Krystyna Feldman
Krystyna Feldman (2005) | |
Imię i nazwisko | Krystyna Zofia Feldman |
---|---|
Data i miejsce urodzenia | 1 marca 1916 |
Data i miejsce śmierci | 24 stycznia 2007 |
Zawód | |
Lata aktywności | 1937–2007 |
Zespół artystyczny | |
Teatr Miejski we Lwowie (1937–1939), Narodowy Teatr Dramatyczny im. Marii Zankowieckiej we Lwowie (1944–1945), Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach (1945–1946), Teatr Dramatyczny im. Jana Kochanowskiego w Opolu (1946–1947) i (1975–1976), Teatr im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze (1947–1948), Teatr Polski w Szczecinie (1948–1950), Teatr Nowy w Łodzi (1950–1952) i (1953–1963), Teatr Powszechny w Łodzi (1952–1953) i (1963–1968), Teatr Ludowy w Krakowie (1968–1972), Teatr Współczesny w Szczecinie (1972–1975), Teatr Polski w Poznaniu (1976–1983), Teatr Nowy w Poznaniu (1983–2007) | |
Odznaczenia | |
Krystyna Zofia Feldman[1] (ur. 1 marca 1916[2] we Lwowie, zm. 24 stycznia 2007 w Poznaniu) – polska aktorka, dwukrotna laureatka Orła za drugoplanową rolę w filmie To ja, złodziej i pierwszoplanową w filmie Mój Nikifor.
Znana głównie z roli babki Kiepskiej w sitcomie Świat według Kiepskich, malarza Nikifora w filmie Mój Nikifor, a także bardzo wyrazistych ról epizodycznych.
Życiorys
Urodziła się w rodzinie polsko-żydowskiej. Była wnuczką Hermanna Feldmanna (c. k. inspektor policji w Krakowie)[3] oraz córką aktora specjalizującego się w rolach szekspirowskich, uchodzącego za gwiazdę początku XX wieku Ferdynanda Feldmana i aktorki teatralnej i śpiewaczki operowej Katarzyny Feldman z domu Sawickiej. Grała małe role od piątego roku życia. Po śmierci ojca (zm. 3 czerwca 1919) matka kształciła ją w prywatnym lwowskim studiu aktorskim prowadzonym przez aktora Janusza Strachockiego. W 1934 ukończyła gimnazjum im. Królowej Jadwigi we Lwowie; maturę zdała eksternistycznie, aby zdążyć na egzaminy do szkoły teatralnej. Po trzech latach nauki, w 1937, ukończyła Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej w Warszawie. Niedługo potem debiutowała w Teatrze Miejskim we Lwowie. W 1939 została zaangażowana do teatru w Łucku, jednak po wybuchu II wojny światowej wróciła do Lwowa. W 1942 została zaprzysiężona jako żołnierz Armii Krajowej. Pełniła w niej funkcję łączniczki.
Na scenę teatru lwowskiego powróciła w 1944 po wkroczeniu do miasta Armii Czerwonej. Zagrała wówczas męską rolę Staszka w Weselu Wyspiańskiego, reżyserowanym przez Aleksandra Bardiniego. Po wojnie występowała w teatrach, między innymi Łodzi (przez kilkanaście lat była aktorką i pomocnikiem reżysera oraz reżyserem u Kazimierza Dejmka w Teatrze Nowym, występowała również w tamtejszym Teatrze Powszechnym), Katowic, Szczecina, Opola, Krakowa (w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie) i Poznania (w Teatrze Polskim oraz – od 1983 – w Teatrze Nowym).
Zagrała również kilkanaście ról w spektaklach Teatru Telewizji, między innymi u Jerzego Antczaka, Andrzeja Barańskiego, Rudolfa Zioły, Olgi Lipińskiej i trzykrotnie u Izabelli Cywińskiej.
W 1980 roku Służba Bezpieczeństwa wszczęła wobec aktorki sprawę operacyjnego rozpoznania o kryptonimie „Aranżerka”. Krystynę Feldman zaczęto nękać po tym, jak podpisała list w obronie autonomii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Mimo kontroli korespondencji, częstych rewizji w mieszkaniu i wielu utrudnień w rozwoju kariery aktorka nie dała się złamać[4].
Kilka lat po śmierci aktorki jej bratanek odkrył rękopis. Nie wiadomo, gdzie i w jakich latach powstawała powieść Feldman. Książka Światła które nie gasną została wydana w 2016 r. w 100 rocznicę jej urodzin. Książka ukazała się nakładem Wydawnictwa Miejskiego Poznania we współpracy z Teatrem Nowym im. Tadeusza Łomnickiego w Poznaniu[5][6].
Życie prywatne
Jej partnerem życiowym był starszy blisko o 26 lat od niej Stanisław Bryliński[7] (ur. 1 maja 1890, zm. 10 października 1953)[8].
Zmarła 24 stycznia 2007 w swoim poznańskim mieszkaniu. Pochowano ją w alei zasłużonych na cmentarzu Miłostowo w Poznaniu. Zgodnie z życzeniem złożono ją do grobu w kostiumie z ostatniego spektaklu – monodramu I to mi zostało.
Kariera filmowa
Już pierwsza filmowa rola – dewotki w Celulozie (1953) Jerzego Kawalerowicza – na długo ukształtowała jej kinowe emploi. Podobną postać, wyraźnie jednak różnicowaną charakterologicznie, obdarzaną stale indywidualnym rysem, powtarzała w Kaloszach szczęścia (1958), Awanturze o Basię (1959), Dwu żebrach Adama (1963), Piekle i niebie (1966), Czerwonym i złotym (1969), czy w Głosie z tamtego świata (1962) Stanisława Różewicza, gdzie po raz pierwszy pojawiła się w roli nieepizodycznej.
Stała się jedną z najbardziej wyrazistych aktorek drugiego i trzeciego planu. Na ekranie tworzyła różne, często sprzeczne wewnętrznie typy, w których groteska mieszała się z powagą, ekscentryczność ze spokojem, fizyczna słabość z siłą i charyzmą. Grała postaci hrabin (Godzina pąsowej róży, 1963), żebraczek (Mansarda, 1963; Dwa księżyce, 1993), działaczek społecznych (Święta wojna, 1965), chłopek (Samotność we dwoje, 1968), pijaczek (Nad rzeką, której nie ma, 1991), oszustek (odcinek 4 serialu Kapitan Sowa na tropie), sędzin (Otello z M-2, 1968) czy królowych (Ubu król, 2003).
Szerokiej publiczności dała się poznać dopiero w latach osiemdziesiątych, po roli zdziwaczałej ciotki głównego bohatera w Yesterday Radosława Piwowarskiego. Często współpracowała z młodymi, debiutującymi twórcami, w tym Janem Jakubem Kolskim (Pogrzeb kartofla), Konradem Szołajskim (Człowiek z...) i Mariuszem Trelińskim (Łagodna). Masową popularność zyskała w wieku 83 lat, kiedy zagrała babcię Rozalię w popularnym serialu Świat według Kiepskich.
W 2004 roku, w wieku osiemdziesięciu ośmiu lat, wystąpiła po raz pierwszy w głównej roli. W Moim Nikiforze Krzysztofa Krauzego wcieliła się w postać malarza Nikifora Krynickiego. Jej kreacja spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem publiczności, krytyków oraz jurorów polskich i zagranicznych festiwali filmowych. Nikifor nie był jednak pierwszą męską rolą w jej dorobku. Oprócz wspomnianego wcześniej Staszka z Wesela w teatrze grała także role Kaja w Królowej Śniegu i pana Ciuciumkiewicza w Domu otwartym.
Feldman aktywnie wspierała działalność poznańskiego studenckiego Teatrzyku Towarzyskiego Jacka Kowalskiego.
Filmografia
Teatr
Role teatralne[10] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Role w Teatrze Telewizji[9] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Role w słuchowiskach Teatru Polskiego Radia[11] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
Nagrody i odznaczenia
Nagrody[12] | |
Rok | Nagroda |
1949 | 1. Festiwal Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Katowicach – nagroda za rolę Szurika w sztuce Bajka |
1988 | 28. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych – nagroda za rolę Lali w sztuce Narzeczony Beaty w Teatrze Nowym w Poznaniu |
1992 | Nagroda „Biały bez” czasopisma Express Poranny |
1997 | Złoty Wawrzyn Grzymały |
Medal „Ad perpetuam rei memoriam” wojewody poznańskiego za wybitne osiągnięcia artystyczne przez 60 lat pracy aktorskiej | |
2001 | Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” we Wrześni – statuetka „Jańcia Wodnika” za mistrzostwo aktorskie drugiego planu oraz nagroda Telewizji Polskiej za całokształt twórczości |
Polska Nagroda Filmowa Orzeł za rok 2000 w kategorii „najlepsza drugoplanowa rola kobieca” za rolę w filmie To ja, złodziej | |
Tytuł „Zasłużony dla Miasta Poznania” | |
2003 | Nagroda marszałka województwa wielkopolskiego w Poznaniu za osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycznej |
2004 | Tytuł Osobowości Wszech Czasów z Wielkopolski, przyznany przez Wielkopolan w plebiscycie widzów „Kino Polska”, czytelników „Gazety Poznańskiej” i słuchaczy Radia Merkury |
Nagroda statuetki „Rogal i Pióro”, „Naszego Klubu” w Poznaniu | |
29. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni – nagroda jury za pierwszoplanową rolę kobiecą (wybitna kreacja aktorska) za rolę Nikifora w filmie Mój Nikifor | |
Nagroda Gazety Wyborczej „Gigant” za poznański styl pracy | |
2005 | Super Wiktor |
VII Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Manili – nagroda za najlepszą rolę kobiecą, za rolę Nikifora w filmie Mój Nikifor | |
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Valladolid – nagroda za główną rolę kobiecą, za rolę Nikifora w filmie Mój Nikifor | |
V Międzynarodowy Festiwal Aktorski „Stożary” w Kijowie – Grand Prix za rolę Nikifora w filmie Mój Nikifor | |
40. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Karlowych Warach – nagroda dla najlepszej aktorki za rolę Nikifora w filmie Mój Nikifor | |
Złota Kaczka – nagroda dla najlepszej aktorki za rolę Nikifora w filmie Mój Nikifor | |
12. Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” we Wrześni – statuetka „Jańcia Wodnika”, nagroda za najlepszą rolę kobiecą, za rolę Nikifora w filmie Mój Nikifor | |
Orzeł – Polska Nagroda Filmowa w kategorii najlepsza aktorka w roli pierwszoplanowej, za rolę Nikifora w filmie Mój Nikifor | |
1. miejsce (Złota Piątka) w plebiscycie czytelników TeleRzeczpospolitej | |
Nagroda Wielka Pieczęć Poznania | |
2006 | IV Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Pune – nagroda za najlepszą rolę kobiecą, za rolę Nikifora w filmie Mój Nikifor |
7. Międzynarodowy Festiwal Filmów Autorskich w Rabacie – nagroda aktorska za kreację Nikifora w filmie Mój Nikifor | |
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Zimbabwe – nagroda za najlepszą rolę kobiecą, za rolę Nikifora w filmie Mój Nikifor | |
III Europejski Festiwal Filmowy Integracja Ty i Ja w Koszalinie – nagroda specjalna za główną rolę w filmie Mój Nikifor | |
Odznaczenia[13] | |
Rok | Odznaczenie |
1955 | Srebrny Krzyż Zasługi[14] |
1966 | Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” |
Odznaka Honorowa Miasta Łodzi | |
1974 | Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” |
1979 | Odznaka Honorowa Miasta Poznania |
2005 | Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski[15] |
2007 | Order Uśmiechu przyznany przez Międzynarodową Kapitułę Orderu Uśmiechu w 2006 na wniosek dzieci z Poznania[a] |
Uwagi
- ↑ Na prośbę Krystyny Feldman order miał być wręczony 14 lutego 2007, ale ze względu na śmierć aktorki nie doszło do ceremonii. Zarząd Kapituły pierwszy raz w historii tego odznaczenia wydał zgodę na przekazanie Orderu na ręce spadkobierców i uznał aktorkę za pełnoprawnego Kawalera Orderu Uśmiechu.
Przypisy
- ↑ Katarzyna Sklepik (2017-01-24): Krystyna Feldman. Poznańskie życie królowej drugiego planu (pol.). „Głos Wielkopolski”. [dostęp 2019-12-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-13)].
- ↑ Datę 1920 podają m.in. portale i wortale: film.onet.pl, stopklatka.pl, radio Twoje Radio, telegazeta.pl, TVP Kultura, encyklopedia interia.pl. Z dokumentów znajdujących się w dziale kadr Teatru Nowego w Poznaniu wynika, że prawdziwą datą urodzin Krystyny Feldman jest rok 1916. Taką samą datę podaje portal FilmPolski.pl, opierając się na aktach urodzin i zgonu aktorki
- ↑ Der älteste österreichische Criminalist. Inspector Feldmann pensionirt. „Neues Wiener Journal”. Nr 2238, s. 3, 17 stycznia 1900 (niem.).
- ↑ SB prześladowała Krystynę Feldman. [dostęp 2008-09-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-09)].
- ↑ Kasia Grochocka: Odnaleziono rękopis powieści Krystyny Feldman. Akademickie Radio Centrum. [dostęp 2022-01-24].
- ↑ Premiera powieści Krystyny Feldman w 100-lecie jej urodzin. Dzieje.pl. [dostęp 2022-01-24].
- ↑ Stanisław Bryliński, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2017-01-02] .
- ↑ filmweb.pl: Stanisław Bryliński (pol.). [dostęp 2009-06-04].
- ↑ a b Krystyna Feldman. filmpolski.pl ↓.
- ↑ Krystyna Feldman. Encyklopedia teatru polskiego. Teatr. ↓.
- ↑ Krystyna Feldman. Kariera radiowa. e-teatr.pl ↓.
- ↑ Krystyna Feldman. Encyklopedia teatru polskiego. Nagrody. ↓.
- ↑ Krystyna Feldman. Odznaczenia. e-teatr.pl ↓.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144
- ↑ M.P. z 2006 r. nr 2, poz. 21
Bibliografia
- Krystyna Feldman w bazie IMDb (ang.)
- Krystyna Feldman w bazie Filmweb
- Krystyna Feldman w bazie filmpolski.pl
- Krystyna Feldman, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy). [online] [dostęp 2021-04-09] .
- Krystyna Feldman na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Biogram + fragmenty recenzji na stronie „Kultury polskiej”
Linki zewnętrzne
- Recenzja Mojego Nikifora i roli Feldman, wspomnienie o aktorce na stronach Polskiego Radia
- Amantki szybko się starzeją. Rozmowa Jana Błończy-Szabłowskiego z aktorką z września 2004. teatry.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-27)].
- Myśli z górnego piętra. Rozmowa Dagmary Romanowskiej z aktorką z września 2004. stopklatka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-09-02)].
- Teatr uczy pokory. Rozmowa Remigiusza Grzeli z aktorką z marca 2005
- Być Nikiforem. Zapis czatu z aktorką. rozmowy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-26)].
Media użyte na tej stronie
Baretka: Order Uśmiechu.
Autor: Dawidwlad, Licencja: CC BY-SA 4.0
Nowy grób od 2021
Autor: Original author: M0tty; Extracted by: Rlevente, Licencja: CC BY-SA 4.0
Theatre icon
Autor: Internet Archive Book Images, Licencja: No restrictions
Title: Annual report of the Secretary of the Board of Agriculture
Identifier: annualreportofse6214mass
Year: 1854-1915 (1850s)
Authors: Massachusetts. State Board of Agriculture
Subjects: Agriculture
Publisher: Boston, Mass. : W. White
Contributing Library: UMass Amherst Libraries
Digitizing Sponsor: UMass Amherst Libraries
View Book Page: Book Viewer
About This Book: Catalog Entry
View All Images: All Images From Book
Click here to view book online to see this illustration in context in a browseable online version of this book.
Text Appearing Before Image:
'
Text Appearing After Image:
'
Note About Images
Autor:
- Filmreel.png: User:Pegship
- Mplayer.svg: David Vignoni
- Film_Reel.svg: User:Fancypants09 (original by Everaldo Coelho and YellowIcon)
- derivative work: Svgalbertian (talk)
Combination of clapperboard and film reel icons for use in director film stub template.
Autor: Gigillo83, Licencja: CC BY-SA 3.0
Symbol of theater.
Autor: Domino375, Licencja: CC BY-SA 4.0
Krystyna Feldman, nagrobek. Zdjęcie robione 6 stycznia 2018 roku
Autor: Louis-Oscar Roty , Licencja: CC BY-SA 3.0
Medal_of_the_Second_Madagascar_Expedition_law_of_15_January_1896 by Oscar Roty
Autor: Koefbac, Licencja: CC BY-SA 4.0
Blok Krystyny Feldman na osiedlu Armii Krajowej w Poznaniu.
Autor: Selena von Eichendorf, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Krystyna Feldman, aktorka polska, podczas wizyty w Inowrocławiu z okazji Dni Papieskich 22 października 2005 r. Zdjęcie by Selena.
Odznaka Honorowa Miasta Poznania – baretka
Znicze i kwiaty składane przed Teatrem Nowym w Poznaniu po śmierci aktorki - 24 stycznia 2007 r.
Autor: gachu13, http://oldradio.pl (modified by Heisenberg-pl (talk)), Licencja: CC BY-SA 2.5
Polish receiver Malwa. A basic 4-tube superhet made from 1960 by Unitra ZRK, Zaklady Radiowe im. M. Kasprzaka
Tablica pamiątkowa Krystyny Feldman na Osiedlu Armii Krajowej 74 - w miejscu jej zamieszkania