Krynki

Krynki
	; Krynki od strony południowej, po prawej widoczna cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	sokólski
Gmina	Krynki
Prawa miejskie	przed 1518 do 1950, ponownie od 2009 roku
Burmistrz	Jolanta Gudalewska
Powierzchnia	3,85 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 2470; 644,9 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 85
Kod pocztowy	16-120
Tablice rejestracyjne	BSK
	Położenie na mapie gminy Krynki Krynki
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Krynki
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Krynki
	Położenie na mapie powiatu sokólskiego Krynki
	53°15′55,00″N 23°46′19,89″E/53,265278 23,772192
TERC (TERYT)	2011044
SIMC	0032655
	Urząd miejskiul. Garbarska 16; 16-120 Krynki
	Strona internetowa
	BIP

Krynki – miasto w Polsce położone na Wysoczyźnie Białostockiej, nad rzeką Krynką, w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, siedziba gminy Krynki.

Krynki uzyskały lokację miejską przed 1518 rokiem, zdegradowane w 1950 roku^[2]. Miasto królewskie lokowane przed 1518 rokiem, położone było w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego^[3].

Miejsce obrad sejmików ziemskich województwa mścisławskiego w 1659 roku^[4].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.

Historia

W 1429 roku zbudowano dwór książęcy przy drodze z Krakowa do Grodna. W 1434 roku w kryńskim dworze zorganizowano spotkanie Władysława Jagiełły z wielkim księciem litewskim Zygmuntem Kiejstutowiczem. W 1509 roku Zygmunt Stary nadał Krynkom herb, a w roku 1522 ufundował kościół. Prawa miejskie nadano w roku 1569 (bądź potwierdzono prawa nadane w początku wieku). Miasto rozwijało się dynamicznie. Pod koniec XVI wieku rozróżniano Stare i Nowe Miasto, powstawały wsie – przedmieścia. Krynki znajdowały się w ekonomii grodzieńskiej.

Przez Krynki wielokrotnie przechodziły rozmaite wojska. W 1706 roku, podczas wojny północnej w mieście zatrzymał się król Szwecji Karol XII.

W Krynkach od początku XVI wieku zaczęli osiedlać się Żydzi. Otrzymali w 1639 przywilej na założenie synagogi, cmentarza i mykwy, a także na rozwijanie handlu, budowę oberż i produkcję alkoholu. W 1789 w mieście mieszkało ok. 700 Żydów. Miejscowa gmina żydowska była większa od białostockiej i należała do najliczniejszych w tej części kraju. W II poł. XVIII wieku administratorem ekonomii grodzieńskiej został słynny reformator, podskarbi Antoni Tyzenhauz. Dzięki niemu przebudowano miasto nadając mu oryginalny układ przestrzenny z sześciobocznym rynkiem (placem gwiaździstym) oraz dwunastoma ulicami promieniście zeń wybiegającymi. Układ ten zachował się do dziś i jest to jedyny taki rynek w Polsce. Po rozbiorach Krynki znalazły się w zaborze rosyjskim.

W XIX wieku rozwinął się w mieście przemysł. Powstawały manufaktury włókiennicze, głównie za sprawą Żydów i Niemców z Królestwa Polskiego. Największa była manufaktura Lipharta (założona w 1860 roku) zatrudniająca 106 pracowników. Rozwój przemysłu spowodował szybki wzrost liczby mieszkańców – do 3336 w 1878 roku. Ponad 80% stanowili Żydzi. Kryzys ekonomiczny lat 80. XIX wieku spowodował upadek włókiennictwa, natomiast przyczynił się do rozwoju garbarstwa. Liczba mieszkańców stale rosła, osiągając 10 000 w 1914 roku (90% stanowili Żydzi). Powstały liczne organizacje żydowskie. W Krynkach działało kilkanaście chederów (podstawowych szkół religijnych) i jedna jesziwa (szkoła średnia).

Na przełomie wieków w miasteczku rozwinął się silny ruch robotniczy, miasto stało się ogniskiem zapalnym ruchów strajkowych. W 1905 roku robotnicy-garbarze na kilka dni opanowali miasto, ogłaszając Republikę Krynecką.

Po I wojnie światowej miasto odbudowywało się z trudem. Duża grupa Żydów wyjechała do Ameryki i Palestyny. Liczba ludności zmalała o połowę.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku miasto zamieszkiwało 5206 osób, wśród których 886 było wyznania rzymskokatolickiego, 801 prawosławnego, 6 ewangelickiego, 1 greckokatolickiego a 3495 mojżeszowego, 3 mahometan i 17 bezwyznaniowców. Jednocześnie 1083 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 703 białoruską, 1 niemiecką, 3400 żydowską, 17 rosyjską, 1 gruzińską i 1 litewską. Były tu 734 budynki mieszkalne^[5].

W czasie kampanii wrześniowej stacjonowała tu 13 Eskadra Towarzysząca^[6].

Po dwuletniej okupacji radzieckiej, w czerwcu 1941 roku miasto zajęli Niemcy. Przez utworzone tam getto przeszło ok. 6 tys. Żydów^[7]. 2 listopada 1942 ok. 5 tys. Żydów z Krynek wywieziono do obozu przejściowego w Kiełbasinie pod Grodnem^[7]^[8]. Getto szczątkowe zlikwidowano 24 stycznia 1943^[7]. Kryneccy Żydzi trafili do obozu zagłady w Treblince^[8].

Między 21 a 24 lipca 1944 roku wojska 35 Korpusu 3 Armii Radzieckiej dowodzone przez generała majora Wiktora Żołudiewa toczyły walki o zdobycie umocnionego węzła obrony niemieckiej w Krynkach i okolicach. W trakcie inspekcji pierwszej linii atakujących wojsk pojazdy dowództwa korpusu dostały się pod ogień niemieckiej artylerii w wyniku czego poległ dowódca korpusu i kilkunastu towarzyszących mu oficerów i żołnierzy. W wyniku walk 3 Korpus wsparty przez siły 40 Korpusu generała porucznika Kuzniecowa wyzwolił miasto^[9].

Zniszczone miasto nigdy nie odzyskało dawnej świetności. W 1950 roku odebrano mu prawa miejskie, które przywrócono w 2009^[10]. Mieszkańcy Krynek trudnią się głównie rolnictwem. Miejscowość jest znana w regionie z produkcji wody źródlanej.

W Krynkach mieszkał pisarz białoruski Sokrat Janowicz.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Krynek w 2014 roku^[1].

Zabytki

cerkiew prawosławna pw. Narodzenia Bogarodzicy – parafialna, murowana, zbudowana w 1864
kościół katolicki pw. św. Anny – parafialny wzniesiony w latach 1907–1913 wg projektu Stefana Szyllera
dzwonnica bramna z XVIII wieku – najstarsza budowla Krynek
cmentarz żydowski
kaplica prawosławna pw. św. Antoniego – cmentarna, drewniana
Synagoga chasydów ze Słonimia – zbudowana w drugiej połowie XIX wieku, obecnie magazyn, jedna z nielicznych zachowanych, wolno stojących bożnic chasydzkich w Polsce.
Synagoga Kaukaska – zbudowana w 1850, obecnie Gminny Ośrodek Kultury i Sportu.
Stara Synagoga
Wielka Synagoga – obecnie pozostałości ruin.

W centralnej części Krynek znajduje się oryginalne, jedyne takie w Polsce i jedno z dwóch na świecie (drugie w Paryżu) rondo, od którego odchodzi promieniście 12 ulic.

Galeria

Ulica Grochowa
Ulica Zaułek Szkolny w Krynkach
Dzwonnica bramna z XVIII wieku – najstarsza budowla Krynek
Kościół pw. św. Anny
Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
Cerkiew cmentarna św. Antoniego
Cmentarz prawosławny
Cmentarz katolicki
Synagoga kaukaska
Synagoga chasydów ze Słonimia
Macewy na cmentarzu żydowskim
Granica polsko-białoruska w pobliżu miasta Krynki

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Krynki w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 44–45.
↑ StanisławS. Alexandrowicz StanisławS., Geneza i rozwój sieci miasteczek Białorusi i Litwy do połowy XVII w., „Acta Baltico-Slavica”, t. 7, 1970, s. 92 .
↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 33, na czas okupacji rosyjskiej sejmiki województwa mścisławskiego przeniesiono z Mścisławia do Krynek.
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 30 .
↑ Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991, s. 349. ISBN 83-206-0795-7.
↑ ^a ^b ^c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 259. ISBN 83-01-00065-1.
↑ ^a ^b Yitzhak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington: Indiana University Press, 1999, s. 397. ISBN 978-0-253-21305-1.
↑ Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka, 1988, s. 74, ISBN 83-217-2709-3 .
↑ Dz.U. z 2008 r. nr 137, poz. 860 (Fotokopia).

Linki zewnętrzne

Cmentarz żydowski w Krynkach
Krynki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 758 .

[populacja2016-1] Krynki w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[2] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 44–45.

[3] StanisławS. Alexandrowicz StanisławS., Geneza i rozwój sieci miasteczek Białorusi i Litwy do połowy XVII w., „Acta Baltico-Slavica”, t. 7, 1970, s. 92 .

[4] Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 33, na czas okupacji rosyjskiej sejmiki województwa mścisławskiego przeniesiono z Mścisławia do Krynek.

[:02-5] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 30 .

[6] Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991, s. 349. ISBN 83-206-0795-7.

[Pilichowski259-7] Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 259. ISBN 83-01-00065-1.

[Arad-8] Yitzhak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington: Indiana University Press, 1999, s. 397. ISBN 978-0-253-21305-1.

[9] Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka, 1988, s. 74, ISBN 83-217-2709-3 .

[10] Dz.U. z 2008 r. nr 137, poz. 860 (Fotokopia).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Miasta na prawach powiatu	Białystok Łomża Suwałki
Miasta powiatowe	Augustów Bielsk Podlaski Grajewo Hajnówka Kolno Mońki Sejny Siemiatycze Sokółka Wysokie Mazowieckie Zambrów
Miasta gminne	Brańsk Choroszcz Ciechanowiec Czarna Białostocka Czyżew Dąbrowa Białostocka Drohiczyn Goniądz Jedwabne Kleszczele Knyszyn Krynki Lipsk Łapy Michałowo Nowogród Rajgród Stawiski Suchowola Supraśl Suraż Szczuczyn Szepietowo Tykocin Wasilków Zabłudów

Miasto	Krynki
Wsie	Białogorce Ciumicze Chłodne Włóki Górany Górka Jurowlany Kruszyniany Kundzicze Leszczany Łapicze Łosiniany Nietupa Nowa Grzybowszczyzna Nowa Świdziałówka Ostrów Południowy Ozierany Małe Ozierany Wielkie Ozierskie Plebanowo Rudaki Sanniki Stara Grzybowszczyzna Szaciły
Kolonie	Aleksandrówka Nietupa-Kolonia Rachowik
Integralne części wsi	Borsukowizna Jamasze Kłyszawka Nietupskie Nowosiółki Planta Podlipki Podszaciły Seroczyńszczyzna Słobódka Studzianka Trejgle Żylicze

Miasto	Krynki
Wsie	Białogorce Gieniusze Jamasze Kudrycze Kundzicze Kurczowce Łapicze Makarowce Nowa Grzybowszczyzna Odła Ostapkowszczyzna Pietraszewicze Plebanowo Porzecze Rusaki Sanniki Służki
Kolonia	Chłodne Włóki Kurdowszczyzna Ozierskie Rachowik
Osady	Marcinopol
Okolica	Białokozy Ignatowicze Nietupa Proniewicze Rzepowicze
Folwarki	Bargielewszczyzna Liszki Ostapkowszczyzna Trejgle Usnarz Usnarz-Makarowce Usnarz Murowany
Zaścianek	Aleksandrówka
Osady młyńskie	Służki I Służki II

Miasta	Dąbrowa Białostocka Krynki Sokółka Suchowola
Gminy miejsko-wiejskie	Dąbrowa Białostocka Krynki Sokółka Suchowola
Gminy wiejskie	Janów Korycin Kuźnica Nowy Dwór Sidra Szudziałowo

Przynależność wojewódzka	województwo trockie gubernia słonimska (1795–1796) gubernia litewska (1797–1801) gubernia grodzieńska (1801–1915) okręg wileński pod ZCZW (1919–1920) i TZTPiE (1920) okręg nowogródzki (1920–1921) woj. białostockie (1921–1939)
Miasta (1919–1939)	Druskieniki Grodno Indura Krynki Skidel
Gminy wiejskie (1919–1939)	Berszty Brzostowica Mała Brzostowica Wielka Dubno Gudziewicze Hołynka Hornica Hoża Indura Jeziory Kamionka (do 1929 →) Krynki Łasza Łunna Marcinkańce (od 1925) Massalany (do 1922) Mosty Porzecze Skidel Wielkie Ejsymonty (od 1922) Wiercieliszki Wołpa Żydomla

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne