Krużganek

Krużganki – Zamek na Wawelu
Krużganek w Pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim

Krużganek (łac. claustrum, niem. Kreuzgang), staropolskie obejście[1] – długi korytarz (ganek), okalający przeważnie wewnętrzny dziedziniec na jednej lub kilku kondygnacjach[2]. Pełnił funkcję komunikacyjną łącząc umieszczone wzdłuż niego pomieszczenia[3]. Na ogół przykryty sklepieniem (krzyżowym)[3] lub stropem, na zewnątrz otwarty najczęściej arkadami filarowymi lub kolumnowymi[4][5].

Budową i funkcją przypomina podcień, jednakże różni się od niego tym, że jest dostawiony do lica muru, podczas gdy podcień nie wystaje poza lico fasady[6]. W średniowieczu wykorzystywany w klasztorach i zamkach[4]. Krużganki klasztorne otaczały w kondygnacji parterowej wirydarz[7]. W gotyku miały ostrołukowe arkady, często zdobione maswerkami[5]. Z tego okresu zachowały się krużganki np. na zamku w Lidzbarku Warmińskim, (krużganki na zamku w Malborku są rekonstrukcją z XIX wieku).

W renesansie krużganki wprowadzono do architektury pałacowej[5]. W pałacach i dworach budowano krużganki wielokondygnacyjne, jako ważny element architektonicznego składnika kompozycji budowli[3]. Otaczały one wewnętrzne dziedzińce pałacowe. Często w kondygnacji parterowej występowały krużganki filarowe lub kolumnowe w porządku toskańskim, w górnych kondygnacjach w porządku jońskim lub korynckim[5]. Z tego okresu pochodzą krużganki na dziedzińcu zamku na Wawelu, w Baranowie Sandomierskim, w Brzegu, Pieskowej Skale, Żywcu, Suchej Beskidzkiej i Nawojowie Łużyckim.

W okresie baroku stopniowo zastępowano krużganki innymi systemami ciągów komunikacyjnych jak korytarz, galeria[5]. W architekturze tego okresu budowano m.in. czworoboczne ciągi sklepionych krużganków wokół kościoła, w pewnej odległości od niego, z kwadratowymi kaplicami w narożach[8]. Przykładem takiej budowli są krużganki w Świętej Lipce[8]. Stosowano je również w kamienicach mieszczańskich[3], np. w Kamienicy Królewskiej we Lwowie i Kamienicy Zbaraskich w Krakowie.

Krużganki gotyckie

  • Tyniec – klasztor

  • Święty Krzyż – klasztor

  • Lidzbark Warmiński – zamek

  • Malbork – Zamek Wysoki

  • Kraków – Collegium Maius

  • Klasztor Uniwersytetu w Bergamo

Krużganki renesansowe

  • Sucha Beskidzka

  • Niepołomice

  • Baranów Sandomierski

  • Żywiec

  • (c) Deutsche Fotothek‎, CC BY-SA 3.0 de

    Pałac Zbaraskich w Krakowie

  • Lwów – Kamienica Królewska

  • Brzeg

  • Pieskowa Skała

  • Płakowice

  • Kraków – Kamienica Dziekańska

  • Kraków – Collegium Iuridicum

Przypisy

  1. ↑ Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik terminów plastycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974.
  2. ↑ Słownik języka polskiego (red. Mieczysław Szymczak), T. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1978.
  3. ↑ a b c d Witold Szolginia: Architektura i budownictwo. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1982.
  4. ↑ a b Nowa encyklopedia PWN. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, ​ISBN 83-01-11966-7​.
  5. ↑ a b c d e Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
  6. ↑ Sztuka świata. T. 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ​ISBN 978-83-213-4726-4​.
  7. ↑ Sztuka świata. T. 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ​ISBN 978-83-213-4726-4​.
  8. ↑ a b Sztuka świata. T. 16. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2010, ​ISBN 978-83-213-4572-7​.

Bibliografia

  • Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 83, 84. ISBN 83-85001-89-1.

Media użyte na tej stronie

Niepolomice zamek 04.jpg
Autor: Andrzej Otrębski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Niepołomice - Zamek Królewski
Cloister of the University of Bergamo. Italy.jpg
Autor: Ввласенко, Licencja: CC BY-SA 3.0
Piazza della cittadella, Bergamo. Italy
The 16th century Renaissance inner courtyard of Wawel Castle (9156659609).jpg
Autor: Jorge Láscar from Australia, Licencja: CC BY 2.0
The Gothic Wawel Castle in Kraków in Poland was built at the behest of Casimir III the Great, who reigned from 1333 to 1370, and consists of a number of structures situated around the central courtyard. In the 14th century it was rebuilt by Jogaila and Jadwiga of Poland. Their reign saw the addition of the tower called the Hen's Foot (Kurza Stopka) and the Danish Tower. The Jadwiga and Jogaila Chamber, in which the sword Szczerbiec, was used in coronation ceremonies, is exhibited today and is another remnant of this period. Other structures were developed on the hill during that time as well, in order to serve as quarters for the numerous clergy, royal clerks and craftsmen. Defensive walls and towers such as Jordanka, Lubranka, Sandomierska, Tęczyńska, Szlachecka, Złodziejska and Panieńska were erected in the same period [Wikipedia.org]
2016 Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim 07.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY 3.0
Kamieniec Ząbkowicki, zamek, 2 poł. XIX
Malopolska Krakow ul Kanonicza 021 kamienica Dziekańska 03 A-559.JPG
Autor: Januszk57, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Małopolska. Kraków. Ul. Kanonicza 21. Kamienica Dziekańska, dziedziniec.
Plakowice-02.jpg
Autor: Skarabeusz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Zamek w Płakowicach - dziedziniec
Tyniec - Klasztor - Krużganek 2.jpg
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC BY-SA 2.5
Krużganek klasztoru w Tyńcu.
Sułoszowa, zamek 21.JPG
Autor: Polar123, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ta fotografia przedstawia zabytek wpisany do rejestru zabytków pod numerem ID
Kraków, Collegium Juridicum 02.JPG
Autor: Polar123, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ta fotografia przedstawia zabytek wpisany do rejestru zabytków pod numerem ID
Lidzbark Warminski zamek dziedziniec.jpg
Autor: Andrzej Otrębski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Lidzbark Warmiński - dziedziniec zamku biskupów warmińskich
Fotothek df ps 0004071 Höfe ^ Innenhöfe.jpg
(c) Deutsche Fotothek‎, CC BY-SA 3.0 de
Original image description from the Deutsche Fotothek
Krakow. Innenhof des Zbarski Palastes
Sucha Beskidzka Castle (2).jpg
Autor: Rafał M. Socha (Azymut), Licencja: CC BY-SA 4.0
Zamek w Suchej Beskidzkiej
Baranów Sandomierski - castle 02.JPG
Autor: myself (User:Piotrus), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Baranowie Sandomierskim - drzwi i freski na krużgankach pałacu.