Krwistoborowik szatański

Krwistoborowik szatański
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

borowikowce

Rodzina

borowikowate

Rodzaj

krwistoborowik

Gatunek

krwistoborowik szatański

Nazwa systematyczna
Rubroboletus satanas (Lenz) Kuan Zhao & Zhu L. Yang
Phytotaxa 188(2): 70 (2014)
Rubroboletus satanas: kolor kapelusza, wygląd trzonu i hymenoforu oraz przekrój.
1999-09-20 Boletus satanas Lenz 60561.jpg

Krwistoborowik szatański, borowik szatański (Rubroboletus satanas (Lenz) Kuan Zhao & Zhu L. Yang) – gatunek grzybów z rodziny borowikowatych (Boletaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Rubroboletus, Boletaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1831 Harald Othmar Lenz nadając mu nazwę Boletus satanas. W ostatnich latach prowadzono badania filogenetyczne w obrębie rodzaju Boletus, w wyniku których systematyka tego rodzaju uległa znacznej zmianie. W 2014 r. Boletus satanas został przez Kuan Zhao & Zhu L. Yang przeniesiony do nowo utworzonego rodzaju Rubroboletus[1].

Synonimy nazwy naukowej[2]:

  • Boletus crataegi Smotl 1952
  • Boletus satanas Lenz 1831
  • Suillus satanas (Lenz) Kuntze 1898
  • Tubiporus satanas (Lenz) Maire 1937

Nazwę borowik szatański nadała Alina Skirgiełło w 1939 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: grzyb krwisty i grzyb szatański[3]. Obecnie nazwy polskie są niespójne z nową nazwą naukową. W 2021 Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała używanie nazwy krwistoborowik szatański[4].

Morfologia

Kapelusz

Średnica 6–30 cm, szary, u dojrzałych osobników z odcieniem żółtawym, zielonkawym, po naciśnięciu brązowoochrowy. Półkulisty, później powyginany i spłaszczony, gruby. Skórka matowa, sucha, lub zamszowa, nie oddziela się od miąższu[5].

Rurki

Początkowo żółtawe, potem krwistoczerwone, z wiekiem przybierają brązowooliwkowy kolor[5]. Uszkodzone sinieją. Pory u młodych początkowo pomarańczowożółte, później karminowe, u starych okazów stają się oliwkowe[6].

Trzon

Wysokość 5–15 cm, grubość 3–8 cm. Pełny, potężny, początkowo jest kulisty lub cylindryczny, potem baryłkowaty. Pod kapeluszem ma żółtawy kolor, niżej jest karminowoczerwony[6].

Miąższ

Białawy, mięsisty, po przekrojeniu powoli sinieje. Smak łagodny, słaby zapach, stare osobniki mają zapach nieco przypominający padlinę[6].

Wysyp zarodników

Oliwkowy. Zarodniki gładkie, elipsoidalne, o rozmiarach 10 × 16 × 5–7 μm[5].

Występowanie i siedlisko

Występuje tylko w Europie[7]. Wszędzie jest rzadki. W Polsce jest bardzo rzadki, wymierający. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – wymierający, krytycznie zagrożony[8]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Austrii, Belgii, Czechach, Niemczech, Danii, Słowacji, Finlandii, Holandii, Szwecji, Estonii, Anglii[3]. Jedno jego stanowisko znaleziono w buczynie storczykowej w Górach Kaczawskich[9][10], a drugie zostało odkryte w roku 2006 w ciepłej buczynie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej[11]. Są to stanowiska opisane w literaturze fachowej, pojawia się jednak również na innych, nieopisanych w literaturze stanowiskach (zob. np. duże stanowisko na Ponidziu[12]).

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej[13].

Rośnie w ciepłych lasach liściastych, zwłaszcza pod dębami i bukami, preferuje gleby wapienne. Owocniki wytwarza od lipca do września[6].

Znaczenie

Grzyb trujący, szczególnie w stanie surowym. Zjedzenie owocników powoduje ciężkie dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Z grzyba wyizolowano muskarynę, ale ilości zawarte w owocnikach są przypuszczalnie zbyt małe, by odpowiadać za toksyczny efekt spożycia borowików szatańskich. Stosunkowo niedawno opisano obecność glikoproteiny o nazwie bolesatyna, mogącej mieć toksyczne działanie[14].

Gatunki podobne

  • krwistoborowik purpurowy (Rubroboletus rhodoxanthus). Też jest rzadki, ma czerwony trzon i jego miąższ sinieje (ale tylko na kapeluszu). Różni się różowym odcieniem kapelusza, trzon ma walcowaty, pokryty charakterystyczną siateczką.
  • gorzkoborowik żółtopory (Caloboletus calopus). Jest pospolity, ma żółte pory, miąższ gorzki[6].
  • krwistoborowik orawski (Rubroboletus rubrosanguineus). Występuje w lasach iglastych[15].

Przypisy

  1. ↑ a b c Index Fungorum [dostęp 2015-10-25] (ang.).
  2. ↑ Species Fungorum [dostęp 2015-10-24] (ang.).
  3. ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
  4. ↑ Rekomendacja nr 1/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego, Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, 20 lutego 2021.
  5. ↑ a b c Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie: Warszawa, PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
  6. ↑ a b c d e Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
  7. ↑ Rubroboletus satanas, Devil’s Bolete mushroom, www.first-nature.com [dostęp 2019-07-03].
  8. ↑ Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg, Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
  9. ↑ Boletus satanas (borowik szatański), www.grzyby.pl [dostęp 2017-11-22].
  10. ↑ Czesław Narkiewicz: Borowik szatański (Boletus satanas) i muchomor szyszkowaty (Amanita strobiliformis) w rezerwacie „Góra Miłek” w Górach Kaczawskich, Przyroda Sudetów Zachodnich, t. 3, Jelenia Góra 2000, s. 69–72, ISSN 1508-6135.
  11. ↑ A. Brzeg, S. Wika. Nowe dla Polski stanowisko borowika szatańskiego Boletus satanas Lenz w środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. „Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Seria B – Botanika”. 56, s. 39–47, 2007. ISSN 0067-2815. 
  12. ↑ YouTube, www.youtube.com [dostęp 2017-11-22] (fr.).
  13. ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.
  14. ↑ Kretz O, Creppy EE, Dirheimer G. Characterization of bolesatine, a toxic protein from the mushroom Boletus satanas Lenz and it’s effects on kidney cells. „Toxicology”. 66. 2, s. 213–224, 1991. 
  15. ↑ B. rubrosanguineus « boletales.com, boletales.com [dostęp 2018-08-08] (ang.).

Media użyte na tej stronie

Rubroboletus satanas - Borowik szatański.jpg
Autor: LukeEmski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Borowik szatański pokrój, kolor kapelusza, wygląd trzonu i hymenoforu oraz przekrój.
1999-09-20 Boletus satanas Lenz 60561.jpg
Autor: This image was created by user Irene Andersson (irenea) at Mushroom Observer, a source for mycological images.
You can contact this user here., Licencja: CC BY-SA 3.0
For more information about this, see the observation page at Mushroom Observer.
Boletus satanas.JPG
Autor: Photo by Archenzo. Northern Apennine Mountains (Appennino piacentino)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Rubroboletus satanas