Kruszyna (województwo śląskie)

Kruszyna

wieś
Kościół w Kruszynie
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	częstochowski
Gmina	Kruszyna
Liczba ludności (2008)	968
Strefa numeracyjna	34
Kod pocztowy	42-282[1]
Tablice rejestracyjne	SCZ
SIMC	0136811
Położenie na mapie gminy Kruszyna Kruszyna
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kruszyna
Położenie na mapie województwa śląskiego Kruszyna
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego Kruszyna
50°58′00″N 19°16′38″E/50,966667 19,277222

Kruszyna – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, w gminie Kruszyna. Leży w dorzeczu niewielkiej rzeczki Kocinki i Warty, 18 km od Radomska, na pograniczu Niecki Włoszczowskiej.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kruszyna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Kruszyna.

Integralne części wsi

Historia miejscowości

Kruszyna jest jedną z najstarszych miejscowości regionu, wymieniana w źródłach w 1337 r. jako parafia, mająca własny kościół. Z tego roku pochodzi akt darowizny, w którym Lutold Wierusz występuje jako m.in. właściciel Kruszyny. W 1520 r. wieś należała do hetmańskiej rodziny Koniecpolskich, a ściśle do Zygmunta Koniecpolskiego, starosty przemyskiego. Potem Kruszynę otrzymała jako wiano Aleksandra Koniecpolska i jej mąż Kacper Denhoff, uznany polityk za króla Zygmunta III, wojewoda sieradzki, przybyły z Estonii w ucieczce przed Szwedami. W 1616 r. Denhoff otrzymał od Rzeczypospolitej dwa bardzo intratne starostwa – wieluńskie i radomszczańskie. Na jego zlecenie znakomity włoski architekt, Tomasz Poncino w 1630 r. przystąpił do budowy renesansowego pałacu, w którym 3 lata później odbyło się wesele jego córki z podkanclerzym koronnym Bogusławem Leszczyńskim. Czasy, gdy Kruszyna należała do Denhoffów, to okres jej największej świetności. Po Denhoffach Kruszyna należała kolejno do Butlerów, Potockich, Walewskich, hrabiny von Schoenaich, Chruckich, Martinich, Podczackich i Lubomirskich.

4 września 1939 oddział Wehrmachtu po zajęciu wsi dokonał zbrodni mordując 37 mieszkańców^[4].

Podanie o Kasprze Denhoffie

Legenda o Kasprze Denhoffie mówi, że podczas łowów zorganizowanych przez hetmana Koniecpolskiego zapędził się za odyńcem, ranił go, a potem musiał umykać na wielki krzew kruszyny. W miejscu swojego ocalenia postawił później kościół, a potem przeniósł tu swoją siedzibę.

Między Kruszyną a Borownem stoi w polu obelisk dla upamiętnienia samobójczej śmierci syna Kacpra Denhoffa, któremu nie pozwolił się żenić z Barbarą Szafraniec (w podaniach występują różne imiona: Anna, Barbara,Hanna), córką dzierżawcy pobliskich Bogusławic. Denhoff spoił parobków, każąc im spalić dworek Szafrańców wraz z uwięzioną w nim rodziną. Syn, zobaczywszy łunę wskoczył na konia, jednak było już za późno. Oszalały z bólu po śmierci ukochanej strzelił sobie w głowę. Załamany samobójstwem syna Kasper Denhoff wybudował w parku pałacowym samotnię, w której później zamieszkał. Inne przekazy mówią, że z samotni wiódł tajny, podziemny korytarz do pałacu, gdzie Denhoff bawił się nocami.

Pałac w Kruszynie

Rezydencję w stylu wczesnobarokowym zbudowano około roku 1630 dla Kacpra Denhoffa. Po ślubie króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego z Eleonorą Habsburg na Jasnej Górze 27 lutego 1670 roku odbyła się w tym pałacu pierwsza część ich uroczystości weselnej.^[5]. W XIX wieku pałac został częściowo przebudowany.

Po II wojnie światowej w pałacu znajdował się jakiś czas Dom Dziecka, później pałac i park uległy dewastacji.

Ustawa z 1980 r. zezwala na sprzedaż zabytków po niższej cenie zobowiązując nabywcę, że w ciągu 4 lat doprowadzi go do stanu używalności. Na jej podstawie nabył pałac potomek byłych właścicieli, zamieszkały w Krakowie Stanisław Lubomirski. Zaczęło się poszukiwanie sponsorów, chcących zainwestować w renowację pałacu.

Cały zabytkowy zespół pałacowo-parkowy miała przejąć Fundacja Lady Sue Ryder. Miał tu najprawdopodobniej znaleźć pomieszczenia „Dom Sanatoryjno-Szpitalny dla Niepełnosprawnych Fundacji Lady Ryder”. Do chwili obecnej obiekt ten nie jest udostępniony dla zwiedzających (2015), natomiast większa część zabudowy pałacowej pozostaje w ruinie.

27 grudnia 1967 roku wpisano do rejestru zabytków:

• pałac z 1630 roku, przebudowany w 1867 roku
• kaplicę Sobieskiego z 2 połowy XVII wieku
• pustelnię Denhoffa z 2 połowy XVII wieku
• oficynę Lubomirskich z wieżą zachodnią z 2 połowy XIX wieku
• budynek gospodarczy z wieżą wschodnią z przełomu XIX i XX wieku

W 1946 roku i ponownie w 1967 wpisano do rejestru park z XVII i XIX wieku, a w 1974 roku wpisano aleje dojazdowe z XIX wieku.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Kruszyna 2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 741 .