Krytyka (kwartalnik)

Krytyka. Kwartalnik polityczny
Częstotliwość

nieregularny kwartalnik

Państwo

 Polska

Wydawca

najczęściej NOWA

Organ prasowy

środowisko KSS „KOR”

Tematyka

polityczno-społeczna

Pierwszy numer

lato 1978 r.

Ostatni numer

1994 r.

Redaktor naczelny

Stefan Starczewski, później Jan Kofman

Średni nakład

2–3 tysiące (początkowo) egz.

Format

początkowo A4, później A5

Liczba stron

150–400

ISSN

08675244

Krytyka. Kwartalnik polityczny – pierwszy niezależny kwartalnik polityczny w powojennej Polsce. Ukazywał się w latach 1978–1994, łącznie wydano 45 numerów[1]. Pismo nawiązywało do tradycji polskiej lewicy niekomunistycznej. W redakcji m.in. Miklós Haraszti i Václav Havel. Ukazały się tu m.in. teksty Józefa Kuśmierka „O czym wiedziałem” i Václava Havla – „Siła bezsilnych”. Pierwszą publikacją o charakterze czysto literackim, a nie politycznym był „Traktat poetycki. Traktat moralny” Czesława Miłosza[2].

Początki

Pierwszy numer (1/2) ukazał się w lipcu 1978 r.

Pierwszy zespół redakcyjny

Opublikowany – w numerze 2. – skład zespołu redakcyjnego to[3][4]:

Do współzałożycieli należał również: prof. dr hab. Jan Kofman (później, od nr. 26 (1987) do końca istnienia redaktor naczelny). W składzie redakcji pojawiał się od nru 6 pod pseudonimem Włodzimierz Mart[3]. Od 1979 r. do końca istnienia pisma współpracownikiem redakcji (od 1990 r. członek zespołu redakcyjnego) był Jan Cywiński[6]. Od samego początku w redakcji pracowały również osoby, które ujawniły się dopiero na fali Solidarnościowej „odwilży”.

Druk i nakład

Krytyka miała początkowo format A4 (wysokość 30 cm). Miała miękką oprawę. Od numeru 10/11 – miała zmienny format, od numeru 32/33 – format A5 (wysokość 21 cm). Numery 1/2 – 32/33 ukazywały się w podziemiu[1]. Wydawca numerów od 1/2 do 6 nie był ujawniony. Później przyznała się do tego NOWA. NOWA wydrukowała numery: 1–12, 19–21 i 23–32. Wydawnictwo „Krąg” – numery 13/14, 15, 17. Od nr. 34/35 ostatnie numery były wydawane przez Wydawnictwo „Krytyka” i NOWA[1]. Po 1989 r. wydawcami Krytyki były również inne wydawnictwa.

W 1979 r. nakład Krytyki wynosił 2–3 tys. egzemplarzy[7]. Wśród drukarzy NOWEJ byli m.in.: Adam Grzesiak, Ryszard Latecki, Stanisław Łukaszczyk, Roman Wojciechowski[8].

Krytyka ukazywała się również na Zachodzie. Była przedrukowywana w Londynie nakładem Wydawnictwa Aneks.

Niektóre numery były przedrukowywane przez inne wydawnictwa, np. nr 26 (1987) został przedrukowany przez Wydawnictwo Kwadrat w Toruniu (we współpracy z NOWĄ)[9].

1980–1981

Opublikowany (w numerze 8., w 1981 r.[10]) skład zespołu redakcyjnego był następujący:

Od początku istnienia do ogłoszenia stanu wojennego ukazało się 9 numerów. Numer 10/11 datowany na jesień 1981 r. ukazał się w maju 1982 r.

Lata 1982–1989

W stanie wojennym siłą napędową redakcji był Jan Kofman (red. nacz. 1982–1995). Współpracował bardzo ściśle z NOWĄ, która była głównym wydawcą kwartalnika i książek Biblioteki Krytyki, a także z Kręgiem (z Andrzejem Chojnowskim i Andrzejem Rosnerem), wydawcą niektórych numerów kwartalnika i części publikacji serii wydawniczej sygnowanej przez Krytykę. Po wpadce redakcji, od czerwca do listopada 1985 aresztowany (wraz z Mirosławą Grabowską i Robertem Mroziewiczem). W ścisłym kierownictwie NOWEJ w 1985–1991[12].

Od 1984 r. jedną z współpracujących redaktorek była Elżbieta Matysiak (redaktorka NOWEJ od 1983)[13].

W drugiej połowie lat 80. związał się z Krytyką m.in. dr Andrzej Kopacki.

Po 1989 r.

W ostatnim okresie działania Krytyki do zespołu redakcyjnego dołączył m.in. dr Jarosław Krawczyk.

Autorzy i współpracownicy

W Krytyce publikowali m.in. Marian Brandys[14], Jan Józef Lipski, Jerzy Jedlicki, Michał Jagiełło[15], Milan Kundera, Krzysztof Pomian, Andrzej Werner[16].

Przykładowo w 38. numerze Krytyki publikowali: Jan Kofman, Adam Michnik, Marek Beylin, Tadeusz Szawiel, prof. dr hab. Piotr Gliński, Radosław Markowski, Sergiusz Kowalski, Krzysztof Wolicki, Jolanta Baluch i Jonathan Luxmoore, Rudolf L Tőkés, Drago Jančar, Jerzy Kopania, Sławomir Mazurek, Irena Grudzińska-Gross, Andrzej Werner, Andrzej Kopacki, Michael Bernhard, Jarosław Krawczyk, Anda Rottenberg, Magdalena Ujma, Piotr Kosiewski.

Spis numerów i liczby stron

1978: 1/2 (w lipcu ukazał się pierwszy numer z nadrukiem „lato”), 3
1979: 4, 5 (130 stron)
1980: 6, 7
1981: 8, 9, 10/11
1982: 12
1983: 13/14 (250 stron), 15 (275 stron), 16 (273 strony)
1984: 17 (211 stron), 18
1985: 19/20 (354 stron)
1986: 21
1987: 22, 23, 24, 25, 26
1988: 27, 28/29 (238 stron), 30
1989: 31
1990: 32/33 (286 stron)
1991: 34–35 (408 strony), 36, 37 (260 stron)
1992: 38 (272 strony), 39 (288 stron)
1993: 40, 41/42
1994: 43, 44/45[1].

Niektóre artykuły

Biblioteka kwartalnika politycznego Krytyka

Z Krytyką była związana również jej Biblioteka. Redaktorem serii Biblioteki Kwartalnika Politycznego Krytyka (ok. 40 książek z zakresu historii najnowszej, nauk społecznych, publicystyki politycznej) był Jan Kofman.

Niektóre pozycje Biblioteki kwartalnika politycznego Krytyka

  • Jerzy Holzer – „Solidarność” 1980–1981. Geneza i historia, Warszawa, 1983, Krąg, 244 strony
  • Adam Michnik – Ugoda, praca organiczna, myśl zaprzeczna, Warszawa, 1983, NOWA, 213 stron
  • Václav Havel – Eseje polityczne, Warszawa, 1984, Krąg, 85 stron
  • Krystyna Kersten – Narodziny systemu władzy, Polska 1943–1948, Warszawa, 1984, 358 stron
  • Jacek Kuroń – Zło, które czynię, NOWA, 1984, 153 strony
  • Adam Michnik – Niezłomny z Londynu i inne eseje: lektury więzienne, NOWA, 1984, 181 stron
  • Karl Rajmund Popper – Nędza historycyzmu, Z dodaniem fragmentów autobiografii, Warszawa, 1984, Krąg, 220 stron
  • Jean-Francois Steiner – Warszawa powstanie 44, Warszawa, 1984, Krąg, 157 stron
  • Boris Georg’evič Bażanow – Byłem sekretarzem Stalina, NOWA, 1985, 191 stron
  • Adam Michnik – Z dziejów honoru w Polsce, NOWA, 1985, 191 stron
  • Zatajony dokument: raport Komisji KC KPCz o procesach politycznych i rehabilitacjach w Czechosłowacji w latach 1949–1968, Warszawa, 1985, Krąg, 173 strony
  • Maria Turlejska (pod pseudonimem Łukasz Socha) – Te pokolenia żałobami czarne…: skazani na śmierć i ich sędziowie 1944–56, Warszawa, 1986, NOWA, 328 stron
  • Adam Michnik – Takie czasy: rzecz o kompromisie, Warszawa, 1986, NOWA, 102 strony
  • Gomułka i inni. Dokumenty z archiwum KC 1948–1982, wstęp, wprowadzenia i przypisy J. Andrzejewski (pseudonim Andrzeja Paczkowskiego), Warszawa, 1986
  • John Bierman – Saga o Raoulu Wallenbergu (tłum. Maria Łyszewska), Warszawa, 1987, NOWA, 71 stron
  • Artur Gerard London – Byłem członkiem bandy Slánský'ego (tłum. Sławomir Klimaszewski), Warszawa, 1987, NOWA, 164 strony
  • Karl Rajmund Popper – Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie. T. 1: Urok Platona. (tłum. Tadeusz Korczyc), NOWA, 1987, 314 strony
  • Karl Rajmund Popper – Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie. T. 2: Wysoka fala proroctw. : Hegel, Marks i następstwa, (tłum. Tadeusz Korczyc), NOWA, 1987, 354 strony
  • Berlin 1953, (wybór i wstęp Emil Ast), Warszawa, 1988, NOWA, 41 stron
  • Leon Grosfeld – Polskie aspekty stosunków niemiecko-sowieckich w okresie międzywojennym, Warszawa, 1988, NOWA, 43 strony
  • Veljko Mićunović – Dziennik moskiewski – 1956, Warszawa, 1988,
  • Hanna Arendt – Korzenie totalitaryzmu, t.1. (tłum. Daniel Grinberg (cz. 1, 3), Mariola Szawiel (cz. 2)), Warszawa, 1989, NOWA, 265 stron
  • Hanna Arendt – Korzenie totalitaryzmu, t. 2: Przypisy, bibliografia, indeks, (tłum. Daniel Grinberg (cz. 1, 3), Mariola Szawiel (cz. 2)), Warszawa, 1989, NOWA, 265 stron
  • Jadwiga Staniszkis – Ontologia socjalizmu, Warszawa, 1989, NOWA
  • Krystyna Kersten – Jałta w polskiej perspektywie, Warszawa, 1989, NOWA i Aneks, 260 stron
  • Norman Podhoretz – Krwawe skrzyżowanie (tłum. Blanka Kuczborska), Warszawa, 1989, NOWA
  • Karl Rajmund Popper – Nędza historycyzmu, Z dodaniem fragmentów autobiografii, Warszawa, 1989, Krąg, wyd. 2, 220 stron
  • Jan Walc – Wybieranie, Warszawa, 1989, Oficyna Wydawnicza „Pokolenie”, 269 stron
  • Max Weber – Polityka jako zawód i powołanie, Warszawa, 1989, NOWA, 140 stron
  • Krzysztof Wolicki (pod pseudonimem ZeY) – Przeciw lamentowi i realizmowi na kacu, Warszawa, 1989, Krąg, 131 stron
  • Pierre Hausner – Świat epoki Jałty. Szkice polityczne, Warszawa, 1990, In Plus, 144 strony
  • Jacek Kuroń – Wiara i wina: do i od komunizmu, Warszawa, 1990, NOWA, wyd. 3, 371 stron
  • Winicjusz Narojek – Socjalistyczne „welfare state”. Studium z psychologii społecznej Polski Ludowej, Warszawa, 1991, PWN
  • Andrzej Werner – Pasja i nuda, Zbiór esejów m.in. o Stanisławie Brzozowskim, eseistyce Czesława Miłosza, twórczości Konwickiego, Warszawa, 1991, NOWA, Str. 228, ISBN 83-7054-020-1
  • Krystyna Kersten – Polacy, Żydzi, Komunizm: Anatomia półprawd 1939–68, Warszawa, 1992
  • Ernest Skalski – Błąd, Warszawa, 1992, NOWA.

Nagrody

Redakcja Krytyki dostała nagrodę kulturalną „Solidarności” w 1985 r. „różnorodność i wysoki poziom publicystyki”.

Redakcja „Biblioteki Kwartalnika Politycznego Krytyka” dostała nagrodę kulturalną „Solidarności” w 1988 r. za wydanie książki Karla R. Poppera „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie”[18].

Ciekawostki

Krytyka była jednym z 9 tytułów, których okładki zostały zaprezentowane w bloczku znaczków podziemnych „Polskie Państwo Podziemne. Prasa Niezależna 1976–1984” wydanym przez Fundusz Grup Oporu RKW NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze (Format bloku: 17,5 cm x 16 cm, druk ręczny sitowy)[19].

Zobacz też

Andrzej Friszke (red.), Solidarność podziemna 1981–1989, Instytut Studiów Politycznych PAN, Stowarzyszenie „Archiwum Solidarności”, Warszawa, 2006.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Krytyka w katalogu Biblioteki Narodowej. [dostęp 2010-11-26].
  2. ↑ Stowarzyszenie Wolnego Słowa: Ludzie Nowej 1977–2007 (pol.). 2007-10-20. s. 19. [dostęp 2010-11-27].
  3. ↑ a b Andrzej Friszke, Andrzej Paczkowski: Niepokorni, rozmowy o Komitecie Obrony Robotników. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 676. ISBN 978-83-240-0996-1.
  4. ↑ Stowarzyszenie Wolnego Słowa 2007 ↓, s. 20.
  5. ↑ Komitet Obrony Robotników, kalendarium 1978. [dostęp 2010-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-10)].
  6. ↑ Stowarzyszenie Wolnego Słowa 2007 ↓, s. 57-58.
  7. ↑ Stowarzyszenie Wolnego Słowa 2007 ↓, s. 21.
  8. ↑ Stowarzyszenie Wolnego Słowa 2007 ↓, s. 66, 90-93, 132-133.
  9. ↑ Karta Krytyki przedrukowanej przez Kwadrat – Biblioteka Narodowa [data dostępu = 2010-11-26]
  10. ↑ Skład redakcji, „Krytyka : kwartalnik polityczny” (8), Polona, 1981 [dostęp 2021-09-23].
  11. ↑ Stowarzyszenie Wolnego Słowa 2007 ↓, s. 134.
  12. ↑ Stowarzyszenie Wolnego Słowa 2007 ↓, s. 80-81.
  13. ↑ Stowarzyszenie Wolnego Słowa 2007 ↓, s. 94.
  14. ↑ Stowarzyszenie Wolnego Słowa 2007 ↓, s. 50.
  15. ↑ Stowarzyszenie Wolnego Słowa 2007 ↓, s. 70-71, 150.
  16. ↑ Stowarzyszenie Wolnego Słowa 2007 ↓, s. 130.
  17. ↑ artykuł w 16 numerze Krytyki: Paryski afisz sprzed 50 lat [data dostępu = 2010-11-26]
  18. ↑ leszek.sopot: Zapomniany stan wojenny. Zapomniane nagrody kulturalne podziemnej „Solidarności”. 2009-12-13. [dostęp 2010-11-26].
  19. ↑ Zdjęcie bloczka. podziemna.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. [data dostępu 2010-11-26]

Media użyte na tej stronie