Krystyna Zachwatowicz

Krystyna Zachwatowicz

Krystyna Zachwatowicz (2005)
Data i miejsce urodzenia	16 maja 1930 Warszawa
Zawód	scenograf
Odznaczenia

Krystyna Zachwatowicz z mężem Andrzejem Wajdą (2010)

Krystyna Anna Zachwatowicz-Wajda (ur. 16 maja 1930 w Warszawie) – polska historyk sztuki i scenograf teatralna i filmowa, profesor sztuk plastycznych (2005)^[1]; współtwórczyni i aktorka kabaretu „Piwnica pod Baranami”.

Życiorys

Wczesne lata

W czasie II wojny światowej była członkinią Szarych Szeregów, brała też udział w powstaniu warszawskim jako sanitariuszka i łączniczka poczty harcerskiej^[2][3]. Po wojnie zaczęła uprawiać narciarstwo – w latach 1950–1954 należała do kadry narodowej w sekcji narciarskiej AZS Zakopane, a w latach 1950–1952 była członkinią Krakowskiego Klubu Wysokogórskiego^[2][3]. Podczas przygotowań do mistrzostw Polski uległa wypadkowi, po którym na stałe zrezygnowała ze sportu^[3]. Wówczas postanowiła dokończyć podjęte wcześniej studia – jest absolwentką historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim (1952) i uzyskała dyplom na Wydziale Scenografii krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki (1958)^[2][3].

Kariera zawodowa

Przygotowywała scenografie do spektakli w Teatrze im. Aleksandra Fredry w Gnieżnie (1958–1959), Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1970–1971) i Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie (1970–1999). W dorobku artystycznym ma projekty scenografii i kostiumów do ponad stu pięćdziesięciu inscenizacji teatralnych, przedstawień operowych i spektakli Teatru Telewizji. Jako kostumografka i scenografka kilkukrotnie współpracowała również z Andrzejem Wajdą przy jego realizacjach teatralnych i filmowych^[4].

W latach 1957–1972 występowała w Piwnicy pod Baranami^[4]. W swoim aktorskim dorobku ma role w filmach Andrzeja Wajdy. Po raz pierwszy pojawiła się w filmie w epizodycznej roli w Samsonie (1961). Następnie zagrała jedną z głównych ról w Człowieku z marmuru (1976), wcielając się w Hankę Tomczyk, żonę Mateusza Birkuta. Kontynuowała ją w Człowieku z żelaza (1981). Zagrała także Kazię, najstarszą z tytułowych panien w Pannach z Wilka (1979), mamę Witka w Kronice wypadków miłosnych (1985), matkę Szlomy w Korczaku (1990), kawiarkę w Panu Tadeuszu (1999) i panią Gretę, asystentkę profesora medycyny sądowej w Katyniu (2007).

W 1990 habilitowała się na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Od 2001 kierowała tamtejszą Katedrą Scenografii. W 2005 otrzymała tytuł profesora sztuk pięknych. W 2006 z jej inicjatywy na Wydziale Malarstwa krakowskiej ASP utworzono kierunek Scenografia^[4]. W 2014 otrzymała tytuł doktor honoris causa Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie^[2].

Działalność społeczna i polityczna

W sierpniu 1980 dołączyła do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami^[5]. Od września 1980 należała do NSZZ „Solidarność”, brała udział w pracach Komisji Ekspertów ds. Kultury przy Prezydium NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze^[4]. W stanie wojennym działała w Prymasowskim Komitecie Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom^[2].

Jest członkinią Rady Programowej Stowarzyszenia „Otwarta Rzeczpospolita”^[2].

W 1988 z Andrzejem Wajdą założyła Fundację Kyoto–Kraków, w której od 2016 pełni funkcję prezesa^[2][4].

Została członkinią honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010^[6] oraz przed wyborami prezydenckimi w Polsce w 2015^[7]. Była członkinią Komitetu Honorowego Społecznych Obchodów 70. rocznicy akcji „Wisła” (2017)^[8]. W październiku 2020 wsparła protest przeciwko zaostrzeniu przepisów dotyczących aborcji w Polsce i zaprotestowała przeciwko użyciu symbolu znaku Polski Walczącej przez Jarosława Kaczyńskiego podczas wygłoszonego oświadczenia^[9].

Życie prywatne

Jest córką prof. Jana Zachwatowicza i Marii Chodźko-Zachwatowicz oraz wnuczką prof. Witolda Chodźki. W styczniu 1974 zawarła związek małżeński z Andrzejem Wajdą, który trwał do jego śmierci w październiku 2016.

Filmografia (aktorska)

Nagrody filmowe

• 2003 – Zemsta (2002) Orzeł, Polska Nagroda Filmowa (nominacja) w kategorii: najlepsze kostiumy
• 1973 – Wesele (1972) Łagów (Lubuskie Lato Filmowe) nagroda za scenografię

Nagrody

• 2011 – Nagroda Miasta Krakowa (wspólnie z mężem Andrzejem Wajdą)
• 2011 – laureatka Nagrody Prezydenta Miasta Gdańska „Neptuny”^[10].
• 2016 – Nagroda im. prof. Aleksandra Gieysztora (wraz z mężem Andrzejem Wajdą)^[11]
• 2020 – Medal „Za mądrość obywatelską” przyznany przez miesięcznik „Kraków”^[12]

Odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1998)^[13]
• Srebrny Medal „Cracoviae Merenti – Zasłużeni dla Krakowa” (1995, wspólnie z mężem Andrzejem Wajdą)
• Krzyż Armii Krajowej (1981, przyznany za udział w Powstaniu Warszawskim)^[14]
• Order Wschodzącego Słońca IV klasy (29 kwietnia 2013)^[15]

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Krystyna Zachwatowicz w bazie IMDb (ang.)
• Krystyna Zachwatowicz w bazie filmpolski.pl
• Krystyna Zachwatowicz w bazie Filmweb
• Krystyna Zachwatowicz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2021-05-13] .
• Krystyna Zachwatowicz na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”