Krotoscy herbu Leszczyc

Krotoscy należeli do bardzo starego rodu Leszczyców.

Krotoscy herbu Leszczyc – polska rodzina szlachecka wywodząca się z Wielkopolski, której nazwisko wzięło się od nazwy miasta Krotoszyn będącego ich główną siedzibą rodową.

Żyjący na przełomie XIV i XV wieku Wierzbięta posiadał liczne dobra na południu Wielkopolski skupione wokół wsi Krotoszyn, dla której uzyskał przywilej lokacyjny od króla Władysława Jagiełły. Od tego momentu kolejni członkowie rodziny dziedziczyli na nowo lokowanym mieście Krotoszyn oraz starej wsi o tej samej nazwie, lecz odtąd nazywanej Starym Krotoszynem. Przez kolejne dekady Krotoscy pomnażali majątek wykupując kolejne dobra ziemskie oraz wchodząc w przemyślane związki małżeńskie, a także pełnili szereg funkcji publicznych przynoszących duże korzyści. Rodzina była u szczytu swej krótkiej, lecz błyskotliwej kariery za życia Jana Krotoskiego, wojewody inowrocławskiego, którego ojciec – Andrzej Krotoski, kasztelan inowrocławski i kowalski posiadał bardzo rozległe dobra ziemskie zarówno w Wielkopolsce, jak i na Kujawach powiększone przez samego Jana podczas jego publicznej kariery, a obejmujące liczne wsie, folwarki, lasy, młyny oraz miasta: Łobżenicę (wykupioną od Łobżeńskich jeszcze pod koniec XV wieku), Barcin i Pakość.

Historia rodziny kończy się wraz ze śmiercią syna wojewody – Andrzeja Krotoskiego, kasztelana kaliskiego, mającego z Dorotą Uchańską jedną córkę Urszulę, wydaną za Mikołaja Sieniawskiego. Śmierć kasztelana spowodowała rozdrobnienie majątku pomiędzy spadkobierców (dobra krotoszyńskie odziedziczyli Rozdrażewscy, barcińskie Sieniawscy, a łobżenickie Kostkowie).

Kalwinizm

Krotoscy byli wyznania kalwińskiego, co widać po małżeństwach z przedstawicielkami innych innowierczych rodów (Zborowskich, Latalskich). Jak opisano w księgach metrykalnych klasztoru bernardynów w Górce koło Łobżenicy Andrzej Krotoski wymienił się dobrami ziemskimi z Zofią z Łobżeńskich Słupską kupując od niej m.in. połowę Łobżenicy już około 1470 roku[1] sprzedając jej swoje wsie: Żórawia, Kowalewo i Roszwakino w powiecie kcyńskim za 2000 zł w 1522 roku[2].

Syn Andrzeja – Jan Krotoski przyjął wierzenia ojca co było o tyle łatwiejsze, że Andrzej ożenił syna najpierw z Anną Potulicką, z którą miał tylko jedną córkę (wydaną potem za Marcina Herburta z Felsztyna), a potem z Anną Latalską, córką gorliwego kalwina, wojewody inowrocławskiego i poznańskiego Janusza Latalskiego. Wspomniane już dokumenty bernardyńskie z Łobżenicy wspominają również o tym, że po śmierci drugiej żony Jana, ożenił się on po raz trzeci, lecz i tym razem z kalwinką – Urszulą z Ostroroga, która szczególnie dała się we znaki miejscowej ludności katolickiej, spaliła kościół na Górce, a kiedy jej mąż (wojewoda Jan Krotoski) zmarł w 1621 roku i został pochowany w łobżenickiej farze, zatrzymała dla siebie schedę swoich dzieci i dopiero syn Andrzej po dojściu do lat sprawczych odebrał matce swoją własność przypadłą mu po ojcu, a sam pojął za żonę katoliczkę ze znanej w Rzeczypospolitej rodziny – Dorotę, córkę Pawła Uchańskiego, wojewody bełskiego i stryjeczną wnuczkę Jakuba Uchańskiego, prymasa Polski i Litwy[3].

Genealogia

  • 1. Wierzbięta z Krotoszyna
  • 1.1. Mikołaj Krotoski z Niewiesza, chorąży sieradzki × Zofia[4]
  • 1.1.1. Jan Krotoski, kantor gnieźnieński, kanonik poznański
  • 1.1.2. Marcin Krotoski × Anna[5], córka Jana Rozdrażewskiego
  • 1.1.2.1. Andrzej Krotoski[6], kasztelan inowrocławski[7] i kowalski ×
  • 1.1.2.1.1. Jan Krotoski[8], kasztelan inowrocławski i rogoziński, wojewoda inowrocławski × Anna Potulicka; × Anna[9], córka Janusza Latalskiego; × Urszula, córka Jakuba Ostroroga
  • 1.1.2.1.1.1. Jan Krotoski[10] (syn Latalskiej) × Katarzyna[11], córka Mikołaja Zaremby
  • 1.1.2.1.1.2. Urszula Krotoska (córka Latalskiej) × Rostworowski
  • 1.1.2.1.1.3. Katarzyna Krotoska (córka Potulickiej)[12] × Marcin Herburt z Fulsztyna, starosta barski; × Jan Hlebowicz, wojewoda trocki, podskarbi W.X.L.
  • 1.1.2.1.1.3.1. Zofia Herburt × Jan Kostka[13]
  • 1.1.2.1.1.3.2. Mikołaj Hlebowicz, wojewoda smoleński × ks. Anna Korecka
  • 1.1.2.1.1.4. Jakub Krotoski (syn Ostrorożanki)
  • 1.1.2.1.1.5. Andrzej Krotoski[14][15] (syn Ostrorożanki), kasztelan kaliski × Dorota, córka Pawła Uchańskiego, wojewody bełskiego
  • 1.1.2.1.1.5.1. Urszula Krotoska[16] × Mikołaj Sieniawski, podczaszy koronny
  • 1.1.2.2. Mikołaj Krotoski
  • 1.1.3. Wojciech Krotoski
  • 1.2. Wojciech z Pakości, dziedzic Krotoszyna
  • 1.3. Jan Niewieski, dziedzic m.in. Niewierza (pisanego w średniowieczu jako Nyewyesz) i Krotoszyna

Przypisy

  1. ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Teki; Metrykalia > Katolickie > Część 6. Księgi metrykalne klasztoru bernardynów w Górce koło Łobżenicy.
  2. ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Teki; Księgi grodzkie poznańskie, rok 1522, s. 438.
  3. ↑ Warto przytoczyć w tym miejscu cały wpis profesora W. Dworzaczka odnoszący się do opisywanych w rozdziale wydarzeń: (Górka k. Łobżenicy – bernardyni) Andrzej Krotoski, kalwin (!!), dostał poł. Łobżenicy od pani Zofii Łobżeńskiej wdowy 1468 w zamian za inne dobra. Potem nabył poł. Luchowa od p. Macieja Smoguleckiego, drugą poł. miasta Łobżenicy i Luchowa 1470, gdzie rozgościwszy się kalwinizmem zaraził Łobżenicę. Ten Jędrzej Krotoski, potem kasztelan inowrocławski, syna Jana ożenił z Potulicką i dobra łobżenickie synowi rezygnował. Ona wkrótce zmarła bezpotomnie, a Jan niedługo potem ożenił się z kalwinką Latalską, ta para kalwińska niszczyła wiarę katolicką, Farę odebrała i kościół Św. Anny, wygnawszy oo. Augustianów. Farę trzymali do 1621. Mieli syna Jana i córkę Urszulę zamężną Rostworowską. Po śmierci Latalskiej, zostawszy wojewodą, ożenił się 3-o v. z Urszulą z Ostroroga kalwinką. Z niej dwóch synów. Sam umarł i leży w Farze. Wdowa rządziła się, póki synowie nie dorośli, a gdy dorośli wyprawiła ich do cudzych krajów, a Łobżenicę trzymała arendą od syna Andrzeja. Kościół w Górce spaliła. Po jej śmierci syn Andrzej dobra swe odebrał i był wrogiem wiary. W obronie miejsca św. wystąpił Krzysztof Kościelecki, klan inowrocł., strosta nakielski z Głupczyna 1595 r. Andrzej Krotoski potem przestał szkodzić Górce. Ożenił się z Dorotą Uchańską, wojewodzianką, bełską, katoliczką, która bywała w kościele w Luchowie. Spłodziwszy córkę, on + 1621, a Krzysztof Kościelecki + 1626. Potem protegował miejsce Zygmunt Raczyński, sędzia nakielski, wyniósł się z Krainy pod Bydgoszcz i tam +, wdowa żyła do r. 1695 r.
  4. ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Teki; Księgi grodzkie poznańskie, rok 1471, s. 115v.; Mikołaj Krotoski, dziedzic w Niewieszu, zapisuje posag 500 grzywien swej żonie Zofii na 1/2 miasta Krotoszyn i wsiach Stary Krotoszyn oraz Targoszyce w powiecie pyzdrskim.
  5. ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Teki; Księgi ziemskie poznańskie, rok 1495, s. 78v.; Marcin Krotoski na połowie miasta Krotoszyn oraz innych dobrach ziemskich oprawia swą żonę Annę, córkę Jana Rozdrażewskiego w kwocie 900 zł.
  6. ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Teki; Księgi grodzkie nakielskie, rok 1548, s. 131.; Dokument opisujący cesję Andrzeja Krotoskiego, kasztelana inowrocławskiego na rzecz syna Jana Krotoskiego, kasztelana rogozińskiego, której przedmiotem był cały szereg dóbr ziemskich położonych w powiatach: nakielskim, gnieźnieńskim, kcyńskim, inowrocławskim i bydgoskim, w tym miasta: Łobżenica, Barcin oraz część Pakości.
  7. ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Teki; Księgi grodzkie nakielskie, rok 1537, s. 65v.; Andrzej Krotoski, kasztelan inowrocławski, dziedzic miasta Łobżenica zapisuje 2000 zł Annie z Potulickich, żonie swego syna Jana jako posag i tytułem wiana.
  8. ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Teki; Księgi grodzkie gnieźnieńskie, rok 1549, s. 343.; Jan Krotoski, kasztelan rogoziński, obejmuje w posiadanie dobra ziemskie: Barczyno, Radłogoszcz, Pieksyno, Jankowo, Mikołajkowo i Krotoszyn w powiecie inowrocławskim scedowane mu w poprzednim roku w grodzie nakielskim przez ojca Andrzeja Krotoskiego, kasztelana inowrocławskiego z ojczystej miłości.
  9. ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Teki; Księgi grodzkie poznańskie, rok 1555, s. 257v.; Dokument, w którym występują jako małżonkowie Jan Krotoski, kasztelan inowrocławski i Anna, córka Janusza Latalskiego, wojewody poznańskiego.
  10. ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Teki; Księgi grodzkie kcyńskie, rok 1577, s. 168v.; Jan Krotoski, syn Jana, wojewody inowrocławskiego, a brat rodzony Jakuba i Andrzeja Krotoskich kwituje z 200 zł Joachima Rynarzewskiego.
  11. ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Teki; Księgi grodzkie kaliskie, rok 1581, s. 222.; Jan Krotoski, syn Jana, wojewody inowrocławskiego, zapisuje posag swej żonie Katarzynie Zarembiance, córce Mikołaja, dziedzica Tuliszkowa na dobrach w powiatach gnieźnieńskim, kcyńskim i inowrocławskim, w tym na 1/2 miasta Pakość z przyległościami, w sumie 15000 zł.
  12. ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Teki; Księgi grodzkie poznańskie, rok 1646, s. 604.; Bracia Kostkowie obejmują w drodze spadku rozległe dobra ziemskie spadłe na nich po przodkach Herburtach i Krotoskich oraz sprzedają je Zygmuntowi Grudzińskiemu, wojewodzie kaliskiemu za 60000 zł.
  13. ↑ Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa, 2010, ISBN 978-83-89976-40-6.
  14. ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Teki; Księgi grodzkie nakielskie, rok 1599, s. 183v.; Andrzej Krotoski, wojewodzic inowrocławski, oprawia posag swojej żonie Dorocie, córce hr. Pawła Uchańskiego, wojewody bełskiego z Anny z Fulsztyna Herburtówny w kwocie 12000 zł.
  15. ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Teki; Księgi grodzkie nakielskie, rok 1610, s. 622v.; Dokument spadkowy, w którym rodzina Broniewskich kwituje Andrzeja z Krotoszyna, syna Jana, wojewody inowrocławskiego z Urszuli z Ostroroga(!).
  16. ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Teki; Księgi grodzkie poznańskie, rok 1642, s. 546.; Kontrakt dzierżawy dóbr z miastem Barcinem pomiędzy małżonkami Mikołajem Sieniawskim i Urszulą z Krotoskich, a Sebastianem Neczem na 3 lata.

Media użyte na tej stronie

Herb Leszczyc.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 3.0