Kryg (wieś)

Kryg

wieś
Zabytkowe szyby naftowe
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	gorlicki
Gmina	Lipinki
Liczba ludności (2010)	1798
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-304[1]
Tablice rejestracyjne	KGR
SIMC	0355849
Położenie na mapie gminy Lipinki Kryg
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kryg
Położenie na mapie województwa małopolskiego Kryg
Położenie na mapie powiatu gorlickiego Kryg
49°39′24″N 21°15′18″E/49,656667 21,255000

Kryg – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Lipinki^[2][3].

Wieś położona u podnóża Dubnakowej Góry (479 m n.p.m.) i Łysuli (551 m n.p.m.), w dolinie potoków Krygowianki i Królówki^[4]. Centrum wsi leży ok. 320 m n.p.m., a zabudowania są na wysokości około 300–400 m n.p.m.

Przez wieś biegnie Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy^[5]. Szlak jest jedną z głównych atrakcji turystycznych regionu, a jego celem jest ukazanie reliktów przemysłu naftowego.

Za lasem (Kryg-Góra) znajduje się zielony szlak turystyczny pieszy, prowadzący z Gorlic do Magury (829 m) – Folusz.

Części miejscowości

Toponimia

Kryg na mapie Josephinische Landesaufnahme (1763-1787)^[7], jako wieś łańcuchówka (Waldhufendorf)

Na przestrzeni dziejów nazwa miejscowości pisana była różnie, między innymi Krig (1398), Kryg (1440), Kryk (1470) i Crik (1529)^[8]. Podstawą przyjęcia nazwy mogła być średniowieczna forma Krїg, występująca dzisiaj jako niem. Krieg^[9] (wojna).

Jest wysoce prawdopodobne, że nazwa wsi pochodzi od staropolskiego słowa „kryg” („kryk”), oznaczającego przyrząd do napinania cięciwy kuszy^[10].

Historia

Zofia, królowa polska, pozwala kmieciom ze wsi Kryg i Libusza sprowadzać sobie drzewo z lasów w Bieszczadach. 1435 r.

Według źródeł zgromadzonych przez rodzinę Krygowskich, wieś Kryg, wraz z wsią Libusza stanowić miały królewszczyznę królowej Jadwigi^[8]. Kryg lokowany miał być w 1363 r. na prawie niemieckim, podobnie jak większość wsi królewskich starostwa bieckiego. Istnieją dane, że rejon był trudny do zagospodarowania, toteż nowych osadników zwalniano z podatków na okres wielu lat^[11]. Fale osadnictwa to chłopstwo, mieszczaństwo, a w końcu rycerstwo, m.in. Gryfici, Strzemieńczykowie, Odrowążowie i Bogorie^[11].

W XIV–XVIII w. wieś należała do królewszczyzn podległych starostwu bieckiemu. Od XVI wieku Kryg oraz pobliskie wsie wchodziły w skład niegrodowego starostwa libuskiego, które przetrwało do pierwszego rozbioru Polski.

W latach 1755-58 w starostwie libuskim, miał miejsce Bunt chłopski znany w literaturze jako "powstanie libuskie". Bunt obejmował 12 wsi, podległych starostwu i obejmował min wieś Kryg.^[12]

Po roku 1776 całe starostwo, w tym Kryg, zostało zakupione przez Ewarysta Andrzeja Kuropatnickiego herbu Nieczuja.^[10] Nad przysiółkiem Granice wznosi się góra Zamkowa (lub Zamek). Tuż pod szczytem odnaleziono ślady zamczyska (lub dworu obronnego) z XV–XVI wieku (fragmenty ceramiki i murów). W tym samym przysiółku znajduje się również wzgórze, na którym według legend w XVIII i XIX był ogromny, masowy cmentarz dla zwierząt i ludzi, którzy zmarli w czasie epidemii.

W Krygu w 1885 roku powstała Szkoła Wiertaczy i Kierowników Kopalń^[13].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kryg.

Architektura i zabytki

Kościół parafialny

Wiatrak typu paltrak. Kryg

Zabytkowy kiwon w Krygu

Tablica informacyjna: Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy. W tle Zespół Szkół w Krygu (izba pamięci)

W centrum wsi znajduje się kościół z lat 30. XX wieku należący do miejscowej parafii Matki Bożej Królowej Polski, którego inicjatorem był społecznik Błażej Kosiba^[14]. Murowana trzynawowa świątynia utrzymana w stylu barokowym powstała w latach 1932–1934. Wyposażenie kościoła, w tym organy jedenastogłosowe, zostały wykonane w 1991 roku^[15]. Witraże zostały ufundowane przez miejscowych nafciarzy^[5]

Starsze zabudowy zagrodowe (murowane i drewniane) z tzw. dachami naczółkowymi.

Na drodze do wzgórza zamkowego znajduje się wiatrak typu paltrak, spotykany dziś w małopolskich i podkarpackich skansenach.

Na drodze do Lipinek ustawiona jest figura św. Barbary – patronki górników. Fundatorem figury był w 1875 roku naftowiec – hrabia Adam Skrzyński. Figura została wzniesiona w pobliżu kopalni ropy naftowej.

Kryg, kopalnia 1943

Szyby naftowe

Na terenie wsi znajduje się kilkadziesiąt szybów naftowych (obecnie w znacznej części likwidowanych). Historia wydobycia ropy naftowej w okolicy wsi sięga XIX wieku. Odkrycia pól naftowych na terenach między Dominikowicami a Krygiem dokonał hrabia Adam Skrzyński^[16]. W drugiej połowie XIX wieku, w okresie gwałtownego rozwoju wydobycia ropy naftowej, złoża krygowskie oceniane były jako jedne z najbardziej wydajnych na Podkarpaciu.

Pod koniec XIX wieku działalność wydobywczą w Krygu prowadziły cztery firmy naftowe. Duży wkład w rozwój przemysłu naftowego w Krygu wniósł Ignacy Król (1892–1960), współwłaściciel kopalni „Królówka”. Złoża krygowskie przyniosły fortunę m.in. Władysławowi Długoszowi – polskiemu magnatowi naftowemu, mieszkającemu od 1900 roku w Zespole pałacowo-parkowym w Siarach.

Do dziś na terenie wsi Kryg istnieją liczne ślady niegdyś świetnie prosperującego przemysłu naftowego. Są to malownicze pola naftowe z zachowanymi kiwonami i trojakami kopalni Kinga, Królówka, Sobieski, Władysław i Petrol^[11].

W Zespole Szkół w Krygu utworzone zostało małe muzeum - Izba pamięci z kolekcją lamp naftowych^[17].

Sport

We wsi działa piłkarski klub sportowy LKS Nafta Kryg, założony w 1995 roku, pod obecną nazwą od 2003^[18].

Edukacja

W Zespole Szkół w Krygu uczniowie mają możliwość nauki języka łemkowskiego^[19].

Przypisy

Bibliografia

• Historia wsi Kryg. kryg.pl. [dostęp 2016-05-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-31)].
• Wiesław Krygowski: Opracowania. Stowarzyszenie Rodziny Krygowskich, 2002. [dostęp 2016-05-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-08)].

Linki zewnętrzne

• Kryg 1, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 746 .