Krosno Odrzańskie

Krosno Odrzańskie

— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Krosno Odrzańskie – most na Odrze
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	krośnieński
Gmina	Krosno Odrzańskie
Prawa miejskie	przed 1238
Burmistrz	Marek Cebula
Powierzchnia	8,15[1] km²
Wysokość	38–85 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	11 238[2] 1378,9 os./km²
Strefa numeracyjna	68
Kod pocztowy	66-600 do 66-603
Tablice rejestracyjne	FKR
Położenie na mapie gminy Krosno Odrzańskie Krosno Odrzańskie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Krosno Odrzańskie
Położenie na mapie województwa lubuskiego Krosno Odrzańskie
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego Krosno Odrzańskie
52°03′10″N 15°06′47″E/52,052778 15,113056
TERC (TERYT)	0802064
SIMC	0988460
Urząd miejski ul. Parkowa 1 66-600 Krosno Odrzańskie
Strona internetowa
BIP

Krosno Odrzańskie (niem. Crossen an der Oder) – polskie miasto powiatowe w województwie lubuskim, w Dolinie Środkowej Odry, nad Odrą u ujścia Bobru. Znajdują się tu siedziby Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej oraz garnizon. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Krosno Odrzańskie.

W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do województwa zielonogórskiego.

Krosno Odrzańskie leży na historycznym Dolnym Śląsku^[3][4], w ramach którego należało do księstwa głogowskiego^[5]. Uzyskało lokację miejską przed 1238 rokiem^[6].

Toponimia

Pierwsza wzmianka o mieście pojawia się w Kronice Thietmara, która to kronika spisana została w latach 1012-1018^[7]. Nazwa miasta, wbrew niektórym teoriom, nie pochodzi od krosna tkackiego – urządzenia do tkania z przędzy tkanin, jak przypuszczał niemiecki językoznawca Heinrich Adamy. W dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienił on nazwę miejscowości w dokumencie z 1105 roku Crosno podając jej znaczenie Stadt der Weber – „miasto tkaczy”^[8]. Nowsze opracowania wykluczają tę teorię^[9]. Tymczasem nazwa odnosi się do polskiej nazwy, której źródłosłów powstał prawdopodobnie z dwóch elementów: od słowa krost – nierówność, jak i chrost – gąszcz. Odzwierciedleniem tego jest zarówno topografia, jak również szata roślinna^[10].

W kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Crosna^[11][12].

Obecną nazwę zatwierdzono 19 maja 1946^[13].

Historia

Krosno Odrzańskie plan miasta z 1721, orientacja południowa

Krosno Odrzańskie ok. 1904

Na podstawie mapy starożytnego kartografa Klaudiusza Ptolemeusza specjaliści z departamentu Geodezji i Geoinformacji Technicznego Uniwersytetu Berlińskiego^[14] ustalili, że Krosno Odrzańskie mogło być stolicą (Lugidunum) starożytnego Związku Lugijskiego, a przynajmniej leżało na jego terenie.

Pierwsze wzmianki pisemne o mieście w 1005 r. w kronice biskupa Thietmara z Merseburga, miejsce walk Bolesława Chrobrego z Henrykiem II w roku 1005 i 1015 – bitwa pod Krosnem Odrzańskim. Przed 1226 r. pierwsza inicjatywa lokacyjna na prawie niemieckim Henryka Brodatego^[15]. Do 1482 r. w granicach księstwa głogowskiego, później we władaniu Brandenburgii. Miasto mocno zniszczone w czasie wojny trzydziestoletniej i III wojny śląskiej.

W XVII wieku w mieście przebywali członkowie rodu Wittelsbachów, m.in. Luiza Julianna Orańska, Elżbieta Charlotta Wittelsbach (zmarła w Krośnie), Elisabeth Simmern van Pallandt (która w latach 1646–1649 prowadziła stąd korespondencję z Kartezjuszem^[16]).

Ludność polskojęzyczna utrzymała się w okolicach miejscowości jednak dość długo, skoro Hieronymus Megiser, który był autorem wielojęzycznego słownika opracowanego w roku 1603, podał w nim także informacje o polskiej gwarze ówczesnych mieszkańców okolic Krosna Odrzańskiego.

Rozwój miasta w XIX wieku: powstanie zakładów przemysłowych, budowa stacji kolejowej i linii kolejowych: w 1870 r. z Gubina do Czerwieńska, dzięki czemu uzyskano połączenie z linią do Poznania przez Zbąszynek, oraz z linią do Legnicy przez Zieloną Górę. W 1913 r. poprowadzono linię kolejową do Lubska (obecnie częściowo rozebrana).

W czasie I wojny światowej na obrzeżach miasta był duży obóz jeniecki.

Wojska niemieckie zostały wyparte z miasta 15 lutego 1945 roku przez oddziały 3 armii gwardii I Frontu Ukraińskiego (zginęło 313 żołnierzy radzieckich)^[17]. Podczas walk duże zniszczenia (60–70% zabudowy). Po zakończeniu wojny, jeszcze do końca lat czterdziestych często stosowano nazwę Krosno nad Odrą, mimo, formalnego wprowadzenia nazwy Krosno Odrzańskie.

Na południe od miasta rozpoczyna się łańcuch średniowiecznych, legendarnych budowli ziemnych, o historycznym, prawdopodobnym znaczeniu graniczno-obronnym – tzw. Wały Śląskie, określane również jako Wały Chrobrego, ciągnące się od Krosna w kierunku południowo-wschodnim, aż po mokradła w okolicy wsi Wierzbowa w Borach Dolnośląskich (zachował się tam, w relatywnie dobrym stanie 7,5 kilometrowy ich fragment). Ta łańcuchowa budowla jest uznawana za najdłuższy zabytek archeologiczny w Europie środkowej, i jednocześnie jest ona także obiektem o bardzo enigmatycznej przeszłości (pomimo wielu prób, dotychczas nie udało się ustalić miarodajnych opinii i faktów w tym zakresie i ich ewentualnej roli w bitwie pod Krosnem Odrzańskim)^[18].

Kalendarium od 1005 do 1482

Krosno Odrzańskie – widok ze skarpy na zabudowania zamku piastowskiego

Krosno Odrzańskie – mury obronne (XIV w.)

• 1005 – pierwsza pisemna wzmianka o mieście
• 1015 – bitwa pod Krosnem Odrzańskim
• 1138 – po śmierci Bolesława Krzywoustego Krosno weszło w skład dzielnicy śląskiej
• przed 1238 – domniemana data pierwszej lokacji^[15]
• 1238 – na zamku w Krośnie zmarł książę Henryk I Brodaty
• 1241 – pod Legnicą zginął Henryk II Pobożny, podział księstwa między jego synów
• XIII – XV wiek – przynależność miasta do księstwa głogowskiego
• 1293 – kasztelanem został rycerz Bogusz Wezenborg^[19]
• 1317 – z rąk margrabiów brandenburskich Krosno otrzymało pełne prawo magdeburskie^[20]
• XIII wiek – w grodzie powstaje pierwsza mennica^[21]
• 1476 – zmarł ostatni książę głogowski Henryk XI
• 1476 – 1482 – Wojna o sukcesję głogowską
• 1477 – oblężenie miasta przez księcia Jana II Szalonego
• 1478 – krośnianie wzięli udział w wyprawie po stronie Brandenburczyków, pokonani pod Leśniowem Wielkim
• 1482 – układ w Kamieńcu Ząbkowickim, miasto przeszło pod władanie Brandenburgii

Kalendarium od 1483 do 2021

Ty42 107 na stacji Krosno Odrzanskie (Parowozem przez Wielkopolskę – 2013 r.)

• XVI wiek – w mieście zwyciężył protestantyzm
• 1618–1648 – wojna trzydziestoletnia, miasto było zajmowane na przemian przez Szwedów i wojska cesarskie, miasto uczynione twierdzą
• 1699 – w Krośnie wyszły drukiem „Bajki Ezopowe” Krzysztofa Niemirycza, poety, arianina wówczas mieszkającego w Czarnowie.
• 1701 – Krosno w Królestwie Prus
• 1756–1763 – wojna siedmioletnia, po bitwie pod Kijami
• 23 czerwca 1759 – miasto zajęli i obrabowali Rosjanie
• 1806 – miasto zajęli oddziały francuskie
• 1814 – przez miasto przeszedł pochód ze zwłokami księcia Józefa Poniatowskiego, mieszczanie oddali księciu hołd
• XIX wiek – początki przemysłu
• 1870 – powstała pierwsza linia kolejowa
• 1871 – Krosno w granicach Cesarstwa Niemiec
• 1897 – w mieście wprowadzone zostało oświetlenie gazowe /gazownia zlokalizowana była przy dzisiejszym Kromecie/
• 1905 – oddanie do użytku mostu na Odrze /wyprodukowany w zielonogórskiej fabryce Beuchulta/
• 1914 – w czasie I wojny światowej na obrzeżach miasta /majątek Kamień/ powstał obóz jeniecki
• 1919 – w obozie przebywali jeńcy-powstańcy wielkopolscy
• 20 lutego 1945 – miasto zajęły oddziały radzieckie, które dokonały zniszczenia miasta w 60–70%
• maj 1945 – miasto przejęła administracja polska
• od 1945 – do miasta przybyli m.in. przymusowo wysiedleni Polacy z Kresów Wschodnich, głównie z Wileńszczyzny
• 2005 – miasto obchodziło symboliczne tysiąclecie istnienia grodu, które związane było z pierwszą pisemną wzmianką
• 2021 - św. Jadwiga Śląska decyzją Stolicy Apostolskiej została ogłoszona patronką Krosna Odrzańskiego^[22]

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Krosna Odrzańskiego w 2014 roku^[23].

Budynek poczty cesarskiej (XIX w.)

Zamek

Zabytki

Fara Maryjna

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[24]:

• miasto
• kościół filialny pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła, neogotycki z 1887 roku, projekt Ferdinanda Martiusa poprawiony przez Karla Friedricha Schinkla
• kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki parafialny pod wezwaniem św. Jadwigi Śląskiej z XVIII w., XV wieku, w latach 1708–1729, XIX wieku
• budynek poklasztorny, ul. Szkolna 4, z XVIII wieku, z połowy XIX wieku
• zamek piastowski częściowo w ruinie, zbudowany prawdopodobnie w początkach XIII wieku przez Henryka I Brodatego, miejsce jego śmierci w 1238 r., miejsce schronienia jego żony Jadwigi i synowej Anny podczas najazdu tatarskiego w 1241 r. Przebudowany w XIV-XIX wieku. Od XVI w. siedziba wdów po elektorach brandenburskich, później koszary; niszczony licznymi wojnami, spalony w 1945 r. Obecnie siedziba placówki kulturalnej - Centrum Artystyczno - Kulturalnego Zamek. W odbudowanej części bramnej znajduje się muzeum regionalne i punkt informacji turystycznej.
• przyziemie spichrza zamkowego, z lat 1642–1650
• mury obronne – miejskie, fragment z XIV wieku, z prostokątną czatownią
• domy, ul. Chrobrego 2, 14, 17, 25, z połowy XIX wieku
• domy, ul. Pocztowa 9, 26, 28, z połowy XIX wieku
• dom, ul. Prusa 12, z XVIII/XIX wieku
• dom, ul. Rybaki 2, z XVIII-XIX wieku
• domy, ul. Mnichów 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21, 25, 27, 29 i 31, 33, z XVIII/XIX wieku
• dom, ul. Wąska 11, z XVIII/XIX wieku
• dom, pl. Wolności 5, z połowy XIX wieku
• dom, ul. Zamkowa 14, z połowy XIX wieku
• dom, pl. Żeromskiego 10, z XVIII/XIX wieku.

Komunikacja

Przez miasto przebiega Droga krajowa nr 29. Droga ta wytyczona jest przez jedyny w Krośnie Odrzańskim most nad Odrą, przebiega też przez ścisłe centrum miasta, będąc najważniejszą arterią komunikacyjną miasta.

Edukacja

• Zespół Szkolno - Przedszkolny nr 1 im. Marii Skłodowskiej - Curie. Mieści się przy ul. Bohaterów Wojska Polskiego. Placówka działa od 1948 r.
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jana Kilińskiego. Mieści się przy ul. Stanisława Moniuszki. Placówka działa od 1957 r.
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Ignacego Łukasiewicza. Mieści się przy ul. Kazimierza Pułaskiego 3. Placówka działa od 1962 r. /Szkoła Tysiącecia/
• Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Fryderyka Chopina. Mieści się przy ul. Piastów 10 i. Placówka działa od 1974 r.
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Władysława Broniewskiego. Mieści się przy ul. Szkolnej 1. Placówka działa od 1945 r.
• Zespół Szkół Specjalnych. Mieści się przy ul. Poznańska 88. Placówka działa od 1990 r. /wcześniej klasy specjalne funkcjonowały przy SP nr 1/

Sport

Panorama stadionu Ośrodka Sportu i Rekreacji w Krośnie Odrzańskim.

Od 1945 roku w Krośnie Odrzańskim funkcjonuje Miejski Klub Sportowy „Tęcza” Krosno Odrzańskie, którego sekcja piłkarska została założona w 1946 roku i występuje w IV lidze lubuskiej. Zespół swoje domowe mecze rozgrywa na Stadionie Ośrodka Sportu i Rekreacji w Krośnie Odrzańskim. Barwy klubu - tęczowe. Ponadto w Krośnie Odrzańskim funkcjonuje klub szachowo - brydżowy pn. Krośnieńskie Stowarzyszenie Gier Umysłowych oraz odrębny, powstały w 2009 r. Siatkarski Klub Sportowy Tęcza Krosno Odrzańskie.

W roku 2013 powstała w Krośnie Odrzańskim akademia piłkarska – Football Academy. Szkółka trenowała dzieci od 4 do 12 lat. W 2017 r. zawiesiła działalność.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół pw. św. Andrzeja

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Jadwigi Śląskiej
  • parafia wojskowa św. Marcina
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Krosno Odrzańskie-Południe
  • zbór Krosno Odrzańskie-Północ (Sala Królestwa ul. Pocztowa 21)^[25]
• Kościół Nowoapostolski:
  • kościół przy ul. WOP 2

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie^[26]

• Schwarzheide
• Karcag
• Bremervörde

Miasta współpracujące^[27]

• Moldava nad Bodvou
• Atri

Zobacz też

Nadodrzański Oddział Straży Granicznej

• Krosno
• Krosno Odrzańskie – turystyczna strona miasta
• Nadodrzański Oddział Straży Granicznej
• 52 Pułk Piechoty im. von Alvenslebena (6 Brandenburski)
• Synagoga w Krośnie Odrzańskim
• Cmentarz żydowski w Krośnie Odrzańskim

Przypisy

Bibliografia

• O Krośnie Odrzańskim.... W: Urząd Miasta w Krośnie Odrzańskim [on-line]. [dostęp 2010-05-26].
• Beata Halicka, Krosno Odrzańskie / Crossen an der Oder 1005–2005. Wspólne dziedzictwo kultury / Das gemeinsame Kulturerbe. Wydawnictwo Instytutowe, Skórzyn 2005.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• Turystyczna strona miasta odreagujwkrosnie.pl
• Krosno, niem. Crossen (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 709 .