Krokosz barwierski

Krokosz barwierski
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządastrowce
Rodzinaastrowate
PodrodzinaCarduoideae
Rodzajkrokosz
Gatunekkrokosz barwierski
Nazwa systematyczna
Carthamus tinctorius L.
Sp.Pl.830, 1753
Okrywy otulające nasiona po przekwitnieniu

Krokosz barwierski (Carthamus tinctorius L.) – gatunek rośliny jednorocznej z rodziny astrowatych. Pochodzi z Bliskiego Wschodu i Indii.

Morfologia

Łodyga
Podłużnie bruzdowana, błyszcząca, białożółta, osiągająca do 1,3 m wysokości.
Korzeń
Cienki, wrzecionowaty.
Liście
Lancetowate, kolczastoząbkowane na brzegu i kolczasto zakończone, miękkie.
Kwiaty[3]
Zebrane w okazałe główkowate kwiatostany. Pomarańczowożółte lub czerwonawopomarańczowe, obupłciowe kwiaty rurkowate, promieniste, oddzielone od osadnika kwiatostanowego. Każdy kwiat posiada długą, nitkowatą rurkę długości około 1 cm, podzieloną na 5 równych, wąskich, lancetowatych łatek o długości ok. 5 mm. Z otworu rurki wystaje pusty walec utworzony przez zrośnięte żółte pylniki, w którym znajduje się nitkowato wykształcona szyjka słupka, zgrubiała blisko szczytu.
Owoc
Niełupka[4].

Zastosowanie

Gatunek uprawiany już w starożytności jako roślina farbierska i oleista. W starożytnym Egipcie używana do wyrobu tłustej szminki[5]. W średniowiecznej kuchni europejskiej prawdopodobnie był używany jako barwnik spożywczy, zastępujący droższy szafran[6].

W Europie rozwój plantacji nastąpił w XVII wieku. Roślina uchodziła, obok indygowca, za źródło najlepszego barwnika roślinnego – zawartej w płatkach korony kwiatów kartaminy, zwanej też hiszpańską czerwienią. Kwiaty stosowano także jako lek pobudzający, przeczyszczający i wykrztuśny. Owoce pozbawione łupin zawierają nieco ponad 50% oleju kartamusowego używanego do celów spożywczych oraz do wyrobu mydeł, pokostu i laku[4].

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski[3]: Kwiat krokosza (Carthami flos) – wysuszony kwiat o zawartości minimum 1,0% flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd. W pseudomedycynie ekstrakt wykorzystywany jest do pobudzenia wzrostu włosów, mimo braku potwierdzonej skuteczności[7] u ludzi, a udowodnionym negatywnym wpływie na płodność zarówno kobiet jak i mężczyzn[7]. W doświadczeniu na myszach potwierdzono zdolność ekstraktu etanolowego do stymulowania wzrostu włosów[8]. Ekstrakt alkoholowy wykazuje silne działanie hamujące na aktywność 5α-reduktazy u myszy, enzymu odpowiedzialnego za metabolizm steroidów. Tłumaczy to poprawę wyglądu włosów oraz zwiększenie ilości mieszków włosowych gryzoni[9].

Wartość odżywcza
Olej krokoszowy
(100 g)
Wartość energetyczna3700 kJ (884 kcal)
Białka0 g
Węglowodany0 g
Tłuszcze100 g
Woda0 g
Dane liczbowe na podstawie: [10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[11]

Nazewnictwo

Rodzajowa nazwa naukowa Carthamus pochodzi od zastosowania kwiatów tego gatunku w barwierstwie, prawdopodobnie od arabskiego karkhum, qurtum, korthom = farbowanie, barwienie. To samo znaczy w języku hebrajskim słowo kartami[12].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ a b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
  4. ↑ a b Rośliny użytkowe. T. Gorczyński (red.). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1961.
  5. ↑ Bohumír Hlava: Rośliny kosmetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 62. ISBN 83-09-00765-5.
  6. ↑ Maguelonne Toussaint-Samat: Historia naturalna i moralna jedzenia. Warszawa: WAB, 2002, s. 466–467. ISBN 83-88221-32-9.
  7. ↑ a b Elahe Delshad i inni, Medical uses of Carthamus tinctorius L. (Safflower): a comprehensive review from Traditional Medicine to Modern Medicine, „Electronic Physician”, 10 (4), 2018, s. 6672–6681, DOI: 10.19082/6672, ISSN 2008-5842, PMID: 29881530, PMCID: PMC5984022 [dostęp 2018-07-10].
  8. ↑ Junlatat J, Sripanidkulchai B. Hair growth-promoting effect of Carthamus tinctorius floret extract. „Phytother Res”. 28 (7), s. 1030–1036, lipiec 2014. DOI: 10.1002/ptr.5100. PMID: 24338940 (ang.). 
  9. ↑ Kumar N, Rungseevijitprapa W, Narkkhong NA, Suttajit M, Chaiyasut C. 5α-reductase inhibition and hair growth promotion of some Thai plants traditionally used for hair treatment. „J Ethnopharmacol”. 139 (3), s. 765–771, luty 2012. DOI: 10.1016/j.jep.2011.12.010. PMID: 22178180 (ang.). 
  10. ↑ Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 293. ISBN 978-83-200-5311-1.
  11. ↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.)
  12. ↑ Marian Rejewski: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: KiW, 1996. ISBN 83-05-12868-7.

Media użyte na tej stronie