Kruszyniany
| Artykuł | 53°10′50″N 23°48′54″E |
|---|---|
| - błąd | 38 m |
| WD | 53°10'43.36"N, 23°48'49.14"E |
| - błąd | 1 m |
| Odległość | 237 m |
| wieś | |
 Główna ulica Kruszynian | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość | 138–157 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna | 85 |
| Kod pocztowy | 16-120[3] |
| Tablice rejestracyjne | BSK |
| SIMC | 0032649[4] |
Położenie na mapie gminy Krynki _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Krynki") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu sokólskiego  | |
 53°10′50″N 23°48′54″E/53,180556 23,815000 | |
Kruszyniany (biał. Крушыняны/Krušyniany[5]) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Krynki[4][6].
Wieś położona w pobliżu rzeki Nietupy na skraju znajdujących się nad nią łąk, lasów oraz wzniesień (rozciągających się w kierunku pd.-wsch. od wsi) dochodzących do 161 m n.p.m. Kruszyniany leżą na historycznej Grodzieńszczyźnie, położone były w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego, na obszarze ekonomii grodzieńskiej[7].
Historia
Wieś została założona prawdopodobnie w wieku XVII. W dniu 12 marca 1679 Jan III Sobieski nadał Tatarom m.in. Kruszyniany oraz pobliskie wsie Nietupa, Łużany, jak też część Poniatowicz. Osadzeni muzułmanie, zwani Lipkami, walczyli po stronie Polski w wojnie z Turkami. W Kruszynianach (obok ok. 45 innych rodzin) osiadł na stałe płk Samuel Murza Krzeczowski, który uratował życie królowi w bitwie pod Parkanami. W drodze na sejm do Grodna król zatrzymał się u Krzeczowskiego. Kruszyniany stanowiły duży ośrodek muzułmański. Tutaj sporządzano dzieła o treści religijno-obyczajowej tzw. kitaby. Jeden z nich powstał w 1792 dzięki kopiście Jusufowi Heliaszewiczowi.
W 1915 r. w związku z wybuchem I wojny światowej i niepowodzeniami Armii Imperium Rosyjskiego na froncie wschodnim większość ludności prawosławnej i tatarskiej Kruszynian masowo ewakuowała się w czasie bieżeństwa w głąb Rosji, gdzie przebywała na wygnaniu parę lat. Powroty do wsi rozpoczęły się po 1918 r., czyli po wybuchu rewolucji październikowej, i trwały z różną intensywnością przez następne dziesięciolecie. Znaczna część mieszkańców Kruszynian nie powróciła jednak z Rosji[8].
Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku, wieś Kruszyniany liczyła 54 domostwa i 364 mieszkańców. Miejscowość zamieszkiwana była wówczas przez wiernych 4 wyznań monoteistycznych. Większość mieszkańców w liczbie 170 zadeklarowało wyznanie prawosławne, 141 zadeklarowało wyznanie rzymskokatolickie, 32 wyznanie mahometańskie, a pozostałych 21 zgłosiło wyznanie mojżeszowe. Ponadto Kruszyniany zamieszkiwane były przez przedstawicieli trzech narodowości. Większość mieszkańców w liczbie 201 zgłosiło polską przynależność narodową, 142 zadeklarowało białoruską przynależność narodową, a pozostałe 21 narodowość żydowską. W owym czasie miejscowość znajdowała się w gminie Hołynka w powiecie grodzieńskim[9].
Po II wojnie światowej lokalną wspólnotę muzułmańską zasilili repatrianci muzułmańscy z terenów Białoruskiej SRR.
W 1980 w Kruszynianach zamieszkiwało 289 osób, z tego 33 wyznania muzułmańskiego, reszta wyznania prawosławnego (we wsi znajduje się parafia prawosławna) i rzymskokatolickiego (wierni tej denominacji należą do parafii w Krynkach[10]). Mieszkańcy wsi posługiwali się wówczas dialektem języka białoruskiego zwanym przez nich językiem prostym[8]. Do dzisiaj mieszka tutaj niewielka mniejszość tatarska[11][12].
W Kruszynianach znajdowała się strażnica WOP.
W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kruszyniany, po jej zniesieniu w gromadzie Górka. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.
W nocy z 28/29 czerwca 2014 r. zarówno meczet w Kruszynianach jak i miejscowy cmentarz muzułmański padły ofiarą aktu wandalizmu i profanacji. Na zabytkowych ścianach świątyni oraz na blisko 30 nagrobkach wymalowano sprejem symbole polski walczącej oraz rysunki świni, zwierzęcia uważanego w islamie za nieczyste[13]. Oburzyło to mieszkańców wsi, którzy pomimo dzielących ich różnic narodowościowo-religijnych natychmiast przystąpili do odnowy zdemolowanych obiektów. W maju 2015 r. prokuratura umorzyła śledztwo w tej sprawie z powodu niewykrycia sprawców[14].
Ochronie zabytkowych Kruszynian ma służyć park krajobrazowy dorzecza Świsłoczy.[15]
W związku z kryzysem migracyjnym na granicy z Białorusią, jaki nastąpił w połowie 2021 r., miejscowość i okolice objęte zostały stanem wyjątkowym[16].
Zabytki
- Układ przestrzenny wsi, XVII, nr rej.478 z 17.12.1979
- Drewniany meczet muzułmański z końca XVIII wieku (jeden z dwóch najstarszych w Polsce), nr rej.:A-62 z 3.11.1960
- Cmentarz muzułmański – mizar (najstarsze nagrobki z końca XVIII wieku), 2 poł. XVII, nr rej.:A-63 z 31.12.1986[17].
Inne obiekty
- Parafialna cerkiew prawosławna pod wezwaniem św. Anny – murowana, wzniesiona w latach 1984–1985 na cmentarzu prawosławnym w miejscu drewnianej cerkwi z 1829 r., która spłonęła w 1983[18]
- Cmentarz prawosławny założony w XVIII w.[19].
Atrakcje turystyczne w pobliżu wsi
- Szlak ekumeniczny wokół zalewu Ozierany, zbudowany w 2006 roku – ma początek i koniec w Kruszynianach
- Rezerwat Nietupa, zwany potocznie „Czarny Roh” („Czarny Róg”)
- Liczne punkty widokowe, m.in. Kosmata Góra
- Na terenie wsi zlokalizowane są restauracje z regionalnym tatarskim jedzeniem
Przypisy
- ↑ Wieś Kruszyniany w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2021-10-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 624 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Крушыняны, вёска. Radzima.net. [dostęp 2016-06-21].
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Stanisław Alexandrowicz (rec.), Jacek Sobczak, Położenie prawne ludności tatarskiej w Wielkim Księstwie Litewskim, [w:] „Studia Podlaskie”, t. 1, red. nacz. Michał Gnatowski, Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, Białystok 1990, s. 306, ISSN 0867-1370.
- ↑ a b Tam zostało moje dzieciństwo. Stefan Mustafa Jasiński, imam z Malawicz Górnych. [w:] Co nam zostało z bieżeństwa? [on-line]. biezenstwo.pl. [dostęp 2016-07-29].
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 42 (33).
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ Województwo białostockie – KAW 1980.
- ↑ Słownik biograficzny Tatarów polskich XX wieku, „Znad Wilii”, nr 4 (68) z 2016 r., s. 77-82, 2016.
- ↑ Meczet w Kruszynianach celem ataku wandali. tvn24.pl, 2014-06-29. [dostęp 2018-07-27].
- ↑ Łukasz Wiśniewski: Zniszczony meczet i mizar w Kruszynianach. Sprawcy brak. bialystokonline.pl. [dostęp 2015-05-08].
- ↑ Ryszard Minko, Są plany, by powstał nowy park krajobrazowy dorzecza Świsłoczy - w trosce o zabytkowe Kruszyniany.
- ↑ Gdzie obowiązuje stan wyjątkowy? Oto lista miejscowości. Forsal.pl, 2021-09-02. [dostęp 2021-10-28].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022.
- ↑ Tatarskim szlakiem. Kruszyniany i okolice. Przewodnik. Kruszyniany 2010, s. 11.
- ↑ Andrzej Michałowski, Alicja Sulimierska, Elżbieta Baniukiewicz: Studia i Materiały. Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Białostockie. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, 1996, s. 34.
Linki zewnętrzne
- Kruszyniany na atrakcjepodlasia.pl
- Tatarska wieś na końcu świata - Kruszyniany. "Tu pomaga się sąsiadom bez względu na wyznanie" na national-geographic.pl
- Meczet w Kruszynianach – 360° na kruszyniany.com.pl
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 54.50 N
- S: 52.17 N
- W: 21.45 E
- E: 24.10 E
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Wieś Kruszyniany, gmina Krynki, województwo podlaskie
Autor:
Mapa gminy Krynki, Polska
Autor:
Mapa powiatu sokólskiego, Polska
Autor: Pacyfa, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kruszyniany, meczet muzułmański, XVIII
Autor: Krzysztof Kundzicz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pomnik upamiętniający 300 lecie osiedlenia się Tatarów w Kruszynianach, gmina Krynki, podlaskie
Autor: Straszne-bobo, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Cmentarz muzułmański, 2 poł. XVII, zabytek Kruszyniany, Krynki