Kruszwica

Kruszwica

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Kolegiata śś. Piotra i Pawła
Herb Flaga
Dewiza: Legendarna Stolica Polski
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	inowrocławski
Gmina	Kruszwica
Data założenia	VI wiek
Prawa miejskie	1422
Burmistrz	Dariusz Witczak
Powierzchnia	6,64 km²
Wysokość	75–84[1] m n.p.m.
Populacja (31.12.2020) • liczba ludności • gęstość	8709[2] 1311,6 os./km²
Strefa numeracyjna	52
Kod pocztowy	88-150
Tablice rejestracyjne	CIN
Położenie na mapie gminy Kruszwica Kruszwica
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kruszwica
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Kruszwica
Położenie na mapie powiatu inowrocławskiego Kruszwica
52°40′27″N 18°19′35″E/52,674167 18,326389
TERC (TERYT)	0407064
SIMC	0929380
Urząd miejski ul. Nadgoplańska 4 88-150 Kruszwica
Strona internetowa
BIP

Kruszwica – miasto w Polsce, w województwie kujawsko-pomorskim, położone na Kujawach, w powiecie inowrocławskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kruszwica. Miasto należy do Związku Miast Polskich.

Miasto położone jest na Pojezierzu Gnieźnieńskim, na północnym brzegu jeziora Gopło, w miejscu wypływania z niego rzeki Noteci. Miasto królewskie położone w II połowie XVI wieku w powiecie kruszwickim województwa brzeskokujawskiego, należało do starostwa kruszwickiego^[3]. W czasach zaborów miasto nosiło nazwę niem. Kruschwitz^[4]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bydgoskiego.

Według danych GUS z 31 grudnia 2020 r. Kruszwica liczyła 8709 mieszkańców^[2].

W 2012 roku obchodziło jubileusz 590-lecia nadania praw miejskich.

Kruszwica jest ważnym ośrodkiem gospodarczym, handlowym i kulturalnym regionu. Znajdują się tu zakłady przemysłu spożywczego. Ogromną rolę w życiu miasta odgrywa turystyka, związana z początkami polskiej państwowości.

Położenie

Kruszwica jest położona w południowej części województwa kujawsko-pomorskiego w powiecie inowrocławskim nad jeziorem Gopło. Gmina Kruszwica graniczy z 8 gminami. Miasto zamieszkuje około 9 tys. mieszkańców na powierzchni 6,64 km² i leży w niewielkich odległościach do ważnych ośrodków regionu, na ważnym szlaku komunikacyjnym. Rzeźba terenu jest płaska. Kruszwicę otaczają czarnoziemy czyli gleby wysokiej klasy.

Historia

Stała ekspozycja w Mysiej Wieży – przedstawia wczesną historię miasta

Legendy mówią o Popielu, którego zjadły myszy, ubogim Piaście Kołodzieju (protoplaście dynastii Piastów), a także o państwie królowej Goplany.

Ze źródeł historycznych pochodzą poniższe informacje. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z neolitu – ok. 3900–1800 p.n.e., na ok. 500 rok p.n.e. datuje się gród na Ostrowie Rzępowskim (obecnie Półwysep Rzępowski). Osadnictwo na tym terenie było podyktowane żyznością gleb, bogactwami naturalnymi i dogodnym położeniem geograficznym. Rozwojowi Kruszwicy sprzyjało położenie na „szlaku bursztynowym” i na szlaku z Wielkopolski na Ruś. Szlak wodny prowadzący od Warty, poprzez jezioro Gopło do Wisły był dodatkowym atutem Kruszwicy. Kruszwica w tym czasie była niewielką osadą o charakterze otwartym. Najprawdopodobniej głównym grodem plemienia Goplan była silnie broniona osada w Mietlicy, położona ok. 20 km w kierunku południowym od Kruszwicy. W IX wieku plemię Goplan zostało włączone do państwa Polan. Dlatego w X i XI wieku Kruszwica stała się znaczącym ośrodkiem miejskim z grodem na wyspie, gdzie rezydowali polscy królowie i książęta. Bujny rozkwit zachwiało spalenie miasta przez księcia Władysława Hermana w 1096, kiedy to gród uwikłany był w konflikt, udzielając schronienia zbuntowanemu Zbigniewowi. Jednak w XII i do połowy XIII wieku nastąpił ponowny rozwój miasta i wzrost liczby mieszkańców. Od końca XII wieku gród był siedzibą kasztelanii kruszwickiej. W tym okresie zbudowano romańską kolegiatę św. Piotra i Pawła oraz kościół grodowy św. Wita. W XII wieku powstały także kolejne kościoły: szpitalny pod wezwaniem św. Gotarda i miejski św. Klemensa. W tym też czasie Kruszwica była najprawdopodobniej siedzibą biskupa kujawskiego. Biskupstwo to ustanowiono ok. roku 1123–1124 podczas legacji Idziego z Tuskulum. Pierwszym biskupem noszącym przydomek „kruszwicki” był pochodzący z Niemiec Swidgier. Czasy Bolesława Krzywoustego i Bolesława Kędzierzawego były pomyślne dla Kruszwicy, jednak od roku 1271 następuje upadek. W tym roku Bolesław Pobożny spalił miasto.

Most zwodzony prowadzący do zamku

• w XIV następowało podnoszenie się grodu z ruin
• 1332–1337 gród pozostawał we władaniu Krzyżaków
• w latach 1350–1355 z rozkazu Kazimierza Wielkiego wzniesiono zamek (z „Mysią Wieżą”) – siedzibę kasztelani i starostwa
• w XIV w. stała się siedzibą sądów: ziemskiego i grodzkiego^[5]
• w 1422 roku Władysław Jagiełło nadał Kruszwicy magdeburskie prawa miejskie^[6], poprzednia lokacja na zachodnim brzegu Gopła dokonana prawdopodobnie w 1303 przez księcia kujawskiego i łęczyckiego nie powiodła się
• potop szwedzki – zniszczenie miasta, spalenie zamku
• 5 sierpnia 1772 – włączenie do zaboru pruskiego w wyniku I rozbioru Polski
• 3 stycznia 1919 – wyzwolenie Kruszwicy w powstaniu wielkopolskim.

W wyniku I rozbioru polski w 1772 r. Kruszwica włączona została do zaboru pruskiego. Przez cały okres panowania pruskiego piastowski gród był dla Polaków symbolem patriotyzmu i polskości. Miasto systematycznie, lecz powoli rozwijało się. Koniec XIX w. był dla Kruszwicy zdecydowanie korzystny, gdyż oddano do żeglugi uregulowaną Noteć, która połączyła Kruszwicę z Kanałem Bydgoskim. W mieście wybudowano także cukrownię. Okres międzywojenny to dalszy rozwój miasta, w szczególności poczyniono duże inwestycje w sektorze rolno-spożywczym. Tendencja została zachowana i w latach 1952–1956 wybudowano zakłady przemysłu tłuszczowego oraz Wytwórnia Win i Przetworów Owocowo-Warzywnych^[7], które w 1976 roku otrzymały największą w Polsce olejarnię (90 000 ton oleju rocznie)^[8].

W czerwcu 1960 r. odbyły się w Kruszwicy uroczystości, które inaugurowały ogólnokrajowe obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego.

Zabytki

Romańska Kolegiata św. Piotra i Pawła

Ruiny zamku z pozostałą Mysią Wieżą

Kamienice na rynku w Kruszwicy

• Ruiny późnogotyckiego zamku z pozostałą Mysią Wieżą, basztą o wysokości 32 m, z której rozpościera się widok na miasto i jezioro Gopło^[9];
• Kolegiata św. Piotra i Pawła z 1120–1140 w stylu romańskim, później wielokrotnie przebudowywana, między innymi w latach 1856–1859, pierwotny kształt romański nadano jej w latach 1954–1956 w trakcie prac konserwatorskich pod kierunkiem prof. Jana Zachwatowicza;
• Stare Miasto – wraz z rynkiem i zabytkowymi kamienicami;
• kościół kopułowy św. Teresy od Dzieciątka Jezus z 1922 w Rynku według projektu Stefana Cybichowskiego;
• zabudowania cukrowni z XIX wieku;
• grodzisko wczesnośredniowieczne na południowym końcu Półwyspu Rzępowskiego.
• Stary budynek przystani Klubu Wioślarskiego „Gopło”, który w 2011 roku obchodził swoje 100-lecie.

W 2020 przeprowadzono prace restauracyjne zabytkowego pałacyku przy Mysiej Wieży, który kosztem ponad 3 mln zł adaptowano na siedzibę Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia. Budynek został osuszony, poddany termomodernizacji, ponadto zyskał nowy dach i podłogi, uzupełniono też tynki i wylicowano ściany. Projekt zakłada również dobudowanie nowej części o charakterze edukacyjnym, w której znajdą się ekspozycja przyrodniczo-historyczna, sale wykładowa i multimedialna. Przewidywane jest też miejsce na taras widokowy^[10].

Kruszwica na litografii Napoleona Ordy (1880)^[11]

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Kruszwicy w 2014 roku^[12].

Według danych GUS z 30.06.2015 roku miasto miało 9035 mieszkańców^[13].

Części miasta

Osiedle Zagople

Osiedla kruszwickie:

• Osiedle Robotnicze
• Osiedle Tysiąclecia
• Osiedle Zagople
• Stare Miasto
• Śródmieście
• Kobylniki
• Łagiewniki
• Grodztwo Południowe
• Grodztwo Wschodnie
• Bródzki
• Tryszczyń

Architektura w Kruszwicy jest bardzo zróżnicowana. Są tu budowle średniowieczne i zabytki z późniejszego okresu. Dodatkowo znajdują się tu osiedla bloków mieszkalnych.

1.01.2021 r. powiększono obszar miasta, w wyniku czego wieś Łagiewniki oraz Osady Tryszczyńskie, Szosa Radziejowska i Szosa Tryszczyńska, będące wcześniej częściami wsi Grodztwo, stały się częściami miasta^[14].

Gospodarka

Zakłady Tłuszczowe w Kruszwicy

Cukrownia Kruszwica

Kruszwica jest ośrodkiem przemysłowo-rolniczym z dobrze rozwiniętym przemysłem spożywczym. Położenie miasta w czystym rejonie o dobrze rozwiniętym rolnictwie spowodowało znaczny rozwój przemysłu spożywczego opartego o miejscowe rolnictwo. Ogółem zarejestrowanych jest ponad 1095 podmiotów gospodarczych. W mieście do większych zakładów należą:

• Zakłady Tłuszczowe Kruszwica S.A.
• Polskie Zakłady Zbożowe Kruszwica
• Cukrownia Kruszwica
• Eres S.A.
• Bebo S.A.

W części miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rybackie Kruszwica^[15].

Miasto posiada rozwiniętą infrastrukturę komunalną, jest zgazyfikowane, zelektryfikowane, istnieją wodociągi, oczyszczalnia ścieków. W mieście istnieje rozwinięty handel, usługi, znajdują się sklepy, hurtownie, warsztaty, biura. Istnieją dwie placówki poczty, komenda policji, hotele, restauracje, apteki, stacje benzynowe, stacje obsługi samochodów, kafejki, puby, kluby, pizzerie, bary. W Kruszwicy jest ulokowanych wiele marketów. Znajdują się tu dwa sklepy sieci Delikatesy Centrum, Biedronka oraz market Lidl, do tego wiele innych średnich i mniejszych sklepów. Miasto jest zapleczem usługowo-handlowym dla całej gminy Kruszwica oraz okolicznych gmin.

Transport

Kruszwica jest położona na ważnych szlakach komunikacyjnych. Linia kolejowa nr 231 jest eksploatowana tylko na odcinku Inowrocław Rąbinek – Kruszwica. W mieście od lat 90. XX wieku nie zatrzymują się pociągi pasażerskie (z wyjątkiem kursów turystycznych).

Przez miasto przebiegają następujące drogi:

• 62 – droga krajowa nr 62 Strzelno – Kruszwica – Włocławek – Płock – Wyszków – Drohiczyn – Siemiatycze
• 412 – droga wojewódzka nr 412 Kruszwica – Tupadły

Przez Kruszwicę lub w jej najbliższym sąsiedztwie przebiegają następujące linie kolejowe:

• Linia 231 231 Inowrocław Rąbinek – Mogilno
• Linia 131 131 Chorzów Batory – Tczew

Z miasta można dojechać bezpośrednim autobusem do Inowrocławia, Bydgoszczy, Torunia, Warszawy, Gdyni, Zakopanego i wielu innych dużych miast w całym kraju. Wiele z połączeń zapewnia kruszwicki przewoźnik: „Nadgoplańska Komunikacja Autobusowa”.

Bezpieczeństwo

Komisariat Policji oraz OSP Kruszwica

Instytucje dbające o porządek publiczny i bezpieczeństwo w mieście:

• Komisariat Policji w Kruszwicy
• Straż Ochrony Kolei (funkcjonariusze dojeżdżają)
• Straż Parku Krajobrazowego w Kruszwicy
• Służba Leśna Nadleśnictwa Miradz
• Jednostka Operacyjno-Techniczna nr1 Straży Pożarnej w Kruszwicy
• Jednostka Operacyjno-Techniczna nr2 Straży Pożarnej ZSP ZT „Kruszwica”
• Jednostka Operacyjno-Techniczna nr3 Straży Pożarnej ZSP Cukrownia „KRUSZWICA”
• Stacja Pogotowia Ratunkowego w Kruszwicy
• Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe w Kruszwicy

Kruszwicka Straż Pożarna odnotowała w 2011 roku 379 wyjazdów alarmowych^[16][17].

Edukacja

Szkoła Podstawowa nr 2 im. Tysiąclecia Państwa Polskiego

Kruszwica jest centrum edukacyjnym dla okolicznych miejscowości. W mieście istnieją cztery zespoły szkół.

Zespół Szkół Samorządowych nr 1 w Kruszwicy (ZSS nr 1)

• Przedszkole Samorządowe nr 1 "Nad Gopłem" w Kruszwicy

• Gimnazjum nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Kruszwicy (do końca roku szkolnego 2018/2019, likwidacja wskutek reformy edukacji)

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Jana Kasprowicza w Kruszwicy

Zespół Szkół Ogólnokształcących w Kruszwicy

• Przedszkole Samorządowe nr 3 w Kruszwicy

• Gimnazjum nr 2 im. PCK w Kruszwicy (do końca roku szkolnego 2018/2019, likwidacja wskutek reformy edukacji)

• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Tysiąclecia Państwa Polskiego w Kruszwicy

• Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego w Kruszwicy

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Kazimierza Wielkiego w Kruszwicy

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Kobylnikach (województwo kujawsko-pomorskie)

Kultura

Kruszwica jest centrum kulturalnym dla okolicznych miejscowości. W mieście istnieje kilka placówek kulturalnych, które wypełniają ofertę kulturalną miasta.

1. Centrum Kultury i Sportu „Ziemowit” – Przedmiotem działania CKiS jest zaspokojenie potrzeb kulturalnych społeczeństwa poprzez tworzenie i upowszechnienie różnych dziedzin kultury. Zadaniem Centrum jest tworzenie warunków dla rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego, a także edukacja kulturalna i wychowanie przez sztukę. Inną równie ważną funkcją jest organizacja wystaw, konkursów, koncertów, przeglądów i festiwali oraz imprez kulturalnych. Działają tutaj: zespoły muzyczne, taneczne, folklorystyczne oraz sekcja wokalna, teatralna, plastyczna, rękodzielnictwa artystycznego i nauki gry na gitarze. CKiS posiada również bazę noclegową i sportową (boiska piłkarskie, korty). CKiS co roku zajmuje się organizacją takich imprez jak Dni Kruszwicy czy Majówka z CKiS.

2. Galeria Ewy Lewańskiej – mieści się w budynku Przedszkola Samorządowego nr 3 im. Ewy Lewańskiej przy ul. Niepodległości. Zbiór liczy 47 obrazów. W przedszkolu znajduje się także salonik, wraz z meblami i bibelotami z okresu życia malarki. W roku 2000 stworzono ścieżkę edukacyjną „Ewa Lewańska – kruszwicka malarka”, której celem jest przybliżenie społeczeństwu postaci artystki.

3. Nadgoplański Zespół Folklorystyczny.

4. Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna im. Stanisława Przybyszewskiego, wraz z filiami m.in. Filia „Zagople” w Kruszwicy, bierze udział w programie „Ikonka”, który ma za zadanie udostępnianie zasobów biblioteki w formie elektronicznej.

W Kruszwicy od kilku lat organizowane są również dwie duże wydarzenia: Kujawskie Nowalijki i Kujawskie Misterium Męki Pańskiej.

Baza noclegowa

© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0

Pałac pełniący rolę luksusowego hotelu

Kruszwica jest miastem, które dużą szansę na rozwój widzi w turystyce. W mieście istnieje Centrum Kultury i Sportu „Ziemowit” z miejscami noclegowymi, z zadbanym stadionem oraz kortami tenisowymi, Hotel „Magdalenka” usytuowany nad samym Jeziorem Gopło, a w dzielnicy Kobylniki znajduje się pałac wybudowany w stylu francuskim pełniący funkcje hotelu. W Kruszwicy znajdują się też domki letniskowe i pola namiotowe.

Turystyka

Statek wycieczkowy Rusałka

Widok na Gopło z Mysiej Wieży

Miasto jest dobrze przygotowane do przyjęcia turystów, których z roku na rok przybywa coraz więcej, w tym coraz liczniejszą grupę stanowią cudzoziemcy. Miasto posiada rozwiniętą sieć gastronomiczną w tym 4 pizzerie, 3 bary, 3 restauracje i wiele innych. W Kruszwicy czekają na turystów także rejsy statkiem po jeziorze, wypożyczalnie jachtów, kajaków oraz rowerów wodnych, stadnina koni i przejażdżki bryczką po okolicy, plaże i kąpieliska, tarasy widokowe na jezioro i inne atrakcje.

W Kruszwicy co roku organizowane są regaty wioślarskie o puchar Europy i Polski, a także kilku mniejszych kategorii.

Media

Działa tu kilka internetowych serwisów informacyjnych o charakterze prasowym. Należy do nich założona w grudniu 2014 roku MojaKruszwica.pl^[18] oraz serwis informacyjny Kurier Kruszwicki^[19]. Jedynym obecnie wydawanym pismem lokalnym jest Panorama Kruszwicka. Miesięcznik samorządowy istnieje od 1992 roku^[20]. Najnowszym portalem jest iKruszwica.pl^[21] działająca od 2018 roku. A do najstarszego portalu o historii i współczesności miasta Kruszwica należy serwis twojakruszwica.tk (data założenia 2009), który istnieje do dnia dzisiejszego pod nowym adresem kruszwica.net.

Sport

(c) Kawka z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Jezioro Gopło

W Kruszwicy znajduje się kilka klubów reprezentujących różne dyscypliny sportowe. Są to:

• Klub Piłkarski „Gopło”
• Klub Wioślarski Gopło Kruszwica
• Klub UKS Basket 2010 Kruszwica
• Piast Kruszwica – tenis stołowy,
• Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół Nadgoplański”
• Liga Obrony Kraju – sekcje:
  • Strzelectwo – Kobylniki
  • Modelarstwo Kartonowe – Kobylniki
  • Klub Żeglarski „Popiel”
• Zrzeszenie Ludowe Zespoły Sportowe w Kruszwicy obejmuje kilka sekcji, m.in.:
  • LIUKS Kruszwica – sekcja LA
  • LZS Zjednoczeni Szarlej, LZS Fregata Polanowice, LZS Kujawiak Sukowy – piłka nożna
  • LZS Sławsk Wielki, LZS „Piast” Kobylniki – sekcja siatkówki

Od 2017 organizowany jest tu również "Aquathlon" – wydarzenie sportowe, podczas którego zawodnicy muszą wykazać się formą w bieganiu oraz pływaniu. Nadzór nad imprezą co roku sprawuje Gmina Kruszwica i Nadgoplańskie Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe^[22][23].

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Kruszwicy

Kościół rzymskokatolicki:

• Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kruszwicy
• Parafia św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Kruszwicy

Miasto jest siedzibą Dekanatu Kruszwickiego.

Świadkowie Jehowy:

• zbór Kruszwica (Sala Królestwa)^[24].

Zieleń miejska

Logo Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia

Najbardziej zielonym i odpowiednim do wypoczynku miejscem w mieście jest Półwysep Rzępowski na jez. Gopło. Został on zrewitalizowany w 2012 roku.

Zlokalizowany jest tu Nadgoplański Park Tysiąclecia. Jest to park krajobrazowy, który ma w dalekiej przyszłości stać się parkiem narodowym.

Książki, których akcja toczy się w Kruszwicy

• Balladyna, Juliusza Słowackiego
• Stara Baśń, Józefa Ignacego Kraszewskiego
• Lublana
• Popiel – syn popiołów, Witold Jabłoński

• Myszeida, Ignacego Krasickiego
• Lilla Weneda, Juliusza Słowackiego
• Król Duch, Juliusza Słowackiego
• Zmierzch Popielitów, Stanisław Helsztyński
• Syn Popiela, W. Bodnicki
• Śpiewy historyczne, J.U. Niemcewicz, wiersz „Piast”
• Sonety znad Gopła, Jan Kasprowicz
• Dagome Iudex – trylogia autorstwa Zbigniewa Nienackiego (miasto występuje pod nazwą Kruszwic),
• Gopło, Wincenty Pol
• Król Popiel, Czesław Miłosz
• wiersze Janusza Drzewuckiego: Ulica Kolegiacka w Kruszwicy; Powrót do Kruszwicy; Kruszwica, lipiec, pełnia życia; Widok z Mysiej Wieży
• „Dygot”, Jakub Małecki

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Kruszwicy
• Diecezja kruszwicka
• Ewangeliarz kruszwicki

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona UMiG
• Kruszwica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 737 .
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona