Krypta Wieszczów Narodowych na Wawelu

Krypta Wieszczów Narodowych (zaznaczona czerwonym kolorem) na planie podziemi katedry

Krypta Wieszczów Narodowych – krypta w podziemiach archikatedry krakowskiej na Wawelu, miejsce pochówku Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego, dwóch wybitnych poetów doby romantyzmu, których twórczość stała się ważną częścią polskiej kultury. Obaj zostali uznani za przywódców duchowych narodu w okresie niewoli, godnych spoczywania w nekropolii dawnych władców Polski, katedrze na Wawelu. W krypcie upamiętniono także dwóch innych Polaków, cenionych artystów XIX stulecia – poetę Cypriana Kamila Norwida oraz kompozytora i pianistę Fryderyka Chopina.

Lokalizacja

Krypta usytuowana jest pod północnym ramieniem ambitu katedry^[1], przed wejściem do kaplicy Lipskich^[2].

Wnętrze krypty (2016)

Historia

Okoliczności powstania i znaczenie

Krypta została urządzona w 1890 roku według projektu Sławomira Odrzywolskiego, w ramach przygotowań do złożenia szczątków Adama Mickiewicza w katedrze na Wawelu^[3]. Pomysł pochowania poety w tej świątyni pojawił się tuż po jego śmierci w 1855 roku, zaś powrócono do niego na początku okresu autonomicznego w zaborze austriackim (1869), gdy powołano specjalny komitet. Nie udało się jednak wówczas zrealizować tego zamiaru, starania ponowiono w 1879 roku, a uwieńczone zostały pomyślnie dopiero po upływie jedenastu lat^[4].

Idea grzebania w katedrze na Wawelu najwybitniejszych Polaków, podkreślając w ten sposób ciągłość dziejową narodu, pojawiła się po kongresie wiedeńskim, gdy spoczęli tam książę Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko. Inspiracją do uhonorowania w ten sam sposób Mickiewicza mógł być przykład Opactwa Westminsterskiego w Londynie, gdzie obok monarchów chowani byli poeci. Polacy, wówczas pozbawieni własnej państwowości, królów i wodzów, pochówkiem w tym miejscu oddali twórcy Dziadów hołd jako duchowemu przywódcy narodu. W swojej poezji Mickiewicz wieścił bowiem odzyskanie niepodległości^[5].

Sprowadzenie szczątków Mickiewicza, a później Juliusza Słowackiego, uczyniło z katedry Panteon narodowy, przeznaczony nie tylko dla monarchów i bohaterów walk o niepodległość, ale i „królów ducha” – najwybitniejszych poetów doby romantyzmu, zmarłych na emigracji, których twórczość przyczyniła się do zachowania polskiej tożsamości narodowej w okresie zaborów. Ich pogrzeby stały się zarazem wielkimi manifestacjami patriotycznymi^[6].

Odrzywolski otrzymał zadanie urządzenia miejsca pochówku dla Mickiewicza w styczniu 1890 roku i na ten cel dokonał adaptacji jednej z istniejących już krypt świątyni, części podziemi pod północnym ramieniem ambitu. Oddzielona od innych, nakryta została sklepieniem kolebkowym, na łuku którego wyrzeźbiono tarcze z herbami Polski, Litwy i Rusi^[7]. Na wschodniej ścianie krypty wmurowano mensę ołtarzową, zaś powyżej niej, ufundowaną przez Konstantego Przeździeckiego, mozaikę przedstawiającą wizerunek Matki Bożej Ostrobramskiej (wykonaną w pracowni Antoniego Salviatiego w Wenecji, w końcu XIX stulecia). Wszelkie prace zrealizował warsztat kamieniarski braci Trembeckich, zaś materiały, które wykorzystano miały mieć rodzime pochodzenie^[8]. Konieczność przygotowania osobnego miejsca pochówku dla Mickiewicza wynikała z tego, że kapituła katedralna, wyrażając w czerwcu 1884 roku zgodę na jego pochówek, zastrzegła, iż nie spocznie on w kryptach królewskich, które traktowano jako zamknięte raz na zawsze^[9].

Pochówki Mickiewicza i Słowackiego

Sarkofagi Mickiewicza i Słowackiego

Krypta z sarkofagiem Mickiewicza (1913)

Krypta z sarkofagiem Słowackiego po zakończeniu uroczystości pogrzebowych (1927)

Sarkofag Mickiewicza (2007)

Sarkofag Słowackiego (2007)

20 czerwca 1890 roku specjalna delegacja wyruszyła po szczątki Adama Mickiewicza, złożone na cmentarzu w Montmorency. Uroczysty pogrzeb poety w katedrze krakowskiej odbył się 4 lipca tego samego roku^[10]. Po zakończeniu ceremonii trumnę zniesiono do przygotowanej krypty, gdzie umieszczono ją w sarkofagu, zaprojektowanym przez Odrzywolskiego, wykonanym z częstochowskiego marmuru, a ozdobionym medalionem z podobizną wieszcza, wykonanym przez Stanisława Romana Lewandowskiego. Na wieku natomiast wyrzeźbiono główki aniołów według modelu Michała Korpala^[11]. Lampę nad nim zawieszoną zwieńczono umbrą w kształcie orła^[9].

W 1927 roku, po wielu zabiegach i perypetiach, udało się doprowadzić do sprowadzenia z paryskiego Montmartre do Krakowa prochów Juliusza Słowackiego. Po uzyskaniu zgody Adama Sapiehy, metropolity krakowskiego, na pochówek w katedrze i dokonaniu wizji lokalnej, na miejsce spoczynku poety wybrano pustą kryptę, sąsiadującą z tą, w której złożono Mickiewicza. Wyburzono między nimi ścianę działową, tworząc w ten sposób jedno pomieszczenie^[12]. Pracami kierował Adolf Szyszko-Bohusz, a w ich trakcie wzdłuż ścian poszerzonej krypty poprowadzono (na wysokości około metra) kamienny fryz z jasnego marmuru kieleckiego, zaś posadzkę wyłożono kwadratowymi płytami z czarnego marmuru belgijskiego i białego karraryjskiego. Oprócz tego przeniesiono ołtarz i mozaikę na ścianę południową krypty, gdzie wykuto dla nich niszę^[13].

Uroczysty pogrzeb odbył się 28 czerwca tego roku^[14]. Trumnę ze szczątkami poety złożono w modernistycznym sarkofagu, wykonanym z czarnego marmuru krzesławickiego, projektu Szyszko-Bohusza, ustawionym na dwóch stopniach, na wierzchu którego wykuto prosty krzyż, zaś krótsze boki ozdobiono wieńcami kutymi w blasze srebrnej, wykonanymi przez grawera Henryka Waldyna. Nad nim, w niszy w ścianie na końcu krypty, ustawiono urnę z ziemią z grobu Salomei Bécu, matki Słowackiego, z cmentarza Tunickiego w Krzemieńcu. Ponadto na sklepieniu umieszczono alabastrową lampę na srebrnych łańcuchach. Sarkofag wykonała firma „Bracia Trembeccy”^[15].

Symboliczny pochówek Norwida

Pod koniec XX wieku narodziła się idea upamiętnienia w krypcie Wieszczów Cypriana Kamila Norwida. 23 maja 1993 roku, w 110. rocznicę śmierci poety, w jej wnętrzu obok wejścia, odsłonięto brązową tablicę-epitafium ku jego czci, autorstwa Czesława Dźwigaja. Ufundowało ją Towarzystwo Pamięci Narodowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego oraz duchowni związani z katedrą – księża Stanisław Małysiak i Janusz Bielański (ówczesny proboszcz) oraz kardynał Franciszek Macharski, metropolita krakowski, który dokonał poświęcenia tablicy^[16].

Po upływie kilku lat, w 2001 roku, odbył się w krypcie symboliczny pochówek Norwida. Jako że nie było możliwe odnalezienie i zidentyfikowanie jego szczątków, z inicjatywy Leszka Talko, prezesa Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu, pobrano ziemię ze zbiorowej mogiły w Montmorency, gdzie poetę pochowano. Uczyniono to w sposób uroczysty 24 czerwca, w obecności przedstawicieli Ambasady RP, Towarzystwa Historyczno-Literackiego, Towarzystwa Opieki nad Grobami Polskimi we Francji oraz Instytutu Pamięci Narodowej. Urnę z ziemią przewieziono do Rzymu, gdzie 1 lipca pobłogosławił ją papież Jan Paweł II, podczas mszy świętej, którą odprawił w intencji poety^[17].

24 września, w 180. rocznicę urodzin Norwida, przy biciu w dzwon Zygmunt, po uroczystej mszy świętej celebrowanej przez kardynała Macharskiego, urnę (wykonaną z mosiądzu, ozdobioną pękniętym sercem w kształcie liry, wedle projektu Cz. Dźwigaja) umieszczono w niewielkiej niszy, obok tablicy-epitafium. W tym symbolicznym pogrzebie wzięli udział premier Jerzy Buzek oraz minister kultury i dziedzictwa narodowego Andrzej Zieliński^[18]. Podczas tej uroczystości list od Jana Pawła II poświęcony Norwidowi odczytał arcybiskup Macharski^[19], zaś Zbigniew Zapasiewicz wyrecytował kilka utworów poety, m.in. Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie^[20].

Upamiętnienie Chopina

Fragment nagrobku Chopina: medalion z podobizną pianisty, którego kopia została umieszczona w krypcie

28 lutego 2010 roku upamiętniono w krypcie Wieszczów Fryderyka Chopina, kompozytora i pianistę, współczesnego Mickiewiczowi i Słowackiemu. W 200. rocznicę urodzin artysty odsłonięto medalion, kopię podobizny z jego nagrobka na cmentarzu Père Lachaise, wykonany przez Wojciecha Kurdziela^[21], z białego, greckiego marmuru, który umieszczono w wapiennej płycie z napisem „Wielkiemu artyście – naród”^[22].

Pomysłodawcami uhonorowania w ten sposób „poety fortepianu” byli kompozytor Stanisław Radwan i radna Małgorzata Radwan-Ballada, natomiast medalion, umieszczony naprzeciw płyty Norwida, ufundowały władze Krakowa. Odsłonięcia dokonali Bogdan Zdrojewski, minister kultury i dziedzictwa narodowego, kardynał Stanisław Dziwisz, metropolita krakowski oraz Jacek Majchrowski, prezydent miasta^[22].

Zobacz też

• Krypta Zasłużonych na Skałce
• Panteon Wielkich Polaków

Przypisy

Bibliografia

• Chopin w wawelskiej Krypcie Wieszczów (pol.). dzieje.pl, 2010-02-26. [dostęp 2017-06-29].
• Krzysztof J. Czyżewski: Królewska katedra na Wawelu. Kraków: Wydawnictwo św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej, 2002. ISBN 83-88971-37-9.
• Encyklopedia Krakowa. red. prowadzący Antoni Henryk Stachowski. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 514 (hasło Krypta Wieszczów Narodowych). ISBN 83-01-13325-2.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce. praca zbiorowa pod kierunkiem Jerzego Szablowskiego. T. IV: Miasto Kraków, cz. I Wawel (tekst). Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, 1965.
• Kronika Krakowa. opracowanie całości zespół pod kierunkiem Mariana B. Michalika; art. przeglądowe, noty, kalendaria, aneksy i mapy oraz dobór il. i red. zespół pod kier. Jana M. Małeckiego, Andrzeja Kurza, Jerzego Wyrozumskiego. Warszawa: Wydawnictwo „Kronika”, 1996. ISBN 83-86079-07-X.
• Janusz Tadeusz Nowak. Pogrzeb Juliusza Słowackiego w Krakowie w 1927 r. (w 60-tą rocznicę sprowadzenia prochów wieszcza do kraju). „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa”. 13, s. 117–131, 1986. 
• Mieczysław Rokosz: Dzwony i wieże Wawelu. Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”, 2006. ISBN 83-88385-73-9.
• Michał Rożek: Groby Królewskie na Wawelu. wyd. IV. Kraków: Wydawnictwo „Petrus”, 2015. ISBN 978-83-7720-257-9.
• Michał Rożek: Krakowska katedra na Wawelu. Dzieje – ludzie – sztuka – zwyczaje. wyd. III. Kraków: Wydawnictwo „Petrus”, 2015. ISBN 978-83-938389-2-9.
• Michał Rożek: Wawel i Skałka. Panteony polskie. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1995. ISBN 83-04-04058-1.
• Symboliczny pochówek Norwida na Wawelu (pol.). Onet.pl, 2001-09-25. [dostęp 2017-06-29].
• Maria Świątecka: Sprowadzenie zwłok Adama Mickiewicza do kraju. W: Kraków Mickiewiczowi. praca zbiorowa pod red. Danuty Rederowej. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1956, s. 25–88, seria: Biblioteka Krakowska, nr 110.