Krwawnik

Krwawnik
	; Krwawnik pospolity
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	krwawnik
	Nazwa systematyczna
	Achillea L.; Sp. Pl. 896. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Achillea santolina L..

Pokrój (Achillea nobilis)

Kwiatostan (Achillea sp.)

Achillea distans

Krwawnik wiązówkowaty

Krwawnik (Achillea L.) – rodzaj bylin z rodziny astrowatych. Rodzaj ten obejmuje w zależności od ujęcia 85 lub 120 gatunków roślin zielnych wieloletnich, rosnących głównie w Europie i Azji północnej i zachodniej, niewiele tylko gatunków pochodzi z Ameryki Północnej^[4]. W Polsce najbardziej pospolity jest krwawnik pospolity (A. millefolium).

Łacińska nazwa rodzaju krwawnik pochodzi od mitycznego Achillesa, który miał używać tego ziela do leczenia ran (uleczył nim ponoć Telefosa, którego uprzednio zranił włócznią)^[5]^[4].

Morfologia

Łodyga przeważnie wzniesiona, rozgałęziona u góry, na dole drewniejąca. Liście pojedyncze, podłużne, od całobrzegich do potrójnie pierzastych. Kwiaty zebrane w kwiatostany w postaci podbaldachu utworzonego przez liczne i drobne koszyczki. Kwiaty wewnętrzne obupłciowe, rurkowate, brzeżne natomiast to kwiaty żeńskie, języczkowe.

Systematyka

Synonim taksonomiczny^[3]

Millefolium Mill.

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Angiosperm Phylogeny Website adoptuje podział na podrodziny astrowatych (Asteraceae) opracowany przez Panero i Funk w 2002^[6], z późniejszymi uzupełnieniami^[7]. Zgodnie z tym ujęciem rodzaj Achillea należy do plemienia Anthemideae Cass., podrodziny Asteroideae (Juss.) Chev. W systemie APG III astrowate są jedną z kilkunastu rodzin rzędu astrowców (Asterales), wchodzącego w skład kladu astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych^[2].

Pozycja w systemie Reveala

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa astrowe (Asteridae Takht.), nadrząd astropodobne (Asteranae Takht.), rząd astrowce (Asterales Lindl), rodzina astrowate (Asteraceae Dumort.), rodzaj krwawnik (Achillea L.)^[8].

Gatunki flory Polski^[9]

krwawnik Gerbera Achillea micrantha Willd. (efemerofit)
krwawnik kichawiec Achillea ptarmica L.
krwawnik kowniatkolistny Achillea crithmifolia Waldst. & Kit. (antropofit)
krwawnik pagórkowy Achillea collina Becker ex Rchb. ≡ A. millefolium subsp. collina (Wirtg.) Oborný^[10]
krwawnik pannoński Achillea pannonica Scheele
krwawnik pospolity Achillea millefolium L.
krwawnik sudecki Achillea sudetica Opiz ≡ A. millefolium subsp. alpestris (Wimm., Günther & Grab.) Gremli^[10]
krwawnik szczecinkolistny Achillea setacea Waldst. & Kit.
krwawnik szlachetny Achillea nobilis L. (niepewny status w polskiej florze)
krwawnik wierzbolistny Achillea salicifolia Besser
krwawnik wyprostowany Achillea stricta Schleich. ≡ A. distans subsp. stricta (Gremli) Janch.^[10]

Lista gatunków^[11]^[12]

Achillea barrelieri

Achillea macrophylla

Achillea abrotanoides (Vis.) Vis. – krwawnik piołunowaty
Achillea absinthoides Halácsy
Achillea acuminata (Ledeb.) Sch.Bip.
Achillea aegyptiaca L.
Achillea ageratifolia (Sibth. & Sm.) Benth. & Hook.f. – krwawnik żeniszkolistny
Achillea ageratum L. – krwawnik polny
Achillea aleppica DC.
Achillea alexandri-regis Bornm. & Rudsky
Achillea alpina L. – krwawnik alpejski
Achillea ambrosiaca (Boiss. & Heldr.) Boiss.
Achillea apiculata N.I.Orlova
Achillea arabica Kotschy
Achillea armenorum Boiss. & Hausskn.
Achillea asiatica Serg.
Achillea aspleniifolia Vent. – krwawnik zanokcicowaty
Achillea atrata L.
Achillea aucheri Boiss.
Achillea auriculata Willd.
Achillea baikalensis Fisch.
Achillea barbeyana Heldr. & Heimerl
Achillea barrelieri (Ten.) Sch.Bip.
Achillea biserrata M.Bieb. – krwawnik piłkowany
Achillea boissieri (Hausskn.) Hausskn. ex Boiss.
Achillea brachyphylla Boiss. & Hausskn.
Achillea bucharica C.Winkl.
Achillea callichroa Boiss.
Achillea cappadocica Hausskn. & Bornm.
Achillea carpatica Błocki ex Dubovik
Achillea chamaecyparissus Sch.Bip.
Achillea chamaemelifolia Pourr.
Achillea cheilanthifolia Sommier & Levier
Achillea chrysocoma Friv. – krwawnik złocisty
Achillea clavennae L. – krwawnik klaweński, k. Clavenny
Achillea clusiana Tausch
Achillea clypeolata Sm. – krwawnik tarczowaty
Achillea coarctata Poir.
Achillea collina (Becker ex Rchb.f.) Heimerl – krwawnik pagórkowy
Achillea condensata Miq.
Achillea conferta DC.
Achillea cretica L.
Achillea crithmifolia Waldst. & Kit. – krwawnik kowniatkolistny
Achillea cucullata Hausskn. ex Bornm.
Achillea cuneatiloba Boiss. & Buhse
Achillea decolorans Schrad. ex Willd.
Achillea decumbens Lam.
Achillea distans Waldst. & Kit. ex Willd. – krwawnik odległołatkowy
Achillea erba-rotta All. – krwawnik klinolistny
Achillea eriophora DC.
Achillea euxina Klokov
Achillea falcata L.
Achillea filipendulina Lam. – krwawnik wiązówkowaty
Achillea formosa (Boiss.) Sch.Bip.
Achillea fraasii Sch.Bip.
Achillea fragrantissima (Forssk.) Sch.Bip.
Achillea glaberrima Klokov
Achillea goniocephala Boiss. & Balansa
Achillea grandifolia Friv. – krwawnik wielkoblaszkowy
Achillea gypsicola Hub.-Mor.
Achillea haussknechtii Boiss.
Achillea heterophylla Spreng.
Achillea holosericea Sm. – krwawnik jedwabisty
Achillea horanszkyi Ujhelyi
Achillea huber-morathii Rech.f.
Achillea impatiens L.
Achillea incognita Danihelka
Achillea inundata Kondr.
Achillea japonica Heimerl
Achillea karatavica Kamelin
Achillea kellalensis Boiss. & Hausskn.
Achillea ketenoglui H.Duman
Achillea kotschyi Boiss.
Achillea laggeri Sch.Bip.
Achillea latiloba Ledeb. ex Nordm.
Achillea ledebourii Heimerl
Achillea leptophylla M.Bieb.
Achillea leptophylloides Prodan
Achillea lereschei Sch.Bip.
Achillea ligustica All. – krwawnik lubiśnikowaty
Achillea lingulata Waldst. & Kit. – krwawnik językolistny
Achillea lycaonica Boiss. & Heldr.
Achillea macrocephala Rupr.
Achillea macrophylla L. – krwawnik wielkolistny
Achillea magna Sibth. & Sm.
Achillea magnifica Heimerl ex Hub.-Mor.
Achillea maritima (L.) Ehrend. & Y.P.Guo
Achillea maura Humbert
Achillea membranacea (Labill.) DC.
Achillea micrantha Willd. – krwawnik Gerbera
Achillea micranthoides Klokov
Achillea millefolium L. – krwawnik pospolity
Achillea milliana H.Duman
Achillea mollis Andrz. ex Trautv.
Achillea monocephala Boiss. & Balansa
Achillea multifida (DC.) Griseb.
Achillea nana L. – krwawnik drobny
Achillea nigrescens (E.Mey.) Rydb.
Achillea nobilis L. – krwawnik szlachetny
Achillea obscura Nees – krwawnik ćmy
Achillea occulta Constantin. & Kalpoutz.
Achillea ochroleuca Ehrh. – krwawnik żółtawy
Achillea odorata L.
Achillea oligocephala DC.
Achillea oxyloba (DC.) Sch.Bip.
Achillea oxyodonta Boiss.
Achillea pachycephala Rech.f.
Achillea phrygia Boiss. & Balansa
Achillea pindicola Hausskn.
Achillea pseudoaleppica Hub.-Mor.
Achillea pseudopectinata Janka
Achillea ptarmica L. – krwawnik kichawiec
Achillea ptarmicifolia (Willd.) Rupr. ex Heimerl – krwawnik kaukaski
Achillea ptarmicoides Maxim. – krwawnik kichawcowaty
Achillea pyrenaica Sibth. ex Godr.
Achillea rhodoptarmica Nakai
Achillea roseo-alba Ehrend.
Achillea rupestris Huter & al.
Achillea salicifolia Besser – krwawnik wierzbolistny
Achillea santolinoides Lag.
Achillea schischkinii Sosn.
Achillea schmakovii Kupr.
Achillea schneideri Rouy
Achillea schugnanica C.Winkl.
Achillea sedelmeyeriana Sosn.
Achillea seidlii J.Presl & C.Presl
Achillea sergievskiana Shaulo & Shmakov
Achillea setacea Waldst. & Kit. – krwawnik szczecinkolistny
Achillea sieheana Stapf
Achillea sinensis Heimerl
Achillea sintenisii Hub.-Mor.
Achillea sipikorensis Hausskn. & Bornm.
Achillea spinulifolia Fenzl ex Boiss.
Achillea squarrosa Aiton
Achillea stepposa Klokov & Krytzka
Achillea styriaca Saukel & Danihelka
Achillea talagonica Boiss.
Achillea taygetea Boiss. & Heldr.
Achillea tenuifolia Lam.
Achillea teretifolia Willd.
Achillea thracica Velen. – krwawnik tracki
Achillea tomentosa L. – krwawnik wełnisty
Achillea tuzsonii Ujhelyi
Achillea umbellata Sibth. & Sm. – krwawnik baldaszkowy
Achillea valesiaca Suter
Achillea vermicularis Trin. – krwawnik robaczkowaty
Achillea virescens (Fenzl) Heimerl – krwawnik zieleniejący
Achillea wilsoniana (Heimerl) Hand.-Mazz.

Mieszańce międzygatunkowe

Achillea × albinea Bjelčić & K.Malý
Achillea × graja Beyer
Achillea × illiczevski Tzvelev
Achillea × submicrantha Tzvelev
Achillea × subtaurica Tzvelev

Zastosowanie

Niektóre gatunki, np. krwawnik pospolity i kichawiec mają własności lecznicze. Liczne gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne.

Niektóre gatunki uprawiane^[13]

krwawnik ćmy (Achillea obscura Nees)
krwawnik drobny (Achillea nana L.)
krwawnik kaukaski (Achillea ptarmicifolia (Willd.) Heimerl)
krwawnik kichawcowaty (Achillea ptarmicoides Maxim.)
krwawnik klaweński (Achillea clavenae L.)
krwawnik serbski (Achillea serbica Petrov.)
krwawnik szarozielony (Achillea griseo-virens Alb.)
krwawnik tarczowaty Achillea clypeolata Sm.
krwawnik wełnisty (Achillea tomentosa L.)
krwawnik wiązówkowaty, k. talerzowaty (Achillea filipendulina Lam.)
krwawnik wrotyczolistny (Achillea tanacetifolia All.)
krwawnik zieleniejący (Achillea virescens Heim.)
krwawnik zwarty (Achillea compacta Willd.)
krwawnik żeniszkolistny (Achillea ageratifolia (Lindl.) Boiss.)
Achillea × kellereri Sund.
Achillea × lewisii S. Arn.

Uprawa

Wszystkie uprawiane gatunki są odporne na mróz^[4]. Są łatwe w uprawie, rosną na każdej glebie, ale preferują stanowiska słoneczne i suche. Wytwarzają kłącza, za pomocą których szybko się rozrastają. Najłatwiej rozmnażać je przez podział bryły korzeniowej bardzo wczesną wiosną. Po przekwitnięciu należy usuwać kwiatostany. Pędy można zostawić na zimę, ale wiosną należy je silnie przyciąć. Wiosną wskazane nawożenie.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-19].
↑ ^a ^b ^c GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Kopaliński W. 1991. Słownik mitów i tradycji kultury. PIW, Kraków, ISBN 83-06-02157-6, str. 14.
↑ Panero J.L., Funk V.A.. Toward a phylogenetic subfamilial classification for the Compositae (Asteraceae). „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 115 (4), s. 909–922, 2002. Biological Society of Washington.
↑ B. Baldwin, J.M. Bonifacino, T. Eriksson, V. A. Funk, C.A. Mannheimer, B. Nordenstam, N. Roque, I. Ventosa: Compositeae classification (ang.). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2010-05-24].
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Achillea (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-18].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 22, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c Achillea. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-15].
↑ Achillea (ang.). The Plant List. [dostęp 2015-12-04].
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 13-14. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-19].

[E-4] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[5] Kopaliński W. 1991. Słownik mitów i tradycji kultury. PIW, Kraków, ISBN 83-06-02157-6, str. 14.

[6] Panero J.L., Funk V.A.. Toward a phylogenetic subfamilial classification for the Compositae (Asteraceae). „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 115 (4), s. 909–922, 2002. Biological Society of Washington.

[7] B. Baldwin, J.M. Bonifacino, T. Eriksson, V. A. Funk, C.A. Mannheimer, B. Nordenstam, N. Roque, I. Ventosa: Compositeae classification (ang.). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2010-05-24].

[8] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Achillea (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-18].

[checklist-9] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 22, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[powo-10] Achillea. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-15].

[11] Achillea (ang.). The Plant List. [dostęp 2015-12-04].

[gawrys-12] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 13-14. ISBN 978-83-925110-5-2.

[13] Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne