8][5]. W obrębie rodzaju wyróżnia się 31 sekcji[5].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-26] (ang.).
  3. ↑ a b Croton. W: Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2020-01-26].
  4. ↑ a b Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 421. ISBN 83-214-1305-6.
  5. ↑ a b c d e f g David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 249. ISBN 978-1-107-11502-6.
  6. ↑ a b Croton L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-01-26].
  7. ↑ a b c d e f g h i j k Bingtao Li & Hans-Joachim (Hajo) Esser: Croton Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-26].
  8. ↑ a b c d e f g h i Benjamin W. van Ee, Paul E. Berry: Croton Linnaeus. W: Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-26].
  9. ↑ a b c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 409. ISBN 83-7079-778-4.
  10. ↑ Bogdan Zemanek: Kodieum pstre. W: Encyklopedia biologiczna T. 5. Zdzisława Otałęga (red. nacz.). Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 1998, s. 215.
  11. ↑ Genus: Croton L. (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2020-01-26].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Croton setigerus kz1.jpg
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Croton setigerus; on slope in oak woodland at Evans Rd, 1400 yd SW from Cedar Creek Campground in Kern County, California
Croton tiglium - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-197.jpg
Krotonölbaum. A blühender Zweig in natürl. Grösse; 1 u. 2 männliche Blüthe von vorn und hinten, vergrössert; 3 Längsschnitt durch den Blüthenboden der männlichen Blüthe, desgl.; 4 Staubgefässe, desgl.; 5 Pollen, desgl.; 6 weibliche Blüthe, desgl.; 7 u. 8 Fruchtknoten im Längs- und Querschnitt, desgl.; 9 Fruchtkapsel, natürl. Grösse; 10 aufspringende Kapsel, desgl.; 11 Same, desgl.; 12 derselbe im Längsschnitt, vergrössert; 13 Sternhaare, desgl.
Croton gratissimus01.jpg
Autor: Paul venter, Licencja: CC BY-SA 3.0
Croton gratissimus flower buds at Hamerkop near Sparkling Waters, Magaliesberg, South Africa