Krystyna Krahelska

Krystyna Krahelska

Danuta

Krystyna Krahelska (1938)
kapral
Data i miejsce urodzenia	24 marca 1914 Mazurki, gubernia mińska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	2 sierpnia 1944 Warszawa, Polska
Przebieg służby
Lata służby	1939–1944
Siły zbrojne	ZWZ-AK
Jednostki	Dywizjon Jeleń
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa powstanie warszawskie
Odznaczenia

Legitymacja studencka Krystyny Krahelskiej wydana przez Uniwersytet Warszawski

Dom Prasy przy ul. Marszałkowskiej 3/5, w pobliżu którego została śmiertelnie ranna Krystyna Krahelska

Pomnik Syreny do którego pozowała poetka

Fragment ekspozycji poświęconej Krahelskiej w Muzeum Powstania Warszawskiego

Krystyna Krahelska ps. „Danuta” (ur. 24 marca 1914 w Mazurkach k. Baranowicz, zm. 2 sierpnia 1944 w Warszawie) – polska poetka, harcerka, pielęgniarka, etnografka, żołnierka Armii Krajowej, uczestniczka powstania warszawskiego.

Życiorys

Urodziła się w rodzinnym majątku w Mazurkach nad rzeką Szczarą koło Baranowicz jako córka Jana Krahelskiego, inżyniera, późniejszego oficera WP, starosty i wojewody poleskiego w latach 1926–1932 oraz Janiny Bury, biologa. Była bratanicą Wandy Krahelskiej-Filipowiczowej (uczestniczki zamachu na rosyjskiego generała-gubernatora Skałona) oraz kuzynką męża Haliny Krahelskiej. Była to typowa rodzina inteligencka.

Od roku 1928 członek ZHP, w latach 1929–1932 prowadziła gromadę zuchów. W roku 1931 uczestniczyła w składzie delegacji polskiej w Zlocie Skautów Słowiańskich w Pradze. W 1932 zdała maturę w gimnazjum im. Romualda Traugutta w Brześciu nad Bugiem^[1].

Od października 1932 studiowała geografię i historię, a następnie etnografię na Wydziale Humanistycznym UW, gdzie była podopieczną Cezarii Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz Jędrzejewiczowej. Kilkakrotnie wykonywała pieśni regionalne przed mikrofonami Polskiego Radia w Wilnie i Warszawie. W maju 1939 zdała egzamin dyplomowy.

W latach 1936–1937 pozowała Ludwice Nitschowej do pomnika Syreny^[2]. Nitschowa opisała Krahelską jako „wysoką, świetnie zbudowaną, mocną dziewczynę o słowiańskim, a raczej polskim typie urody”^[3]. Przyjęła ona propozycję rzeźbiarki, ale nie rozgłaszała tego faktu wśród znajomych^[3]. Twarz Syreny nie jest jednak jej twarzą, a rzeźbę zaczęto kojarzyć z Krahelską po wojnie, kiedy Nitschowa w jednym z wywiadów ujawniła jej nazwisko^[3].

We wrześniu 1939 w oblężonej stolicy działała w ramach obrony cywilnej, a podczas okupacji przebywała w Warszawie, a następnie pracowała w Państwowym Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach^[1]. Od grudnia 1939 w konspiracji w Związku Walki Zbrojnej. Łączniczka i kurierka do specjalnych poruczeń na teren Nowogródczyzny. Przewoziła broń, przeszkolona w służbie sanitarnej, a w latach 1943–1944 pracowała jako pielęgniarka w szpitalu powiatowym we Włodawie. Jako sanitariuszka jeździła do oddziałów partyzanckich i szkoliła dziewczęta do służby sanitarnej^[1].

Od maja 1944 przebywała w Krakowie, a od połowy lipca 1944 ponownie w Warszawie. W powstaniu warszawskim przydzielona jako sanitariuszka 1108 plutonu (dowódca ppor. Karol Wróblewski ps. „Wron”) w 3. szwadronie I dywizjonu „Jeleń” 7 pułku Ułanów Lubelskich AK pod pseudonimem „Danuta”^[4]. 1 sierpnia, podczas prowadzonego przez pluton od strony ul. Polnej ataku na budynek Domu Prasy przy ul. Marszałkowskiej 3/5 (m.in. siedziba redakcji i drukarni „Nowego Kuriera Warszawskiego”), w momencie ratowania rannego kolegi została trzykrotnie postrzelona w klatkę piersiową. Była operowana w szpitalu powstańczym przy ul. Polnej 34, jednak w wyniku zadanych ran zmarła nad ranem 2 sierpnia^[4][5].

Została pochowana w ogródku domu przy ul. Polnej 36. Po wojnie jej zwłoki ekshumowano i przeniesiono na stary cmentarz na Służewie^[6]. Na nagrobku wyryto pierwszą zwrotkę jej piosenki „Hej, chłopcy, bagnet na broń”^[7].

Pośmiertnie awansowana do stopnia plutonowego Armii Krajowej oraz odznaczona orderami.

Twórczość

Wiersze i piosenki pisała od 1928. Najbardziej znaną swoją piosenkę „Hej, chłopcy, bagnet na broń” napisała w styczniu 1943 dla żołnierzy „Baszty”. Stała się ona najpopularniejszą piosenką żołnierską Polski Walczącej i powstania warszawskiego. Tekst opublikowano po raz pierwszy na łamach konspiracyjnego pisma „Bądź Gotów” (20 listopada 1943 nr 21), a następnie przedrukowano kilkakrotnie w prasie powstańczej oraz w dwóch konspiracyjnych antologiach Pieśni Podziemne (1944) i Śpiewnik B.Ch. (październik 1944), a także w wielu antologiach powojennych.

W czasie okupacji znane były i śpiewane także jej dwie wcześniejsze (napisane w latach 1941–1942) piosenki „Kołysanka” (inny tytuł „Kołysanka o zakopanej broni”) i „Kujawiak” (inne tytuły „Kujawiak konspiracyjny”, „Kujawiak partyzancki”) oraz wiersze: „Polska”, „Modlitwa” i „Wiersz o Tobruku”.

Po wojnie wydano dwa zbiory jej wierszy i piosenek: „Smutna rzeka” i „Wiersze”. Jej teksty zostały wykorzystane przez Agę Zaryan na płycie „Umiera piękno”.

Odznaczenia

• Krzyż Walecznych – pośmiertnie
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami – pośmiertnie
• Medal Wojska – pośmiertnie
• Krzyż Armii Krajowej – pośmiertnie

Upamiętnienie

• W marcu 1984 imię Krystyny Krahelskiej nadano Szkole Podstawowej nr 212 w Warszawie^[8].
• W 2007 imieniem Krystyny Krahelskiej nazwano rondo na warszawskim Ursynowie znajdujące się na skrzyżowaniu ulic Płaskowickiej i al. Komisji Edukacji Narodowej^[9].
• W 2022 we Włodawie odsłonięto ławeczkę Krystyny Krahelskiej^[10].

Odznaka Honorowa

Odznaka Honorowa im. Krystyny Krahelskiej – Pamięci Powstania Warszawskiego

Baretka

Krystyna Krahelska jest patronką medalu ustanowionego i nadawanego przez Zarząd Główny Towarzystwa Przyjaciół Warszawy. „Odznaka Honorowa im. Krystyny Krahelskiej – Pamięci Powstania Warszawskiego” może być przyznana osobie fizycznej lub prawnej „za ocalenie od zapomnienia bohaterstwa żołnierzy i ludności cywilnej w Powstaniu Warszawskim 1944 r.” Nagradzane są różnorakie formy działalności zmierzające do przekazywania młodemu pokoleniu wspomnień z okresu powstania. O uhonorowanie odznaką mogą wnioskować urzędy i instytucje państwowe, zarządy główne stowarzyszeń kombatanckich, członkowie TPW, zarządy organizacji społecznych oraz instytucje oświatowo-wychowawcze.

W kulturze popularnej

W piosence „Za wolność” z płyty „Morowe Panny” wykonywanej przez Halinę Mlynkovą w refrenie, wśród uczestniczek powstania warszawskiego wspomniana jest Krystyna Krahelska – „i nasza syrenka Danusia”^[11].

Galeria

• 

  Tablica pamiątkowa poświęcona Krystynie Krahelskiej na ścianie Pałacu Czartoryskich w Puławach
• 

  Tablica upamiętniająca Krystynę Krahelską przy ul. Rakowieckiej 57 w Warszawie, gdzie mieszkała w latach 1936–1939
• 

  Mapka cmentarza przy ul. Fosa z lokalizacją grobu Krystyny Krahelskiej
• 

  Grób Krystyny Krahelskiej

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T.2. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1987, s. 96–97. ISBN 83-211-0758-3.
• Hanna Michalska: Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939–1945; poległe i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 211–212. ISBN 83-06-01195-3.
• Krystyna Krahelska. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2014-07-31].

Linki zewnętrzne

• Hej, chłopcy, bagnet na broń – tekst
• Hej, chłopcy, bagnet na broń – piosenka