Krystyna Skarbek

Krystyna Skarbek

Maria Skarbek-Giżycka

Christine Granville

Imię i nazwisko urodzenia	Maria Krystyna Janina Skarbek
Data i miejsce urodzenia	1 maja 1908 Warszawa
Data i miejsce śmierci	15 czerwca 1952 Londyn
Przyczyna śmierci	morderstwo
Miejsce spoczynku	St. Mary’s Cemetery (Kensal Green)
Narodowość	polska
Stanowisko	agent wywiadu
Pracodawca	SOE
Małżeństwo	Gustaw Gettlich (1933) Jerzy Giżycki (1938–1946)
Partner	Andrzej Kowerski (do 1952)
Odznaczenia

Odrestaurowany grób Krystyny Skarbek i Andrzeja Kowerskiego^[1], polskich agentów w służbie brytyjskiej SOE, na katolickim cmentarzu Kensal Green St. Mary w Londynie

(c) Peter Skynner, CC BY-SA 2.0

Pomnik Tempsford SOE dla agentek SOE w tym Krystyny Skarbek

Krystyna Skarbek (Christine Granville), właśc. Maria Krystyna Skarbek-Giżycka OBE (ur. 1 maja 1908 w Warszawie, zm. 15 czerwca 1952 w Londynie) – polska agentka brytyjskiej tajnej służby Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE), wywiadowczyni Secret Intelligence Service (SIS).

Życiorys

Młodość

Maria Krystyna Skarbek herbu Abdank^[2], urodziła się 1 maja 1908^[a] w Warszawie^[b] jako drugie dziecko ziemianina Jerzego Skarbka h. Abdank oraz Stefanii z d. Goldfeder^[c], pochodzącej z łódzkiej zamożnej rodziny żydowskich bankierów Goldfederów^[3].

Młoda Maria Skarbkówna uprawiała jazdę konną oraz wspinaczkę górską^[4]. W 1930 uczestniczyła w konkursie Miss Polonia^[5]. W tym samym roku, po śmierci ojca^[d], wraz z rodziną przeniosła się z Trzepnicy do Warszawy, gdzie w 21 kwietnia 1930 r. poślubiła pabianickiego przemysłowca – Gustawa Gettlicha^[6]. Ślub odbył się w kościele Opieki św. Józefa (seminaryjnym), ale akt małżeństwa spisano w parafii św. Jakuba na warszawskiej Ochocie. Małżeństwo nie trwało długo – rozpadło się po 6 miesiącach^[7].

Arkady Fiedler, który poznał ją w Warszawie w połowie lat 30. XX w., tak ją charakteryzował w swoich wspomnieniach o „kobietach swej młodości”^[8]: była młodą kobietą o niezwykłej urodzie i burzliwych losach. (...) Krystyna zwróciła na mnie roziskrzony wzrok i zbliżyliśmy się do siebie. Chociaż obdarzona bujnym temperamentem, pozostaliśmy tylko przyjaciółmi; wolałem stwarzać z nią przy stole restauracyjnym czy dansingowym miłe nastroje pełne wesołych szaleństw i szampańskiej fantazji, niż wdawać się w amory. Krystyna była wyjątkowo urocza, inteligentna, lecz nabita dziwnymi kompleksami; przeżywała rodowe fanaberie i snobistyczne łamańce (...).

Fiedler domniemywał, że miała jakieś kontakty w polskim MSZ i z tego powodu często wyjeżdżała do Anglii, oficjalnie do swoich krewnych z rodziny Granville’ów.

W listopadzie 1938 wyszła za mąż po raz drugi, za podróżnika i pisarza powieści dla młodzieży, Jerzego Giżyckiego. W 1939 oboje przebywali w Kenii, gdzie Giżycki przybył jako dyplomata mający pracować w stolicy Abisynii. Na wieść o wybuchu wojny wyjechali do Francji, skąd już sama (była w separacji z mężem) przedostała się do Anglii^[7].

Działalność szpiegowska

Współpracowała z brytyjskimi służbami od 1939, do 1941 działała na Węgrzech, skąd sześciokrotnie wyjeżdżała do Polski, ośmiokrotnie na Słowację. Później pracowała w Jugosławii, do jesieni 1941 współpracowała jako kurierka z tajną brytyjską agencją rządową SOE, powołaną przez Winstona Churchilla, w czerwcu 1944 przeniesiona do komórki SOE w Algierze^[9].

Przyjęła pseudonim Christine Granville oraz zmieniła rok urodzenia na 1915^[a]. Jako agentka została skierowana na Węgry z zadaniem podjęcia pracy konspiracyjnej, którą wykonywała wspólnie z Andrzejem Kowerskim (pseudonim Andrew Kennedy). Z Budapesztu, gdzie pracowała jako dziennikarka, trzykrotnie odbyła podróż do okupowanej Polski konspiracyjnym szlakiem przez Słowację jako kurierka tatrzańska. Współpracowała ze Stefanem Witkowskim oraz utworzoną przez niego organizacją konspiracyjną Muszkieterzy^[10]. Pośredniczyła w kontaktach tej organizacji z Secret Intelligence Service (SIS). Podczas jednej z wypraw dostarczyła Muszkieterom radiostację, która następnie zaczęła działać w Podkowie Leśnej^[11].

Wspólnie z Andrzejem Kowerskim^[12] zajmowali się m.in. organizowaniem ucieczek internowanych w węgierskich obozach Polaków do dalszej służby w polskich siłach zbrojnych na Zachodzie. Zbierali również informacje wywiadowcze, które m.in. (według źródeł brytyjskich) pomogły Churchillowi w uściśleniu przewidywanego terminu niemieckiej inwazji na ZSRR, chociaż Brytyjczycy posiadali informacje z innych źródeł, przede wszystkim z „Ultry”, co ujawniono wiele lat po wojnie. W czerwcu 1940 Krystynie udało się odwiedzić w Warszawie matkę, ale nie udało się skłonić jej do ucieczki z okupowanej Polski. Stefania Skarbek została aresztowana i zamordowana przez Niemców na Pawiaku w styczniu 1942^[13].

W kolejnych latach Krystyna Skarbek-Giżycka i Andrzej Kowerski powrócili do Wielkiej Brytanii, jako agenci SOE byli prowadzeni przez brytyjskiego oficera Francisa Cammaertsa. Gdy wojska Osi zaatakował Bałkany w 1941, przeniesieni zostali na Bliski Wschód, gdzie przez półtora roku pracowali dla Brytyjczyków w Kairze.

Sir Douglas Dodds-Parker, brytyjski oficer Special Operations Executive, zaplanował na jej wniosek kolejną misję w okupowanej Francji. W lipcu 1944 po przeszkoleniu spadochronowym została przerzucona jako Pauline Armand i pomagała francuskim partyzantom na płaskowyżu Vercors w południowej Francji, gdzie m.in. zorganizowała wykupienie z rąk Gestapo kilku aresztowanych szefów siatki sabotażowo-dywersyjnej „Jockey” – dwóch Francuzów: Rogera i mjr Sorensena oraz Anglika – mjr Xan Fieldinga^[14][7].

Zrzucona na teren Francji w nocy 6/7 lipca 1944 w ramach operacji lotniczej SOE pod kryptonimem "Jockey"/"Roger", w rejon Vassieux, była łączniczką brytyjskiego ppłk Francisa Cammaertsa. Po jego aresztowaniu przez gestapo w Digne, w brawurowej akcji doprowadziła do jego uwolnienia. Współpracowała z francuskimi Maquis, nawiązała kontakt z Polakami służącymi w Wermachcie, 70 z nich nakłoniła do dezercji^[9].

W końcu sierpnia 1944, gdy w Warszawie trwało powstanie, Skarbek-Giżycka dotarła do Londynu. Wielokrotnie składała prośby o przerzut do kraju, które za każdym razem spotykały się z odmową. Pod koniec roku, kiedy do Polski miała udać się brytyjska misja wojskowa, uzyskała zezwolenie, ale w ostatniej chwili Churchill odwołał wszystkie loty do Polski.

Została zdemobilizowana w kwietniu 1945 w Kairze, otrzymując odprawę w wysokości zaledwie 100 funtów (roczna przeciętna płaca wynosiła wtedy ok. 3000 funtów) wraz z osobistymi podziękowaniami od Winstona Churchilla^[7].

Po demobilizacji

1 sierpnia 1946 w polskim konsulacie w Berlinie, po siedmiu latach separacji, wzięła rozwód z Jerzym Giżyckim^[e].

W ostatnich latach życia pracowała jako pokojówka w hotelu, telefonistka, sprzedawczyni w londyńskim domu towarowym Harrods, stewardesa na statkach pasażerskich „Rauhine” i „Winchester Castle” na linii Anglia-Związek Południowej Afryki. Choć nie ma na to dowodów, w okresie tym poznała podobno zdemobilizowanego z Navy Intelligence Division (NID) Iana Fleminga, z którym miała mieć trwający blisko rok romans. Istnieją niepotwierdzone pogłoski, że ten prawdopodobnie wzorował się na niej tworząc postać Vesper Lynd do swej pierwszej powieści o Jamesie Bondzie – Casino Royale. Na statku „Rahuine” poznała stewarda, Dennisa Muldowneya, swojego późniejszego mordercę, na drugim – pasażerkę, którą się zajmowała – Madeleine Masson, swą przyszłą biografkę (Christine: A Search for Christine Granville).

15 czerwca 1952 w londyńskim hotelu „Shelbourne” w Kensington została pchnięta nożem przez Dennisa Muldowneya, którego oświadczyny wcześniej odrzuciła; tegoż dnia zmarła, a zabójca został ujęty i skazany na śmierć.

Krystyna Skarbek-Giżycka została pochowana na rzymskokatolickim cmentarzu St. Mary w Kensal Green, w północno-zachodnim Londynie^[15].

Odznaczenia

Polska

• Złota Odznaka Orderu Zasługi PRL^[16]

Wielka Brytania

• Oficer Orderu Imperium Brytyjskiego – cywilny (20 maja 1947, za specjalne usługi podczas operacji wojskowych do dnia 8 maja 1945)^[17]
• Medal Jerzego
• Gwiazda za Wojnę 1939–1945
• Gwiazda Afryki
• Gwiazda Włoch
• Gwiazda Francji i Niemiec
• Medal Wojny 1939–1945

Francja

• Krzyż Wojenny 1939-1945 z palmą^[18][19]

Upamiętnienie

10 maja 2013 na londyńskim cmentarzu Kensal Green St. Mary, staraniem Polish Heritage Society, grób Krystyny Skarbek został odrestaurowany i zabezpieczony na przyszłość. W uroczystości ponownego odsłonięcia grobu, w którym pochowany jest również Andrzej Kowerski wzięli udział przedstawiciele wojskowi z Francji, Wielkiej Brytanii oraz dyplomaci, kombatanci, duchowni i wojskowi z Polski^[20]. Sprawa Krystyny Skarbek wróciła tego dnia na strony brytyjskich gazet: „The Guardian” oraz „Evening Standard”, a główne wydanie wiadomości ITV poświęciło Skarbek kilkuminutowy materiał^[21].

Postać Krystyny Skarbek występuje w powieści Kazimierza Koźniewskiego i filmie nakręconym na jej podstawie Sto koni do stu brzegów.

Tablica upamiętniająca na ścianie rodzinnego dworku w Trzepnicy, gdzie się wychowywała i przyjęła chrzest w pobliskim kościele.^[22]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• „The Times”, Polka, ulubiona agentka premiera, u boku autora Bonda, [w:] „Polska. Dziennik Łódzki”, 2 listopada 2012, nr 256, s. 21, tłum. Zbigniew Mach
• Clare Mulley: The Spy Who Loved: the Secrets and Lives of Christine Granville, Britain’s First Special Agent of World War II (2012). 2012.
• Fiedler Arkady, Kobiety mej młodości. Wyd, Poznańskie, Poznań 1989, s. 52–56.

Linki zewnętrzne

• Strona audycji PR Programu II na temat życia i działalności szpiegowskiej Krystyny Skarbek. [dostęp 19 listopada 2013]
• Krystyna Skarbek pierwowzorem pierwszej dziewczyny Bonda
• Odcinek Historii bez cenzury poświęcony Krystynie Skarbek